sr
Disney verfilmt leven van Oegandees meisje Phiona Mutesi
12 NI
Op haar 5de moest Phiona Mutesi
van school om op straat maïs te
verkopen. Maar het Oegandese
meisje leerde schaken. Dat bleek haar
redding. Disney maakte een real life-
sprookje van haar leven.
Het schaakbord
is als het leven
zelf: je moet een
strategie kiezen
en alles plannen
Schaken als instrument
om kinderen uit krot
tenwijken te halen. De
film The Queen of Kat-
we, die volgende
maand verschijnt, laat zien dat het
kan. De film gaat over het leven
van het nu 20-jarige meisje Phio
na Mutesi uit de Oegandese slop
penwijk Katwe.
„Als ik niet was gaan schaken,
zou ik nu vier of vijf kinderen heb
ben. Net zoals mijn zus. Want zo
gaat dat hier in Oeganda als je niet
naar school kunt", vertelt Mutesi.
In plaats van kinderen, heeft ze
een titel als vrouwelijke kandi
daat-meester in schaken, een ei
gen huis buiten Katwe waarin ze
haar familie heeft gehuisvest en
een toegangsbewijs voor de uni
versiteit, waar ze na de zomer be
gint.
En dat terwijl haar leven een
grote aaneenschakeling was van el
lende. Haar vader overleed aan
aids. Dit stelde haar armlastige
moeder voor de keuze: ga ik mijn
kinderen scholen of voeden?
Het werd voeden. Dus moest de
5-jarige Phiona de straat op in Kat
we, een wijk in hoofdstad Kampa
la, om geld te verdienen, met een
grote pan met twintig maïskolven
op haar hoofd. Maar niet voordat
ze de jerrycan met drinkwater
had gevuld, waarvoor ze om vijf
uur 's ochtends opstond en drie
uur moest lopen. Dag in, dag uit.
Maaltijd
Tot ze op een goede dag in 2004
haar broer achternaliep, de hele
slum door. Hij ging voetballen,
schaken en eten bij Robert Katen-
de. Namens de organisatie Sports
Outreach probeert Katende kinde
ren uit de sloppen te krijgen via
schaken en onderwijsbeurzen. Hij
spotte Mutesi, die om een hoekje
naar het eten gluurde. „Mensen
denken dat ik Phiona heb ontdekt,
maar Phiona vond mij. Ze stierf
van de honger en kwam hier voor
een maaltijd", vertelt Katende tij
dens een schaaktraining voor ge
handicapte kinderen.
Mutesi was een van de eerste
krottenkinderen in Kampala die
leerde schaken, een sport die in
Oeganda - een van de armste lan
den ter wereld - vóór Katendes
project slechts was voorbehouden
aan de elite. Lezen kon Mutesi
nog niet op 9-jarige leeftijd, maar
schaken des te beter. In schaken
herkende ze haar eigen leven: met
slimme zetten ontwijk je het ge
vaar, terwijl iedere ondoordachte
beslissing je laatste kan zijn.
Onder Katendes begeleiding
won ze al snel toernooien. Eerst
in Oeganda, daarna in andere Afri
kaanse landen. Vier jaar na de eer
ste kom meelpap pakte ze interna
tionale titels. Dankzij haar presta
ties tijdens de Olympiade van
2ot2 in Istanboel, kreeg ze als eer
ste Oegandese de titel vrouwelijke
kandidaat-meester. Een stap op
het pad naar haar ultieme droom:
grootmeester worden.
Katende leert zijn pupillen scha
ken. Belangrijker nog: hij geeft ze
via het schaakspel lessen in het le
ven. De kinderen ontwikkelen
vaardigheden zoals focussen, ana
lytisch vermogen, een strategie
uitstippelen, probleemoplossing
en tijdsmanagement. Katende:
„Pas je deze schaakvaardigheden
toe in je leven, dan voorkom je dat
je faalt." Mutesi's belangrijkste les
is plannen. „Plan je niet goed in
het leven, dan word je een loser."
Omdat de kinderen ook sociale
contacten opdoen en voor schaak
toernooien de wijk verlaten (veel
kinderen zijn nog nooit buiten
Katwe geweest), werd het schaak
project een trekpleister in Katwe.
Wegens succes breidde Katende
zijn schaakproject uit naar andere
sloppenwijken in Kampala. Wat la
ter ook naar Gulu, het gebied in
Noord-Oeganda dat voorheen
werd geteisterd door de gruwelij
ke rooftochten van Joseph Kony's
(ooit machtige) Verzetsleger van
de Heer. Ondertussen heeft Katen
de al 1.200 kinderen aan het scha
ken gekregen. Waarvan er honder
den naar school kunnen, dankzij
een beurs van Sports Outreach.
In de tussentijd kreeg Ameri
kaanse sportjournalist Tim Cro-
thers lucht van Robert Katendes
project en Phiona Mutesi's succes
sen. Zijn boek The Queen of Katwe
uit 2012 werd een verkoopsucces.
Waardoor Mutesi in Oeganda een
ster werd.
Als we Phiona Mutesi spreken,
zit ze samen met schaaktrainer El
liott drie dagen opgesloten in een
hotel in Kampala, ter voorberei
ding op de Schaakolympiade in
Azerbeidzjan. Ze toont zich afke
rig van enige koninklijke allures.
Hoe vorstelijk haar schaakpresta
ties eerst ook waren, de afgelopen
jaren zijn ze gestagneerd. Al jaren
schommelt haar rating rond de
1.600/1.700, terwijl 2.500 nodig is
om grootmeester te worden.
Strategie
Het Slumdog Millionaire-achtige
sprookje wordt er niet minder
mooi door. Feit blijft dat Mutesi
door schaken is ontsnapt uit de vi
cieuze cirkel van armoede en een
gebrek aan ontwikkelingskansen.
Katendes aan schaken gelinkte le
venslessen hielpen haar bij het in
richten van haar eigen leven. Mu
tesi: „Het schaakbord is als het le
ven zelf: je moet een strategie kie
zen en vervolgens alles overden
ken en plannen."
Sterker nog, Mutesi's sprookje is
in het echt eigenlijk nog mooier
dan op het witte doek. Voor het
boek heeft ze al een leuke duit ge
kregen. Nu haar leven voer is ge
weest voor een Hollywood-pro-
ductie, is ze - voor een Oegandese
- niet onbemiddeld. Het geld
heeft ze in haar familie gestoken,
vertelt ze. „Zo gaan mijn twee
broers nu naar school en heeft
mijn moeder een stuk landbouw
grond, waardoor ze niet meer zo
worstelt als vroeger."
Denkt Mutesi dat ook 'haar' Kat
we gaat profiteren, als de sloppen
wijk dadelijk wereldberoemd is?
„De film zal de ogen van de over
heid openen, waardoor die vast
gaat inzien dat er iets moet veran
deren. Verder hoop ik dat de film
kinderen inspireert, in welke slop
penwijk dan ook. Kinderen die al
le hoop hebben verloren, zoals ik
ooit ook had."
De film is deels geschoten in de
sloppenwijk, zodat veel mensen
er een graantje van hebben kun
nen meepikken. Kinderen kregen
rollen in de film, een paar van Ka
tendes schakers kregen een mi
ni-rol als zichzelf. En Katende
heeft zes maanden als consultant
voor Disney gewerkt, om te zor
gen dat alles zo authentiek moge
lijk zou worden verfilmd.
Mutesi heeft de film al gezien.
Ze moest huilen. „Ik zag alle ellen
de weer voorbij komen. Tegelijker
tijd ben ik super opgewonden en
kan ik het bijna niet geloven. Ik
kwam nergens vandaan, kende
niemand en was nog nooit buiten
Katwe geweest. Dankzij schaken
ben ik daar allemaal aan ont
snapt."
donderdag 8 september 2016
Via het schaakbord aan
de sloppenwijk ontsnapt
Emiel van Dongen
Kampala
Phiona Mutesi
Bovenste foto: Phiona Mutesi aan het schaakbord. Daaronder:
Een scène uit de film The Queen of Katwe met David Oyelowo als
schaakleraar Robert Katende en Madina Nalwanga als het schaak
talent Phiona Mutesi. foto's papa shabani en disney