ZEELAND GEBOEKT
Serie lezingen over dialect en standaardtaal
T arwe met
een toefje
stront
12 ZEELANE
De kerk is een zorgenkind. Maar wat hebben we nog een prachtige
godshuizen. In 'Kerkinterieurs in Nederland' kijken we naar de binnenkant.
Duizend jaar Nederlandse
kerkgeschiedenis. Nu
eens niet over de buiten
kant van de kerken, maar
puur over de interieurs. In het mo
numentale boekwerk Kerkinterieurs
in Nederland komen honderd kerken
voorbij. Van de middeleeuwen tot
en met de twintigste eeuw. Van de
romaanse Basiliek van Onze-Lie-
ve-Vrouw Sterre der Zee in Maas
tricht tot de in 1979 in gebruik geno
men De Goede Rede in Almere Ha
ven. In Zeeland komen er twee ker
ken aan bod: de laat-middeleeuwse
Mariakerk in Nisse en de i7e-eeuw-
se Oostkerk in Middelburg.
Het religieuze huis wordt be
dreigd, door ontkerkelijking en
door geldtekort. Kerken krijgen an
dere bestemmingen of worden ge
sloopt. In feite zegt dit boek: laten
we trots zijn op wat we nog heb
ben. Het Museum Catharijnecon-
vent in Utrecht - tegenwoordig 'ken
niscentrum voor religieus erfgoed' -
nam het initiatief voor de uitgave.
Samen met de Rijksdienst voor Cul
tureel erfgoed constateren de mu
seumconsulenten dat de meeste mo
numentale kerken alleen op zondag
zijn geopend, de rest van de week
zit de deur stevig op slot. Het nieu
we boek lijkt een uitnodiging aan
de kerken om hun pracht ook op de
andere dagen van de week open te
stellen. Het boek is volgens de uitge
ver alvast een 'virtuele openstel
ling'.
De Mariakerk in Nisse kwam in
de 14e en 25e eeuw tot stand. Het is
een gotisch gebouw met een ranke,
laat t4e-eeuwse toren. Het schip da
teert uit omstreeks 1425. Rond 1470
werd de oostkant vernieuwd. Waar
schijnlijk kwam deze nieuwbouw
tot stand met steun van Hendrik II
uit het machtige geslacht Van Borse-
len. De rozetten met het familiewa
pen tegen het houten gewelf wijzen
daarop. In de twaalf gewelfbeelden
De Stichting Cultureel Erf
goed Zeeland (SCEZ) or
ganiseert na de zomerva
kantie een serie lezingen over de
achtergronden van streektaal of
dialect. Oud-hoogleraar Piet van
Sterkenburg, de auteur van het
boek Een kleine taal met een grote
stem, neemt acht van de tien le
zingen voor zijn rekening. Advi
seur streektalen Veronique De
Tier van de SCEZ verzorgt de res
terende twee.
Piet van Sterkenburg (Breda
1942) is emeritus hoogleraar Lexi
cologie te Leiden. Hij was onder
andere hoofdredacteur van Van
Dale Groot woordenboek en lid
van de jury van Het Groot Dictee
der Nederlandse Taal. In 2009 pu
bliceerde hij Een kleine taal met
een grote stem', waarin hij ingaat
op de aard van de taal die wij, 22
miljoen moedertaalsprekers van
het Nederlands, dagelijks gebrui
ken. Hij laat zien hoe intrigerend
de standaardtaal met alle varian
ten kan zijn.
In de serie lezingen wordt ge
sproken over onderwerpen als
taal en identiteit, taal en emotie,
taal en economie, etymologie,
spreekwoorden, het Zeeuwse dia
lect, familienamen en spelling.
De lezingen worden gegeven
bij de SCEZ, Looierssingel 2 Mid-
delburg, vanaf september 2016 tot
en met maart 2017 op dinsdagmid
dag (ongeveer driewekelijks) van
14.30 tot 17.00 uur.
Geïnteresseerden die een of
meer lezingen willen volgen, kun
nen zich opgeven tot maandag 15
augustus 2016. Deelnemers die
zich inschrijven voor de hele
reeks krijgen voorrang bij (te) gro
te belangstelling.
Wie meer wil weten of zich
wil aanmelden kan een mail stu
ren naar de adviseur Veronique
De Tier: v.de.tier@scez.nl.
De reeks kost 80,- euro (dona
teurs SCEZ 40,- euro), een losse
lezing kost 10,- euro.
Zeeuwse schrijvers
Telt Zeeland meer dichters
dan inwoners? Moeilijk om
op te vallen tussen die meu
te, maar dat lukt Theo Raats
(1947). Bijzonder genoeg weet hij
ook waarom dat is. Hij zegt ergens
zijn leven lang 'al dichter' te zijn
geweest. Waarom heb je dat nooit
verteld, klinkt de tegenstem. Hij
reageert: 'ik heb nu pas/ iets te zeg
gen.' Zo simpel is het, en pas wie
iets te zeggen heeft, verdient te
worden gehoord. Je hoeft verder
niets van Raats te weten, om toch
te worden aangesproken door zijn
poëzie en proza. Jawel, dat andere
genre beheerst hij ook, zoals hij
vooral bewees met het verhaal
'Parre', over een gezin in de marge
van de maatschappij dat zich er
gens langs de Schelde weet te
handhaven.
Vader Parre werkt aan een bij
zonder project en heeft een bijzon
der rechtvaardigheidsgevoel. Daar
bij sneuvelen soms andermans ei
gendommen en valt ook een bijna
fatale klap. 'Maar beter die ketel as
je wuuf,' weet een wijsgerige
boer. Ik zal niet Raats gecompli
ceerde bibliografie en biografie
gaan navertellen, maar hij is on
danks die woordjes Zeeuws geen
geboren Zeeuw. Wel groeide hij
op in 's-Heerenhoek, en aan die
plaats plus de omgeving haalt hij
graag herinneringen op. De wind
'smaakt hier al eeuwenlang/ naar
tarwe met een toefje stront/ waar
je ongemerkt van gaat houden.'
Deze liefde bespeur je in vele ge-
Theo
Raats
dichten, zozeer dat het lijkt of de
dichter snakt naar het lege Zee
land van weleer waar 'computers
niet bestaan'. Raats is onofficieel
dorpsdichter van Kattendijke en
was officieel stadsdichter van Mid
delburg. Maar hij bezingt veel
meer Zeeuwse plaatsen, bijvoor
beeld in het geslaagde gedicht
'Domburg' over nieuwe tevreden
heid en oud geluk: 'Er was een
tijd dat wij op water konden lo
pen.' Zijn allermooiste gedicht,
het verdient een Zeeuwse klassie
ker te worden, vind ik het geheim
zinnige 'Scheldevogel'. Een vogel
die je in geen gids zult vinden,
maar die zich voortdurend roert.
Een oeuvre in het teken van de
schreeuw van de Scheldevogel,
'loerend schiet hij langs ons
raam.'
Kerkinterieurs
in Nederland
gelijke zijden. Bij die opzet zou het
cilindervormige Pantheon in Rome
een belangrijke inspiratiebron zijn
geweest. Dergelijke bouw was ge
schikt voor de hervormde ere
dienst, waar alles om de preek draai
de. Von der Dunk: „Niet het zien,
maar het horen kwam centraal te
staan, en de eisen van goede ver
staanbaarheid bepaalden daarmee
ook de opzet van het kerkgebouw."
laten zich de apostelen herkennen.
De Oostkerk in Middelburg is spe
ciaal voor de protestantse eredienst
gebouwd. De eerste steen werd in
1648 gelegd. Volgens Thomas von
der Dunk - auteur van dit hoofd
stuk - is de kerk 'zeer gaaf bewaard
gebleven'. De Oostkerk was één van
de grootste koepelkerken in de Re
publiek. Het geheel laat zich zien
als een overkoepelde achthoek met
donderdag 28 juli 2016
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Niet het zien. maar het horen
Jan van Damme
Piet van Sterkenburg
Mario Molegraaf
-(1947)
Redactie Albert Reins-
tra, Mare de Beyer, Pia
Verhoeven. WBOOKS,
400 pagina's, 49,95.
De Mariakerk in Nisse.
FOTO'S UIT 'KERNINTERIEURS IN NEDERLAND'
De Oostkerk in Middelburg, 'ons
eigen Pantheon'
