ZEELAND GEBOEKT
Tweede boek over
Van Benthem Jutting
De Gouden Koets
deed Zeeland aan
De vader
woedt
ZEELAND 11
Piezel, akkederen, postekop: het zijn Zeeuwse woorden om te koesteren. In
de bundel 'Zeg jie da nog?' worden 52 dialectwoorden verklaard.
Zeg jie
da nog?
Het Zeeuws verdwijnt. Dat
is één van de zekerheden,
waar we al jaren mee le
ven. Vraag het de dialect
mannen van de PZC-rubriek Streek
taal: zij horen hoe langer hoe minder
dialect om zich heen. Hoezeer ze
ook hun best doen om de kleinkinde
ren op te voeden met de 'toale' die
aan de Zeeuwse klei kleeft. Het Alge
meen Beschaafd wint. Daar komt het
Engels nog eens als extra bedreiging
bij. Met al die moderne media op al
lerlei toestellen op elk moment van
de dag: daar is geen dialectrubriek,
geen dialectvereniging, geen praat
bankje tegen opgewassen.
Ook het 'dialectwoord van de
week' op de facebookpagina Int-
zeeuws zal het tij niet keren. Veroni-
que De Tier, adviseur streektalen bij
de Stichting Cultureel Erfgoed Zee
land (SCEZ), begon die rubriek in ja
nuari 2015. Elsa van Hermon maakte
vervolgens van het 'dialectwoord
van de week' op Omroep Zeeland
een vaste rubriek in het radiopro
gramma 'Goedemorgen Zeeland'.
Die 'dialectwoorden van de week'
zijn nu gebundeld in het boekje Zeg
jie da nog? In totaal zijn er 52 dialect
woorden opgenomen, van 'dulve' tot
'aorigen'. Veronique De Tier en Elsa
van Hermon vertellen bij elk woord
over betekenis, herkomst en gebruik.
Illustrator Jan Willem Hament teken
de zijn 'Leuntje en Merien' in bij de
woorden passende omstandigheden.
Er staan mooie woorden in het
boek. Bijvoorbeeld:
Piezel: dat woord is in heel Zee
land bekend in de betekenis van
'graanzolder'. Veel Zeeuwen gebrui
ken het ook als ze een 'legkast' voor
linnengoed en kledingstukken be
doelen.
Poelepetaan: uitgesproken als poe-
lepetaone, is een parelhoen. Het
woord is afgeleid van 'poule pinta-
de': poule verwijst naar kip, pintade
zou Portugees of Spaans kunnen zijn
voor geschilderd. Zo zou daarmee de
naam verwijzen naar de gespikkelde
veren.
Akkederen: betekent 'het eens
zijn met elkaar, overeenkomen, pas
sen'. Sommige Zeeuwen zeggen ook
'akkerderen'. Dat staat dicht bij het
Franse woord 'accorder'. In
West-Zeeuws-Vlaanderen, het Land
van Axel en op Tholen wordt ook 'ak-
kemederen' gebruikt, een woord dat
is afgeleid van het Franse woord 'ac-
comoder' - aanpassen of doen over
eenkomen met.
Stuitje: het woord klinkt niet
Zeeuws maar is het wel in de uit
drukking 'wacht 'n stuitje'. Het ver
kleinwoord hoort bij het werkwoord
'stuiten' in de betekenis van 'tegen
houden'. In dit woord blijft de 'ui'
Zeg jie da nog?
uitdrukkelijk een 'ui'. Als van de 'ui'
een 'uu' wordt gemaakt, dan krijg je
'stuute'. In kustdialecten hebben ze
het dan over een boterham.
Op merote gaan: betekent 'op stap
gaan, plezier maken'. Soms is de uit
drukking negatiever bedoeld en bete
kent het stelen. Ook hier weer een
Franse herkomst: 'Aller a la marau-
de' betekent 'op strooptocht gaan'.
Postekop: het bekendste Zeeuwse
woord voor hoofdkaas. Bij de berei
ding wordt het vlees van de varkens
kop gebruikt. Op Schouwen-Duive-
land, in West-Zeeuws-Vlaanderen
en het Land van Axel wordt 'poste
kop' gezegd, in de rest van Zeeland
'poskop'.
Stremien: wordt in Vlaanderen en
Zeeland gebruikt om een 'vergiet'
aan te duiden.
egin dit jaar verscheen
de biografie van Mies
I van Benthem Jutting
(1876-1928). Zij runde
met haar broer Jaap de naar de fa
milie genoemde boekhandel in
Middelburg. Volgende week don
derdag verschijnt er een tweede
biografie van de familie Van
Benthem Jutting. Twee levens, een
liefde vertelt het verhaal van
Chris van Benthem Jutting
(1878-1947) en zijn vrouw Dirkje
de Boer (1889-1949). Chris is de
broer van Mies en Jaap. De
In 1949 maakte de Gouden
Koets een rondreis door Ne
derland. Voor de meeste
Zeeuwen was de koets een
bijzonder voertuig, dat ze hoog
uit op het Polygoonjournaal in
zwartwit hadden gezien. De
koets stond op een binnenvaart
schip, dat in Zeeland de havens
van Middelburg, Vlissingen, Bres-
kens, Terneuzen en Zierikzee
aandeed. In de zomeraflevering
van het mededelingenblad van
de Vereniging Stad en Lande
Schouwen-Duiveland schrijft Ri-
nus van Langeraad over zijn be
zoek aan de varende expositie in
de Nieuwe Haven van Zierikzee.
Behalve de Gouden koets was er
ook een calèche uit de Koninklij
ke Stallen te zien. Verder haalt
Piet Karman herinneringen op
aan de tijd van de uitvoering van
de Deltawerken. Jan de Jonge be
schrijft de doktersfondsen, die in
de 19e eeuw werden opgericht
als verzekering tegen hoge ziekte
kosten. En we lezen over bakker
Anthoni Meermans in de 18e
eeuw in Oosterland.
Zeeuwse schrijvers
Heel Zeeland vervat in één
fictieve plaatsnaam, zo rijk
was de fantasie van Harry
Mulisch. De naam die hij bedacht
was Kortenisse, precies goed. En
in 'De terugkomst' komen we een
paar bijna even rake niet-bestaan-
de plaatsnamen tegen, Hontens-
plaat en 's Gravenkerke. Even veel
zeggend is de datum die onder
het oorspronkelijk in de bundel
De versierde mens verschenen ver
haal staat: voorjaar 1953. Dat jaar
tal is als een verwoestende tover
spreuk in de Zeeuwse geschiede
nis en daarop haakt de schrijver
met al zijn tovenaarstalenten in.
Harry Mulisch, we kunnen de
naam tegenwoordig nauwelijks
uitspreken zonder grijns. Hij was
al decennia lang uitsluitend bezig
met zijn hoogst persoonlijke sage,
in afwachting van een Nobelprijs
die nooit kwam. Maar aan het be
gin van zijn schrijversloopbaan,
de tijd bijvoorbeeld van De versier
de mens, was hij een overdonderen
de mythebouwer. De onbegrijpelij
ke en bizarre wereld met bizarre
en onbegrijpelijke verhalen ver
klaard. In 'De terugkomst' men
gen realiteit en legende zich over
tuigend. Heel knap hoe Mulisch
dat doet, met strakke ingedijkte
feiten beginnen en dan dat deliri-
sche overspoelende slot. Zo wordt
het zinloze natuurgeweld van 1953
op een verbluffende manier zin
vol gemaakt.
Het is de zoon van de zogeheten
'Dorpjeskijker' die terugkeert, in
middels ouder dan zijn vader ooit
Harry
Mulisch
was. Iedere lente trok deze met
zijn ukelele naar Zeeland en stierf
daar ook. Op een dag - 'het was
nog winter, maar al met een vleug
van voorjaar' - moet ook de zoon
naar 'de eilanden', om te achterha
len wat lang geleden zijn vader be
zielde. Inmiddels is de wereld 'vol
razen en stormen,' alles wordt
overstemd door 'het joelen van
wind en zee'. De Dorpjeskijker, zo
achterhaalt hij, zong over ver
schrikkelijke dingen, voorspelling
en waarschuwing. Wat zijn de
krachten die de wind, het water
steeds verder aanjagen? Ze komen
niet uit de fysica maar uit de ma
gie. 'Achter alle dromen en dijken
woedt de vader,' weet de zoon
wanneer hij tegen de dijk op
klimt in Kortenisse. Door Mulisch
verzonnen geschiedenis en aard
rijkskunde, en toch volkomen
waar, gruwelijk en geweldig.
schrijfster
van het nieu
we boek is
Barbara van
Benthem Jut
ting, klein
dochter van
Chris en
Dirkje. Zij erf
de in 2007
een collectie brieven, waarop ze
haar biografie baseerde.
Het boek wordt donderdag 11
augustus gepresenteerd in het
Zeeuws Archief in Middelburg.
dinsdag 9 augustus 2016
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Laten we op merote gaan
Jan van Damme
—Veronique De Tier,
Elsa van Hermon en
Jan Willem Hament.
Het Paard van Troje
128 pagina's
9,95 euro
B
Mario Molegraaf
-(1927-2010)
De versierde
mens
Illustratie van Jan Willem Hament bij de uitdrukking 'op merote gaan'.
