Een zeldzame schuwe moerasvogel
Moord of
ziekte op
het fort?
r-v
ZEELAND 11
M
Zeeuwen in de buiten
Piet Louwerse is aan de voorzichtige
kant. Een man met een rugspuit:
zo'n beeld kan - vreest hij - com
mentaar opleveren van scherpslij
pers. Terwijl hij toch niks illegaals
aan het doen is.
We bevinden ons op een perceel aan de Kie-
vitshoekweg in de omgeving van het Walcher-
se Serooskerke. Louwerse is weliswaar een boer
op leeftijd, maar hij is nog steeds actief. Op de
akker waar hij nu loopt stonden vorig jaar
bloemkolen. Om de zware oogstmachines op
het land beter te kunnen hanteren, werden er
tussen de kolen graspaden gezaaid. Die paden
werden na de oogst ondergeploegd. Daar waar
de omgelegde klei het gras niet helemaal bedek
te, schiet het nu weer op. Daarvoor is Louwerse
dus in de weer. Hij loopt de oude paden langs,
om het hardnekkige gras dood te spuiten. Dit
jaar komt er venkel op de akker te staan.
Louwerse is al heel zijn leven boer. Hij bivak
keert graag in de buitenlucht. Nee, zonnebrand
middelen heeft hij niet nodig. Ook geen hoed
of pet. „Dat gaat allemaal vanzelf', zegt hij.
Over het boerenleven nu heeft hij niet veel
tekst: „Voor mij is het niet meer zo spannend,
ik ben al op leeftijd. Maar dat de boeren het niet
gemakkelijk hebben, dat klopt wel."
En het Zeeuwse land? Dat heeft hij in zijn
hart gesloten. Lekker weids, lekker open. Nee,
hem hoefje nergens anders neer te zetten: „Ik
ben nu eenmaal graag in mijn eigen buurt."
Natuurjournaal
doorChiel Jacobusse
HETZEEUW5E LANDSCHAP
Het was een hele sensa
tie onder vogelmin-
nend Nederland toen
Mr. Thom Lebret, roem
rucht Zeeuws vogelaar van het eer
ste uur, een kleine kolonie kwak
ken ontdekte. Het was in 1946 en
de ontdekking vond plaats in de
Biesbosch, toen nog zoetwaterge-
tijdengebied met afgelegen plaat
sen waar vrijwel nooit iemand
kwam. Lebret was destijds een fre
quent bezoeker van de Biesbosch
en hij had er nooit eerder een
kwak waargenomen. Maar het feit
dat de kolonie al bij ontdekking 17
paren telde deed sommige voge
laars veronderstellen dat de kwak
al iets langer in de Biesbosch of
omgeving voorkwam. Dat is later
ook gebleken, onder andere van
een eendenkooi bij Capelle. Om
streeks dezelfde tijd werden in de
Maire op Schouwen-Duiveland
zes kwakken losgelaten die uit Joe
goslavië geïmporteerd waren. Ook
die kwamen gedurende een enkel
jaar ter plekke tot broeden.
Eeuwen geleden was de kwak
in Nederland een heel gewone
broedvogel. In Zeeland broedden
kwakken rond 1530 in een ge
mengde kolonie met lepelaars en
aalscholvers bij Sint-Kruis in
West-Zeeuws-Vlaanderen. Het
zal daar niet anders toegegaan zijn
dan in de kolonie in het Goudse
bos, waar in 1357 zo'n tweedui
zend jongen 'geoogst' werden
voor de consumptie. Dat oogsten
gebeurde door aan de bomen,
waarin de nesten lagen, te schud
den, waarna de jongen uit de nes
ten naar beneden vielen. Daar bij
Gouda moet destijds een kolonie
van duizenden paren geweest
zijn, zoals er heden ten dage in
Zuid- en Midden-Europa nog
steeds te vinden zijn.
Nadat de kwak in de negentien
de eeuw door vervolging op het
randje van uitsterven belandde en
vervolgens geheel verdween is er
van grote kolonies nooit meer
sprake geweest. De kwak werd
een geheimzinnige vogel, die al
leen of met enkele paren bij elkaar
in ontoegankelijke bossen in uitge
strekte moerassen nestelde. Een
waarneming van deze voorname
lijk in de nachtelijke uren actieve
reiger, werd voor iedere vogelaar
een zeldzaam buitenkansje. En
dat is tot op de dag van vandaag
het geval. Tenminste... voor het
overgrote deel van de kwakken.
Maar dat is niet het complete ver
haal.
Want ondanks hun schuwe en
teruggetrokken levenswijze pas
sen kwakken zich vrij gemakke
lijk aan in gevangenschap. In die
rentuinen en vogelparken planten
zij zich zelfs volop voort; zo veel
dat er al snel een overschot ont
staat. En in veel gevallen worden
kwakken dan losgelaten om hun
geluk in het wild te zoeken. Het
spreekt voor zich dat die losgela
ten kwakken heel wat minder
schuw zijn dan hun oorspronke
lijk wilde soortgenoten. Maar
toch: ze planten zich voort in het
wild en de jongen van de dieren
tuinvogels vertonen het normale
trekgedrag; wat inhoudt dat ze de
winter in Afrika doorbrengen.
Maar het is een rare gewaarwor
ding als je in of rondom het park
Toorenvliedt, of zelfs middenin de
bebouwde kom van Middelburg
ineens geconfronteerd wordt met
zo'n zeldzame, schuwe moerasvo
gel. Die Zeeuwse kwakken zijn
waarschijnlijk van origine afkom
stig uit het Belgische Zwin, waar
eind vorige eeuw een aantal kwak
ken werd uitgezet. Ze verspreid
den zich over de regio, maar afge
zien van een enkel (waarschijn
lijk) broedgeval bij Oostburg, nes
telen ze niet in onze regio.
Uit de Zeeuwse klei
Op het zuidelijke bas
tion van Fort Ram-
mekens bij Ritthem
deed de Walcherse
Archeologische Dienst in het
voorjaar van 2012 een lugubere
ontdekking. In een inderhaast
gegraven kuil vonden ze het
skelet van een man van middel
bare leeftijd, minimaal 40 jaar,
zonder kist of bijgiften. Hij
moet ongeveer 1,71 meter groot
zijn geweest en werd op de rug
begraven met minimaal één
hand op de borstkas. Afwijkin
gen in de borstwervels kunnen
wijzen op letsel, ziekte of bot-
ontkalking. Het gebit vertoont
ernstige tandsteen. Het skelet
heeft ook opvallend vrouwelij
ke kenmerken. Op basis van de
laag waarin het graf zich be
vond, kan de man hier eind
achttiende eeuw begraven zijn.
Maar wie was hij? Het weinig
ceremoniële karakter van het
graf doet geen belangrijk per
soon vermoeden. Ook zijn er
geen sporen van geweld of on
geval op het botmateriaal terug
gevonden. Wel was er in deze
periode op het fort een zieken
huis gevestigd, waar patiënten
tijdelijk in quarantaine verble
ven.
Waar de persoon vandaan
kwam is niet duidelijk, maar ze
ker is dat hij niet in Zeeland is
geboren. De dekzandgronden
van Noord-Brabant of de Lim
burgse lössgebieden, maar ook
Engeland, Duitsland en Scan
dinavië behoren tot de moge
lijkheden.
Had deze man een speciale
band met het fort? Werd hij
slachtoffer van een ernstige
ziekte en begroef men hem in
alle haast om verdere besmet
ting te voorkomen? Of hebben
we hier te maken met een mis
drijf waarvan de sporen verdoe
zeld moesten worden onder de
dikke aarden pakketten van het
fort? Voorlopig geeft deze mys
terieuze overledene zijn gehei
men niet prijs...
De aarden pakketten op het
fort verborgen echter nog meer
verrassingen. Zo troffen de ar
cheologen in de door de Fran
sen opgebrachte lagen veel ge
fragmenteerd menselijk botma
teriaal aan. Dit was vermoede
lijk afkomstig van een nabijgele
gen (verdwenen) kerkhof dat,
allicht per ongeluk, op de
schop ging en met de grond
werd meegevoerd naar het fort.
WOENSDAG 13 APRIL 2016
Op pad
met de
rugspuit
door Jan van Damme
AJT?
Piet Louwerse in de omgeving van Serooskerke op Walcheren, foto Lex de Meester
De kwak is voornamelijk actief in de
nachtelijke uren. foto Chiel Jacobusse
door Bram Silkens
en Lisette Kootker
Bram Silkens werkt bij de Walcher
se Archeologische Dienst, Lisette
Kootker bij VU University Amster
dam
Het mysterieuze skelet van Fort
Rammekens. foto WAD
