ZEELAND GEBOEKT
fi
Intrigante brengt jong
stel heel veel ongeluk
Westerman test de
kracht van het woord
Vervallen
Zeeland
ZEELAND 13
De Gids van joods erfgoed in Nederland toont eeuwen bewogen historie. In
Middelburg en Zierikzee is het joodse verleden nog steeds tastbaar.
-t -j 0
w Q
vrijdag 27 mei 2016
Wekelijkse rubriek met boeken over Zeeland
en boeken van Zeeuwse schrijvers
Jan van Damme
Het heeft eigenlijk best lang
geduurd. Kennelijk was
de schaamte over wat er
tijdens en ook na de Twee
de Wereldoorlog met de joden is ge
beurd zo groot, dat we niet konden
of durfden herdenken. Pas de laatste
twintig a dertig jaar worden er op
grote schaal gedenkstenen en pla
quettes onthuld ter herinnering aan
het bijna onbenoembare. Ook wor
den er - zoals in Middelburg - syna-
goges hersteld en begraafplaatsen
weer toonbaar gemaakt, ten teken
dat er sprake is van een voorzichtig
herstel van joods religieus en tradi
tioneel leven. De pas in de Zeeuwse
hoofdstad onthulde 'struikelstenen'
voor de huizen van in de oorlog we-
gevoerde joden zijn de nieuwste
vorm van 'publiek' herdenken.
Sinds kort is ook de Gids van joods
erfgoed in Nederland beschikbaar. Een
uitgebreid overzicht van wat er her
en der aan gebouwd joods erfgoed is
overgebleven. Veel aandacht voor
Amsterdam, uiteraard. Maar ook 'de
provincie' komt ruim aan bod.
In het inleidende hoofdstuk wordt
in het kort teruggeblikt op vijf eeu
wen joodse aanwezigheid in Neder
land. De komst van de sefardische jo
den uit Portugal en Spanje na 1585, la
ter ook de immigratie van asjkena-
Voorzanger Luuc Smit in de gerestaureerde synagoge van Middelburg, foto lex de meester
Windvaan op de voormalige sy
nagoge in Zierikzee.
ziem of Hoogduitse joden. De Repu
bliek was een tolerant eiland binnen
Europa nadat in de Unie van Utrecht
in 1597 was vastgelegd dat niemand
'om zijn geloof vervolgd kon wor
den. In 1796 stelt de Nationale Verga
dering van de Bataafse Republiek
nog eens vast 'dat geen Jood zal wor
den uitgestooten van eenige rechten
of voordeden'. De meeste joden ble
ven desondanks arm. Pas in de 19e
eeuw kwam het integratieproces
goed op gang, in 1940 was er sprake
van een 'vernederlandst jodendom'.
De Gids van joods erfgoed vertelt de
geschiedenis van de joodse gemeen
schappen in Middelburg en Zierik
zee. En wat er in de steden aan het jo
dendom herinnert. In Middelburg
zijn dat de in 1994 gerestaureerde en
weer in gebruik genomen synagoge
Gids van joods erfgoed
Gids van joods
erfgoed
—Jan Stoutenbeek en
Paul Vigeveno
Uitg. Bas Lubberhuizen
496 pagina's, 39,99 eu
ro
en de twee begraafplaatsen: de asjke-
nazische aan het Seisplein en de se
fardische aan de Jodengang. De laat
ste stamt uit 1655 en is één van de
oudste in Nederland. Nadat de be
graafplaats in 1721 werd gesloten,
raakte het geheel in de vergetelheid.
Engelsen die begin vorige eeuw op
zoek waren naar de laatste rustplaats
van rabbijn Menasseh ben Israel zorg
den voor hernieuwde aandacht. Ver
der wordt gewezen op het huis van
de sefardische familie De Pinto aan
de Rouaansekaai, het geboortehuis
van Etty Hilleum op het Molenwater
en het kantoor van de firma Polak en
Zoon op de Loskade.
In Zierikzee wordt de lezer geleid
langs de voormalige synagoge in de
Meelstraat, het oude slachthuisstraat
je De Hem, de katoenweverij van Sa-
lomonson en de begraafplaats.
ichel de Bruin (45)
uit Vlissingen debu
teert met de roman
De logee. Hij begon
een jaar of tien geleden aan het
verhaal te schrijven, na het over
lijden van zijn vader. „Schrijven
is voor mij een uitlaatklep", zegt
De Bruin. Hij is opgegroeid op
Goeree-Overflakkee en is als
stuurman op de kustvaart werk
zaam geweest. Nu werkt hij bij
Amels in Vlissingen.
De roman vertelt het verhaal
van het jonge stel Cas en Marian
ne. Ze wonen samen, zijn rond
de dertig, werken beiden, zijn
verliefd op elkaar. Kortom, ze
zijn gelukkig. Tot Doortje van
Gilze zich aandient. Marianne
kent haar van vroeger en ze wer
ken beiden in dezelfde winkel.
Doortje is door haar vriend ge
dumpt en heeft dringend onder
dak nodig. Als ze bij Cas en Ma
rianne is ingetrokken, blijkt ze
een intrigante eerste klas. Zij
weet hun geluk voor eens en
voor altijd kapot te maken - Uit
geverij Boekscout, 20,36 euro.
Journalist en schrijver
Frank Westerman is
dinsdag 31 mei te gast in
Porgy en Bess Terneu-
zen. Hij houdt een lezing naar
aanleiding van zijn laatste boek
Een woord een woord, waarin hij
de kracht van het vrije woord
test. In zijn boek mengt hij zich
onder terrorisme-experts in Pa
rijs en drinkt muntthee met een
ex-treinkaper die dichter is ge
worden. Om aan den lijve te voe
len wat taal kan uitrichten tegen
terreur volgt hij een training tot
gijzelingsonderhandelaar in een
oefendorp van de politie.Wat ver
mag het woord tegen de kogel?
Als kind maakte Frank Wester
man de Molukse treinkapingen
van dichtbij mee; als correspon
dent was hij getuige van de
Tsjetsjeense terreur in Rusland.
Vanuit deze ervaringen voert hij
de lezer mee naar een reeks gij-
zeldrama's van Bovensmilde tot
Beslan. Zijn boek El Negro en ik
werd in 2005 bekroond met de
Gouden Uil literatuurprijs.
De avond begint om 20.00 uur.
Commentaar
Mario Molegraaf
Zeeland verkennen en vere
ren, de Zeeuwen archive
ren en registreren, dat was
het grote levensdoel van Frederik
Nagtglas. Hij werd niet in Zeeland
geboren (maar te Utrecht in 1821)
en hij stierf niet in Zeeland (maar
te De Bilt in 1902), maar Zeeland
heeft veel aan hem te danken en
andersom dankt hij zijn faam aan
Zeeland. Hij werd naar Zeeland ge
stuurd als 'arrondissementsijker'.
Het ijken is hij steeds ruimer gaan
opvatten, zijn inspecties strekten
zich ook uit tot historie en topo
grafie. Zijn Zelandia Illustrata en
de Levensberichten van Zeeuwen
zijn hoogtepunten van dit soort
ijkkunst.
Hij mocht dan een onvervalste
encyclopedist zijn, hij had een
fijn oog voor details. Dat maakt
hem, bijvoorbeeld in de schetsen
die werden verzameld in Uit het
Zeeuwsche Volksleven, tot een leven
dige, nog altijd aansprekende
schrijver. Zijn charmantste werk
is misschien Een bezoek aan Wal
cheren in i860, twee jaar later door
J.C. en W. Altorffer te Middelburg
uitgegeven en voor twee kwartjes
in heel Nederland te koop. Het
moet in een behoefte hebben voor
zien, want waarom zou een ver
standig mens naar Zeeland wil
len, 'die provincie,' volgens een re
censent, 'waar kwaadaardige koort
sen heerschen'.
Nagtglas begon zijn reis per
stoomboot vanuit Rotterdam. Het
is twijfelachtig of zijn relaas veel
effect heeft gehad als toeristische
vwmftt.
Frederik
Nagtglas
-1821-1902
propaganda. Als we hem mogen
geloven, hing over Walcheren des
tijds een grote grauwsluier. In
Vlissingen sterven alle dichters
jong, noteert hij. Te Westkappel is
'de zucht naar sterkendrank' al te
hevig. Veere is een bouwval. Mid
delburg biedt vooral vergane glo
rie. De doodsversieringen van de
Oostkerk vindt hij 'blijken van
den zonderlingen smaak dier tij
den'. De beroemde tapijten, nu
het glanzende hoogtepunt van
het Zeeuws Museum, worden afge
daan als 'verschoten borduur
werk'.
Toch kwam en komt het boekje
wel degelijk uitnodigend over.
'Vóóruit!' begon Nagtglas zijn reis-
relaas uit i860, voorzien van gege
vens over stoombootdiensten en
huurkoetsiers.
In 2016 lees je: instappen! Instap
pen in deze tijdmachine!
ekens van nieuwe toekoms
N STOUTENBEEK PAUL VIGEVENO
IN NEDERLAND
