verdwijnt de veldleeuwerik?
Waarom
Ongrijpbare
tempeliers
ZEELAND 11
Zeeuwen in de buiten
Uit de Zeeuwse klei
Behoedzaam zet Dirk Bremmers
zijn voet neer op de slackline. Het
lint, dat veel wegheeft van een
spanband zoals wordt gebruikt
om lading vast te sjorren, staat
strak gespannen tussen de twee
bomen op het Spuiplein in Vlissingen. Zijn
vriend Bart Kool kijkt toe.
Coördinatie, concentratie, balans. Daar draait
het om bij slackline. Op het moment dat je je
voet neerzet op die smalle strook, en je geest
volledig gericht is op het bewaren van even
wicht, op het veroveren van nóg een voetleng
te, valt de hele wereld weg. Prachtig voorbeeld
van ontspanning door inspanning. Weg zijn de
gedachten aan de opleiding Watermanagement
(Dirk) of International Business Management
(Bart) aan de Hogeschool Zeeland. Even is er
niets anders dan die band van 50 mm breed.
Dirk zet weer een stap, elke spier in zijn
lichaam gespannen om te corrigeren als het
evenwicht verstoord dreigt te raken. Maar slack-
linen is meer dan een oefening voor lichaam en
geest, vertelt de twintigjarige student. „Je leert
er veel mensen door kennen. Mensen vragen:
mag ik ook even proberen? Soms zijn het men
sen van wie je het helemaal niet verwacht.
Laatst, een mevrouw van in de tachtig die blijk
baar een jeugdige ziel had!" Het Spuiplein is om
de hoek bij de jongens. Maar liever nog gaan ze
naar het Nollebos. „Dan nemen we de barbecu-
re mee. Gezellig. En op gras val je zachter!"
Natuurjournaal
door Chiel Jacobusse
HETZEEUW5E LANDSCHAP
Met de regelmaat van
de klok ploppen gelui
den op die de achter
uitgang van boeren
landvogels als de veldleeuwerik
toeschrijven aan de vele eksters,
kraaien, sperwers en kiekendie
ven. Soms krijgen ook het natuur
beleid of de natuurbeherende or
ganisaties nog een veeg uit de
pan. Het zijn immers vooral de na
tuurgebieden waar dat vermaledij
de ongedierte zich maar ongelimi
teerd kan voortplanten! Ongehin
derd door enige kennis van zaken
storten de critici hun mening uit.
Wie zich even in de feiten ver
diept ontdekt al snel dat juist na
tuurgebieden de laatste bolwer
ken zijn waar deze vogels zich
kunnen handhaven. Laten we de
veldleeuwerik als voorbeeld ne
men, het vlaggenschip van de boe-
renlandnatuur. Een omvangrijk
onderzoek op het boerenland, in
2015 uitgevoerd in opdracht van
de provincie Zeeland, maakt dui
delijk dat er in het Zeeuwse boe
renland gemiddeld minder dan 1
paar leeuweriken per 100 hectare
broedt. Dat houdt concreet in dat
er ten opzichte van 30 jaar gele
den sprake is van een achteruit
gang van minstens negentig pro
cent. En die achteruitgang gaat
nog steeds door. In steeds meer
poldergebieden verstomt het al
tijd weer blij makende geluid van
de veldleeuwerik.
Hoe zit het in natuurgebieden?
In de Yerseke moer, waar de ont
wikkeling nauwkeurig bijgehou
den wordt stijgt het aantal broe
dende leeuweriken. Momenteel
broeden er zo'n 100 paren, wat
neerkomt op meer dan 30 paar per
100 hectare. Dat is maar liefst 30
keer zoveel als in het huidige boe
renland. En inderdaad; in dit ge
bied wordt niet gejaagd; al wordt
het landschap zoveel mogelijk zo
ingericht dat predatoren als
kraaien en eksters er niet al teveel
broedgelegenheid vinden. Op Wal
cheren is de Weihoek van Sint
Laurens een leeuwerikengebied
bij uitstek. Sinds daar een steeds
verder groeiend natuurgebied
werd ingericht, steeg het aantal
veldleeuweriken explosief. De
dichtheid is er vergelijkbaar met
die in de Yerseke moer. En sinds
kort stijgen de aantallen veldleeu
weriken sterk in het steeds verder
ingerichte natuurgebied Waterdu-
nen bij Breskens.
Het is dus overduidelijk dat de
achteruitgang van veldleeuweri
ken hoegenaamd niets te maken
heeft met de toename van
kraaien, eksters en roofvogels.
Juist in de natuurgebieden waar
deze soorten met rust gelaten wor
den leven de leeuweriken nog in
ouderwetse aantallen. Iedereen
met een klein beetje verstand van
zaken kan dat zo controleren; net
zo goed als iedereen kan constate
ren hoe dramatisch het met de
veldleeuwerikenstand op het boe
renland gesteld is. Maar op dat laat
ste bestaan wel uitzonderingen.
Er zijn diverse biologische land
bouwbedrijven waar het aantal
leeuweriken niet onderdoet voor
dat van 30 jaar geleden.
Zo bezien is het heel simpel
waarom de veldleeuwerik in snel
tempo verdwijnt. De moderne
landbouw, en dan met name de
vergiften die gebruikt worden zijn
letterlijk dodelijk voor de vogel
stand. Dat is een pijnlijke conclu
sie, maar het is te kort door de
bocht om daar de boer op aan te
kijken. Die doet gewoon zijn
werk. Dat het roer om moet om
nog iets van onze natuur over te
houden is overduidelijk. Maar dat
heeft zijn prijs, en het is uiteraard
niet redelijk om daar de boer voor
op te laten draaien. Net zo min als
het redelijk is om het natuurbe
leid of de natuurbeheerders de
schuld te geven van de teloorgang
van de boerenlandnatuur.
In Middelburg besloot men
eind jaren negentig het
loopniveau van de Markt
te verlagen. De ontdekking
van een grafkelder in januari
1998 ontlokte een journalist een
bericht over een mogelijk Tem
peliersgraf. Maar dit graf bleek
het eerste van 32 grafkeldertjes,
die tijdens het archeologisch on
derzoek blootkwamen. Ze hoor
den bij de in 1575 afgebroken
Westmonsterkerk.
Het is met de legendarische
Tempeliersorde - gesticht tij
dens de Kruistochten en in
1307-1312 op dramatische wijze
ten val gebracht door de Franse
koning en de paus - altijd wat
sukkelen geweest op archeolo
gisch gebied. Tal van aan deze
orde verbonden locaties bleken
er niets mee te maken te heb
ben. Zoals het veertiende eeuw-
Met de Tempeliersorde is
het altijd sukkelen geweest
op archeologisch gebied,
se 'Tempeliershuis' De Haene
aan de Meelstraat in Zierikzee.
De Tempeliers hadden in Zie
rikzee geen vestiging; toch
meldde men in de zestiende
eeuw dat in Zierikzee bijna alle
Tempeliers in één nacht waren
omgebracht. Toeschrijving aan
de Tempeliers van allerlei on
verklaarde bouwkundige restan
ten wordt ook wel de 'Tempe
lierslegende' genoemd. Een aan
tal opgeheven kloosterorden,
zoals de Eksterbroeders, Laza-
rieten en Zakbroeders, werd
gaandeweg geassocieerd met
de veel bekendere Tempeliers.
In Zierikzee lag de overdracht
van het huis van de in 1274 op
geheven orde van de Ekster
broeders aan de Predikheren
aan de basis van de plaatselijke
Tempeliersverhalen.
In Ossenisse meldde men in
1853 ook de vondst van een be
graafplaats van Tempeliers.
Maar de enige Zeeuwse locatie
die met zekerheid aan de orde
wordt toegeschreven is de Tem
pelhofbij Zaamslag, eveneens
in Oost Zeeuws-Vlaanderen.
Deze dateert van ca. 1282. Na
1312 kwam deze vestiging aan
de Johannieters. Op de locatie
bij Zaamslag zijn op verschillen
de tijdstippen archeologische
waarnemingen gedaan. Zo is in
september 2010 een restant van
een bakstenen muur uit de der
tiende eeuw gevonden. Maar al
veel eerder deden over dit ter
rein allerlei bovennatuurlijke
volksverhalen de ronde. De
plaatselijke bevolking had eeu
wenlang onthouden dat hier
'iets bijzonders' was geweest.
WOENSDAG 20 APRIL 2016
Op gras
val je
zachter
door Ondine van der Vleuten
Veldleeuwerik, foto Chiel Jacobusse
door door Jan Kuipers
Jan J.B. Kuipers werkt bij Stichting
Cultureel Erfgoed Zeeland.
Rode kruisen in grafkelders wek
ken vaak fantasieën over Tempe
liers (Middelburg, Markt, 1998)
foto Beeldbank SCEZ
HZ-student Dirk Bremmers balanceert op zijn slackline, een soort spanband, foto Lex de Meester
