Het was
liefüe op het eerste gezicht
Penning
voor de
armen
ZEELAND 15
MOIORHkHOÜ-
Uit de Zeeuwse klei
Zeeuwen in de buiten
"W" a, deze kar is antiek. Een echte bakfiets, d'r
zit geen lasnaad aan, helemaal in elkaar ge-
I perst zeg maar. Kan niet uit elkaar vallen
I en er kan heel veel op. Ik pak er zó 320 kilo
W op en daar fiets ik nog mee weg ook. Moet
ik alleen geen tegenwind hebben. Wat er
op ligt? Ooit waren het stoelen. Dat vrachtje
schroot ga ik afleveren bij de metaalhandel te
genover de milieustraat in Vlissingen. Schrijf
maar op: bij mijn grote vriend Ton van Wan-
rooy. Vroeger werkte ik ook bij een metaalhan
del. Tot ik dacht: ik wil op m'n eigen. Ik wil
geen loonslaaf meer wezen. En toen werd ik Jan
de oudijzerman. Op Facebook heb ik heel veel
fans. Elke dag zet ik er een gedichtje op. Zoals
deze:
Goede morgen beste mensen/ Ook vandaag hoor
ik graag uw wensen Ook al ben ik vandaag wat
druk Iets ophalen is iets wat me altijd wel luk/
Stuur uw idee gewoon even privé/ Soms reageer ik
niet zo snel /Maar rond 1700 uur ben ik thuis en
kijk ik altijd wel /Ik denk dat u het nu wel kunt ra
den, wie ik ben, en wat ik doe /Ik ben Jan de oudij
zerman en kom graag naar u toe Ijzer en metalen
ja, ik kom ze graag halen.
Vroeger ging ik elke morgen om 6.00 uur al
op pad, maar sinds ik vader ben, pas om 8.30
uur. Een vrachtje van 200 kilo kabel, dan heb ik
een goeie dag. Tweehonderd kilo lood, ook
mooi. Maar mijn mooiste vrachtje is het eerste
ritje van de dag. Dat is als ik mijn zoon Zion
naar school breng."
Natuurjournaal
doorChiel Jacobusse
ondanks die wat minder enthou
siaste ontvangst was het voor mij
liefde op het eerste gezicht toen ik
het domein van de kooiker voor
het eerst mocht betreden. De uit
gebreide terreinkennis van de
kooiker, die de bewoners van zijn
domein tot in de finesses kende,
heeft daar zeker aan bijgedragen.
Want de rust die zo kenmer
kend is voor eendenkooien werkt
niet alleen voor eenden, maar ook
voor allerlei andere vogels als een
magneet. Als je in deze tijd het
kooibos betreedt klinkt daar een
veelstemmig koor van onder ande
re fitis, tjiftjaf, zwartkop, groen-
ling, putter, tuinfluiter, winterko
ning, zanglijster, groene specht,
grote bonte specht en merel. Dat
lijstje is nog lang niet volledig; elk
jaar broeden tussen de 45 en 55
verschillende vogels in dit gebied
van maar goed tien hectare groot.
Met wat geluk kom je ook één van
de zeldzamere kooivogels tegen,
zoals de in een bosje vol met klim
op broedende ransuil, of de wiele
waal, wiens welluidende roep uit
de boomtoppen weerklinkt.
Voorzichtig sluipen we naar de
kooiplas. Dat mag dit keer, want
juist in de broedtijd, als het in an
dere natuurgebieden het rustigst
moet zijn, doet de kooiker wel
eens een oogje dicht. Het is im
mers geen vangseizoen en de
paadjes worden keurig onderhou
den, zodat je onhoorbaar door het
bos kunt sluipen. Wees niet ver
rast als je ineens oog in oog staat
met een reekalfje, want die wor
den hier elk jaar geboren. Een ont
moeting met een vos of een bun
zing behoort ook tot de mogelijk
heden, ook al zijn die rovers na
tuurlijke vijanden van de kooiker.
De flora van de eendenkooi is
een verhaal apart. Dankzij het ge
varieerde landschap kun je er tal
van uiteenlopende planten tegen
komen, waaronder fraai ogende
soorten als de bijenorchis, de tijm-
bladereprijs en het prachtige 'bij
enkorfje' van de bloeiende brunel.
En dan hebben we het nog maar
niet over de vele bijtjes die hier
rondvliegen en nestelen, ook al
zijn die voor een bezoeker buiten
gewoon de moeite waard.
HET ZEEUWSE LANDSCHAP
Eendenkooien hebben iets
geheimzinnigs. De stille
plas die rondom door bos
omringd wordt, het uitge
kiende stelsel van vangpijpen
waar de argeloze passant geen
flauw vermoeden van heeft. Maar
het is toch vooral de absolute rust
en de stilte die zo'n eendenkooi
tot een bijzonder en geheimzin
nig geheel maakt. Betreding is
strikt taboe, in veel gevallen al
eeuwenlang en dat was zeker in
het verleden pure noodzaak. De
eendenkooi was de kooiker zijn
broodwinning en de verstoring
die iedere bezoeker nu eenmaal
met zich meebrengt bracht die
broodwinning in gevaar.
Op de eendenkooi in Anna Jaco
bapolder was dat dertig jaar gele
den niet anders. Toen Het Zeeuw
se Landschap de eendenkooi aan
kocht zat daar een kooiker die zijn
vak verstond en die dus helemaal
niet gediend was van vreemd be
zoek. Evenmin als het kooihondje
Maikel trouwens, die gromde en
blafte dat het een aard had. Maar
De bouwput van het ge
rechtsgebouw aan de
Kousteensedijk in Mid
delburg leverde medio 1993 een
stroom vondsten en nieuwe ar
cheologische gegevens op, zoals
funderingen van het voormalige
rasp- en spinhuis. Ihssen de mo
biele vondsten bevonden zich
ook enkele armenpenningen. De
'context' van het materiaal is
een laaggelegen gebied, dat tus
sen 1540 en 1550 ingeklemd lag
tussen de toen nog recente Kou
steensedijk en de stadsmuur.
Het werd in de periode
1550-1570 opgevuld met stads
vuil.
De armenpenning was een
soort collectief identiteitsbewijs
van 'legale' armen. In april 1565
werd uit het Middelburgse stad
huis afgekondigd, dat alle bede
laars die nog geen vier jaar in de
stad hadden gewoond, deze on
middellijk moesten verlaten en
dat niemand nog mocht bedelen
zonder 'teeken', ontvangen van
de aalmoezenier. Het werd bo
vendien verboden dit teken te
'vervreemden' (verkopen, wegge
ven en dergelijke). Waarschijn
lijk ging het bij deze bepaling
mede om de hier behandelde,
uit lood of koper vervaardigde ar
menpenningen.
Onder de particuliere vond
sten van het terrein bevonden
zich drie van dergelijke pennin
gen uit het jaar 1531. Ze zijn ver
vaardigd uit zeer dun koper
plaat, ook wel latoenkoper ge
noemd. De plaatjes zijn met één
of meerdere stempels eenzijdig
van een voorstelling voorzien.
Vervolgens werden ze ruwweg
uitgeknipt, waarbij aan de bo
venzijde een draagoog werd
meegeknipt. De voorstelling op
de penning wordt voor het groot
ste deel ingenomen door het wa
pen van Middelburg, de beken
de burcht, geflankeerd door het
jaartal 15 - 31. Het omschrift
luidt: SALICH ZIN.SI.DIE
GHEESTELICK ARM SIN:MID-
DELBURCH. Deze tekst is een
verbastering van de spreuk uit
het bijbelboek Mattheus 5, vers 1
tot 12: 'Zalig de armen van geest,
want hunner is het koninkrijk
der hemelen'. Het bijzondere
van deze penningen is, dat we er
ook een vermelding van vinden
in de stadsrekening van Middel
burg van 1531. Hierin is sprake
van het vervaardigen van zes
honderd 'teyken van latoen, die
de armen dragen'. Het aantal ar
men in de stad was niet gering!
WOENSDAG 27 APRIL 2016
Iedere
dag een
gedicht
door Ondine van der Vleuten
Jan Put alias Jan de oudijzerman foto Lex de Meester
Eendenkooi met vangpijp foto Chiel Jacobusse
Op de vrijdagen 6 en 20 mei zijn er
excursies in de eendenkooi Anna Jaco-
bapolder. Op beide dagen begint de
rondleiding om 10.00 uur. Adres:
Noordweg 51, Anna Jacobapolder.
Zie: www.hetzeeuwselandschap.nl.
Aanmelden vooraf is noodzakelijk,
want het aantal deelnemers is strikt
beperkt. Aanmelden kan via
info@hetzeeuwselandschap.nl.
PZC-lezers krijgen op vertoon van dit
artikel 2,50 euro korting. In het ge
bied komen teken voor, dus draag bij
voorkeur donkere kleding die armen
en benen bedekt. Honden zijn niet
toegestaan in de eendenkooi
door Henk Hendrikse
Henk Hendrikse werkt bij Stichting
Cultureel Erfgoed Zeeland
Middelburgse armenpenning
uit 1531 foto Beeldbank SCEZ
