17
Fries dorpskerkje herbergt waardevol erfgoed
Toen hij hem optilde (6 kilo!)
wist hij dat hij iets bijzonders in
handen had. Maar hóe bijzonder?
Conservator Jeroen Punt (40) over
de vondst van zijn leven: een unieke
helm uit de Tachtigjarige Oorlog.
te." Dat deze helm er nog wel is, is
een bizar toeval. „Het kerkje is in
de loop van de tijd grotendeels ge
sloopt en opnieuw opgebouwd,
maar blijkbaar heeft iemand het
de moeite waard gevonden de
helm te bewaren en opnieuw op
te hangen."
Dat niemand in het dorp door
had dat er een schat aan de kerk
muur prijkte, verbaast Punt niet
zo. „In Schettens kende niemand
de herkomst meer. Er zijn geen na
zaten van de familie Van Aysma.
En van buiten komt er bijna nie
mand." De inwoners zijn in elk ge
val behoorlijk opgekikkerd van de
vondst. Er zijn zelfs plannen voor
een soort bed and breakfast in de
kerk, die als dank voor de gift aan
het Nationaal Militair Museum
een 3D-replica krijgt. En Punt?
Die hoopt dat dit pas het begin is.
„Het is misschien gek om te zeg
gen over zo'n dichtbevolkt landje,
maar ik heb het idee dat er in Ne
derland op heel veel plekken nog
prachtig erfgoed ligt waar we hele
maal het fijne niet van weten."
Ja! Ja! Ja! Historicus
Jeroen Punt is een
bedaard type
(zegt-ie zelf), maar
toen hij die winter
middag in dat kerk
je in het Friese
Schettens door zijn knieën ging,
steeg het bloed naar zijn hoofd.
Zag hij het goed? Op de zerk die al
die tijd verscholen ging onder een
vrachtje groene tapijttegels? Was
dat inderdaad dé helm die daar zo
prachtig en zo secuur op die graf
steen stond afgebeeld? Op 9 fe
bruari wist de 40-jarige conserva
tor van het Nationaal Militair Mu
seum het zeker. Hij had écht een
unieke helm uit de Tachtigjarige
Oorlog in handen. En - nog be
langrijker - hij wist precies van
wie het hoofddeksel was geweest.
Want precies die helm stond afge
beeld op het graf van Schelte van
Aysma (1578-1637), Friese edel
man, vip én kolonel.
Het is alweer maanden geleden,
maar Punt kan er nog steeds niet
over uit hoe bijzonder de vondst
is, die binnenkort een eigen vitri
ne krijgt in het museum in Soes-
terberg. Er is namelijk maar heel
weinig over van die ene roemrijke
episode uit de vaderlandse ge
schiedenis (1568-1648). „Van de na
poleontische tijd kan ik makkelijk
een vitrine vullen. Van de Tachtig
jarige Oorlog is dat veel moeilij
ker." De helm is extra speciaal, om
dat dit type hier nog nooit is ge
vonden. De conservator: „Het is
een zeldzame helm die ik alleen
uit zuidelijker landen ken." Moge
lijk is-ie in Vlaanderen of Frank
rijk op maat gemaakt voor Van
Aysma.
Maar het allerleukste aan de ont
dekking is dat Punt aan de hand
van deze helm de geschiedenis tot
leven kan wekken. „De Tachtigjari
ge Oorlog is voor scholieren na
tuurlijk niet de meest tot de ver
beelding sprekende periode. Daar
om is het zo belangrijk dat we er
in het museum een persoonlijk
verhaal bij kunnen vertellen." En
Van Aysma, die heeft nogal een
verhaal. De kloeke Fries ging als
16-jarige al het leger in, leverde
slag na slag aan de kant van de
Nassaus tegen de Spanjaarden,
werd als kolonel baas van een regi
ment van duizenden soldaten, en
legde het loodje bij het beroemde
Beleg van Breda. „Hóe is nog een
mysterie voor me. Werd hij ge
dood? Was het een doodordinair
griepje? Ik ga er alles aan doen om
erachter te komen." Hoe Punt de
helm vond is óók een verhaal. Het
begon allemaal met het zinnetje
'helm afkomstig uit grafkelder uit
Fries kerkje' in een oude museum
inventaris. Het zette hem aan het
denken. Zouden er nog andere
spullen in Friese kerkjes te vinden
zijn? Een speurtocht op internet
leidde naar Schettens. Een van de
leden van het kerkbestuur, een fa
natieke amateurhistoricus, had
een foto van een helm op een kerk
muur op zijn site. Een helm die -
zo was het idee - bij een opgra
ving omhoog was gekomen.
Maar toen Punt het ding vorig
jaar zomer zelf in handen had,
wist hij meteen: deze helm is veel
te mooi om eeuwen onder de dras
sige grond te hebben gelegen. Hij
moest van een 'rouwbord' zijn.
Borden die in kerken in de buurt
van het graf van belangrijke do
den werden opgehangen en ver
sierd met allerlei persoonlijke
spullen: wapenschilden, zwaar
den én helmen. „In Engeland zijn
veel van die rouwborden bewaard
gebleven. In Nederland zijn ze tij
dens de Franse Revolutie bijna al
lemaal verdwenen: het was een eli-
teding dat niet meer bij de tijd pas-
Blijkbaar vond iemand het
de moeite waard om de helm
te bewaren en op te hangen
vrijdag 13 mei 2016
Puntgaaf pronkstuk hing
al eeuwen aan de muur
Dit type helm (grote foto) is
nog nooit in Nederland gevon
den.
De grafzerk van Van Aysma.
Het kerkje in Schettens.
Eefje Oomen
Soest
—Jeroen Punt, conservator
