8 NI
UT0YA 5 JAAR LATER
Terug naar Utoya waar Anders Breivik
vandaag precies vijf jaar geleden een
slachting aanrichtte die de wereld schokte.
Omwonenden willen geen monument.
r
Het is een wande
ling die je naar de
strot grijpt. De
horrorfoto's staan
nog op het net
vlies. Jongens en
meisjes tegen el
kaar gedrukt in wanhoop, hand in
hand soms, of levenloos hangend in
het ijskoude water, gezicht omlaag.
Precies vijfjaar geleden betrad An
ders Breivik dit 'liefdespaadje' vol
keien en dennenappels. Het slingert
achterlangs Utoya, het kampeerei-
land van AUS, de jeugdafdeling van
de Noorse arbeiderspartij in het Tyri-
fjordenmeer, even westelijk van Os
lo. Een paar honderd meter verderop
liggen de houten blokhutten, de kan
tine en het kampeerterrein. De Russi
sche revolutionair Trotski was hier
ooit zomergast, evenals de latere
Duitse bondskanselier Willy Brandt.
Jens Stoltenberg, de huidige secreta
ris-generaal van de NAVO, was
AUS-jeugdleider. Utoya betekende
politieke discussie, voetballen, gitaar
muziek bij het kampvuur en vooral
flirten. Er werd wat afgevreeën op
het 'liefdespaadje'. Best lastig, want
je bent nergens echt uit het zicht.
Nu is het droog op het ongeveer
zes voetbalvelden metende eiland.
Destijds, op 22 juli 2011, was het spek
glad door aanhoudende regen. En de
dood waarde rond, vermomd als be
hulpzame politieman. Jongeren kro
pen toen tegen de rotsen, op de
vlucht voor gegil, het geknal bij de
kantine, verward door de helikopter
van een tv-station die overvliegt. De
geüniformeerde man deed alsof hij
ze wilde geruststellen, riep dat hij op
dracht heeft te beschermen.
'Mag ik uw legitimatie zien?', vroeg
een meisje. Toen ze hem naderde,
schoot de nepagent haar dood. Daar
na nam hij de rest van het groepje op
de korrel. Geen dekking hier, bijna
nergens kun je je verstoppen. Een
prijsschietlandschap als in een video
game waar Breivik zo verzot op was.
Hij wilde de volgende generatie link
se leiders uitroeien want de meeste
ministers en premiers waren lid van
AUF en gingen op zomerkamp.
Een marmeren engeltje rust speels
in het mos. Vier verwelkte rozen flan
keren een glazen hart van kralen.
Tonje Brenna zat vlakbij. Zag men
sen op de grond liggen 'alsof ze wa
ren geëlektrocuteerd'. Ze wilde zich
verstoppen onderaan het pad. Links
en rechts van haar werden jongeren
geraakt. Ze hoorde lichamen kraken
op de rotsen, vertelt ze in een recon
structie van de Noorse tv. Brenna tel
de de schoten. Na tweehonderd hield
ze ermee op.
Net als andere overlevenden en na
bestaanden is de jonge vrouw even
uitgepraat over Utoya. Ze is lokaal be
stuurder in Akershus, trouwde met
een kopstuk van de Arbeiderspartij
en viert nu vakantie. „Ik weet niet of
ze naar de herdenking gaat", zegt een
medewerker.
Eén uur en twaalf minuten kon An
ders Breivik op Utoya zijn gang gaan,
mede omdat een klungelig interven
tieteam eerst naar het verkeerde ei
landje voer en vervolgens halverwege
de overtocht naar Utoya stilviel, om
dat hun bootje overbeladen was.
Dat laatste zag oud-militair Jorn
0verby gebeuren, toen de agenten
zijn motorboot opeisten. Hij was al
een paar keer rond het eiland geva
ren om jongeren uit het ijskoude wa
ter te vissen. Een kogel van Breivik
vloog rakelings langs zijn hoofd.
„Dzzzjing en daarna de knal van zijn
geweer", zegt de huidige voorman in
een machinefabriek. De regering eer
de hem met de hoogste burgeronder
scheiding die Noorwegen kent. Als
voormalig wapenmeester informeer
de 0verby de politie als eerste over
het kaliber dat Breivik gebruikte.
„Lichte kogel, zwaar explosief. Daar
mee schiet je over duizend meter in
een rechte lijn. Nog een geluk dat hij
zo slecht kon schieten." Hij is er van
daag niet bij als nabestaanden en par
tijbonzen op Utoya een herdenking
houden waarbij een nieuw studie-
en herdenkingscentrum wordt geo
pend. „Ik kan het niet aan. Ik ga naar
Londen", zegt 0verby die elke vakan
tie aan zijn houten huis timmert. Hij
koestert het uitzicht over Tyrifjorden-
meer. Hij is woordvoerder van de om
wonenden van Utoya die tegen een
herdenkingsmonument ijveren. Een
Zweedse architect wil een kloof in
een uitstekende landtong maken.
Daarin komen de namen van alle
slachtoffers. De omwonenden zijn
niet tegen een gedenkteken 'maar we
reus te zijn', moet de 'held van
Utoya' - volgens de grote Noorse
krant VG - dan lezen. Het raakt hem
zichtbaar. „Weet u, het is al moeilijk
genoeg dit te verwerken. Ik heb een
jaar in een praatgroep van bewoners
gezeten. Ik wil niet in een rouwmo-
nument wonen en steeds worden
herinnerd aan al die ellende. Nu lijkt
het mee te vallen maar de bladeren
vallen straks van de bomen en dan
kijk ik er vol op. Elke lange winter."
Jorgen Frydnes is de nieuwe manager
van Utoya. Zijn voorgangster Monica
willen er geen onderdeel van zijn', zo
als 0verby het verwoordt.
0verby oogt stoer, maar tranen
staan hem in de ogen als hij vertelt
over die 22ste juli. Over de jongen
met het half afgeschoten gezicht die
hij opviste. „Die is er geweest, dacht
ik. Maar de knul redde het." Overby
en anderen betalen een topadvocaat
om het monument tegen te houden.
In de sociale media krijgt hij ervan
langs, omdat hij voor de waarde van
zijn huis zou vrezen. 'Voor mensen
als u is het kennelijk moeilijk gene-
vrijdag 22 juli 2016
Impressies van
Utoya, vijf jaar la
ter. Rechts oud-mi
litair Jorn 0verby
die als een van de
eersten de jonge
ren op het eiland
te hulp schoot.
FOTO'S BOB VAN HUËT
Grote foto: Artist
impression van
het omstreden mo
nument.
FOTO JONAS DAHLBERG
STUDIO
Bob van Huët
Utoya
naa
Jorgen Fryd-
nes: 'Na de her
denking weer
zomerkamp.'
