1
WD in senaat dubt
Verstoor je met donatie
het stervensproces?'
5
D66-Kamerlid Pia Dijkstra wordt gefeliciteerd door haar colle
ga's nadat haar wetsvoorstel is aangenomen, fotos jerry lampen
De overheid koesterde lange tijd het
idee dat wij, eenvoudige burgers, echt
over dingen nadenken. Dat we ratione
le keuzes maken die gebaseerd zijn op
waterdichte kosten-batenafwegingen.
Het is een sympathieke gedachte. Maar
hij klopt niet, zegt Robert Dur, profes
sor gedragseconomie in Rotterdam.
Neem de donorregistratie. „Als men
sen echt rationeel handelden, zou het
niet uitmaken wat de standaardoptie is.
Dan kiezen ze uiteindelijk toch de op
tie waar ze achter staan: doneren of
niet doneren. Maar in de praktijk zie je
dus dat mensen dat niet doen, dat ze
passief blijven. En dat ze dus bij de stan
daardoptie uitkomen."
Voor beleidsmakers heeft dit inzicht
- mensen zijn kuddedieren, kippen
zonder kop - grote consequenties. Het
betekent dat ze invloed kunnen uitoefe
nen door op het juiste moment een wis
sel op het spoor om te zetten: nudging
Het kan ingezet worden om mensen
'gewenster' gedrag te laten vertonen:
op tijd belasting betalen, geen schul
den opbouwen, noem maar op.
De Nederlandse overheid neemt nud
ging zo serieus dat in 2014 op elk minis
terie speciale Behavioural Insights-
teams zijn opgericht. Die onderzoeken
hoe ze kennis over het menselijk ge
drag kunnen verwerken in beleid. Het
ministerie van Economische Zaken on
derzoekt bijvoorbeeld hoe voedselver-
spilling kan worden tegengegaan. Op
het ministerie van Infrastructuur broe
den ambtenaren op ideeën om verkeers
stromen beter te sturen.
Eén vraag rijst er wel, in het bijzon
der bij een gevoelig thema als orgaando
natie. In hoeverre is het ethisch verant
woord om menselijk gedrag te sturen?
Dur: „Wat je als overheid ook doet, je
stuurt altijd. Als niet doneren de stan
daardoptie is, heeft dat ook consequen
ties. Het is in elk geval zaak te zorgen
dat de keuzevrijheid van mensen niet
wordt aangetast. De overheid moet
daarom open zijn over zijn handelen."
Leengedrag
Het leengedrag van studenten is drama
tisch veranderd na simpele aanpassin
gen in het aanvraagsysteem. Tot 2009
kregen studenten die na vier jaar door
studeerden automatisch het maximale
leenbedrag. Ook als ze dat niet wilden.
Het resultaat: 68 procent leende maxi
maal. Na 2009 kreeg de groep studen
ten automatisch het laatst geleende be
drag (vaak niets of een veel lager be
drag). Het resultaat na de wijziging: in
2010 leende 53 procent maximaal, in
2011 nog maar 11 procent.
Belasting betalen
Belastingontduikers blijken gevoelig
voor sociale druk. In een Noors experi
ment kregen ze een herinneringsbrief
met een folder met foto's van verpleeg
sters en onderwijzers om te tonen waar
het belastinggeld terechtkomt. In een
Britse proef werd een moreel appel ge
daan. „Negen van de tien mensen in
Groot-Brittannië betaalt zijn belasting
op tijd. U behoort tot de zeer kleine
minderheid die ons nog niet betaald
heeft." In beide gevallen kwam binnen
een paar weken miljoenen aan extra be
lastinginkomsten binnen.
Afval
In Heerlen en Rotterdam bleek een stic
ker van doorslaggevende invloed voor
de bereidheid van mensen afval in de
container te gooien, en niet op straat te
zetten. De sticker werd op 'illegale' zak
ken geplakt. De boodschap: we hebben
stadswachten die boetes uitdelen als u
betrapt wordt. Dat was voor de stickers
geplakt werden al zo, maar prompt daal
de het aantal overtredingen.
NIET VOOR OF TEGEN
„Een groot deel in mij zegt: ja,
ik wil donor zijn. Als mijn
vrouw, drie dochters of ikzelf
ooit een orgaan nodig hebben,
zou het heel plezierig zijn als
die beschikbaar is. Toch heb ik
nooit een donorcodicil inge
vuld. En dat heeft twee rede
nen.
De discussie is mij te functio
neel geworden: u - de patiënt -
heeft onderdelen die wij - de
artsen - nodig hebben. Daar
ligt een rendementsdenken on
der, dat de overhand kan krij
gen. Oordeelt de arts straks niet
te snel tussen behandelen of
orgaandonatie?
Het andere dat mij bezighoudt
is het stervensproces zelf. Boed
dhisten geloven dat je een
lichaam een bepaalde tijd met
rust moet laten, omdat de ziel
zich moet losmaken van het
lichaam.
Ik ben geen boeddhist, maar ik
geloof dat er meer is tussen he
mel en aarde. Verstoor je het
stervensproces wanneer je di
rect na de dood organen af
staat?
Ik weet het niet. Geen mens
kan mij vertellen hoe het pre
cies werkt.
Ik ben dus niet voor óf tegen do
norregistratie, maar ik kom er
ook niet uit. Ik vind de wetswij
ziging - als die er komt - wel
goed. Het dwingt mij tot naden
ken en de keuze te maken."
DEN HAAG Of ook de Eerste Ka
mer instemt met de donorwet, is
de vraag. De partijen die hoe dan
ook voor zijn (D66, PvdA, SP en
GroenLinks) hebben in de senaat
31 zetels. Dat zijn er zeven te wei
nig voor een meerderheid.
Indienster Pia Dijkstra heeft
haar hoop dan ook gevestigd op
de senaatsfractie van de VVD. In
de Tweede Kamer gaven zeven li
beralen de doorslag door anders te
stemmen dan de rest van hun par
tij. Of dat weer gebeurt, blijkt be
gin volgend jaar. Waarschijnlijk
buigt de Eerste Kamer zich dan
pas over de wetswijziging.
„Iedere VVD'er zal zelf bepalen
wat hij of zij straks stemt", vertelt
WD-senator Frank de Grave, die
het debat voert over dit onder
werp. „Bij medisch ethische kwes
ties geldt geen fractiediscipline.
Maar niemand is er nog uit. Ik ook
niet."
De Eerste Kamer toetst wetten
op uitvoerbaarheid en of ze niet
in strijd zijn met andere wetten.
Net daar wringt het hem. „Het is
erg complex", zegt de Grave.
„Enerzijds is het in strijd met een
artikel in de Grondwet die de inte
griteit van het menselijk lichaam
beschermt. De overheid mag niet
zomaar beslissen wat er met ie
mands lichaam gebeurt. Dat is
ooit door nota bene de VVD in de
wet gekomen. Anderzijds staat
ook in de Grondwet dat de over
heid zich moet inzetten voor het
het redden van mensenlevens. El
ke senator zal voor zichzelf de af
weging moeten maken wat het
zwaarst weegt."
donderdag 15 september 2016
Simpel duwtje,
grote gevolgen
Een simpele wijziging, en miljoenen
mensen zijn plots donor. Niet omdat
ze van mening veranderen, maar om
dat het voor hen ingevuld wordt. 'Nud
ging' heet dit fenomeen, en de over
heid wordt er steeds beter in.
Sander van Mersbergen
Rotterdam
Door het aanvraag
systeem voor een stu
dentenlening aan te
passen liep het aantal
studenten dat maxi
maal leende na 2009
in enkele jaren terug
van 68 naar 11 pro
cent.
Wijzig de standaardoptie
Doe een moreel appel
Maak de consequenties zichtbaar
Marcel Blom (58)
Den Haag
