V
r
4 NIEUWS
REFERENDUM OEKRAÏNE
analyse Het nee-kamp heeft de eerste slag gewonnen bij
het Oekraïne-referendum. Maar de uitslag van gisteren is
een recept voor teleurstelling. Het nu al broze
vertrouwen in de politiek zal nog meer afbrokkelen.
DEN HAAG Terwijl de strategische
thuisblijvers afgelopen nacht dui
men zaten te draaien in de hoop
op een te lage opkomst, vierde het
nee-kamp onbekommerd feest.
Geldig of niet, dat is voor Jan
Roos, Geert Wilders en Emile Roe
mer voor even slechts bijzaak. Zij
hebben het kabinet lelijk in verle
genheid gebracht met een overdui
delijk 'nee'.
Dat mag minister-president
Mark Rutte, nota bene voorzitter
van de Europese Unie, straks
mooi gaan uitleggen bij zijn colle
ga's in Brussel. Nederland staat er
gekleurd op.
Maar of de euforie bij de tegen
stemmers zal beklijven is zeer
twijfelachtig. Zelfs als het referen
dum geldig blijkt te zijn, dan is
het de vraag hoe het kabinet daar
mee om zal gaan. Het staat voor
een duivels dilemma, dat in de coa
litie wellicht voor spanningen zal
zorgen. De PvdA heeft immers al
gezegd dat zij een 'nee' niet wil ne
geren, terwijl de VVD 'niet wil
buigen voor de Russische presi
dent Poetin'. De liberalen zouden
het 'nee' het liefst naast zich neer
leggen.
35 miljoen
Toch is negeren een nauwelijks se
rieus te nemen optie. Zelfs par
tijen die eigenlijk niets ophebben
met raadgevende - ofwel niet-bin-
dende - referenda, vinden dat de
uitspraak van de kiezer bij een gel
dig referendum niet kan worden
genegeerd. Waarom trek je anders
35 miljoen euro uit en doe je niets
met de stem van mensen die wél
de moeite namen naar het stemlo
kaal te gaan?
Veel lastiger is de vraag hoe de
uitslag dan wel kan worden ver
taald. Trekt Rutte zijn eerder ge
zette handtekening domweg in?
Dan ligt er binnen no time een
nieuw associatieakkoord van de
overige 27 EU-lidstaten met Oek
raïne, waarschuwen coalitiekop
stukken anoniem. 'Een kwestie
van copy-paste', met als enige ver
schil dat het Nederlandse bedrijfs
leven niet profiteert en de rest
wel.
Veel nee-stemmers
hebben lucht gegeven
aan weerzin tegen dit
kabinet, de EU of de
politiek in het algemeen
Een ander scenario dat in de coali
tie rondzingt: het 'nee' vertalen
als een stem tegen de toetreding
van Oekraïne tot de EU. Rutte zou
dan zijn Europese collega's moe
ten zien te overtuigen dat het asso
ciatieakkoord wordt uitgebreid
met een soort appendix, waarin
die toetreding expliciet wordt uit
gesloten. Het verdrag zelf kan dan
overeind blijven.
Beide oplossingen zijn verre
van zaligmakend: nee-stemmers
zullen er de bevestiging in zien
dat de Europese trein gewoon
doordendert, wat burgers ook
stemmen en dat Nederland niets
in de melk te brokkelen heeft.
Niet voor niets menen pro-Euro-
pese partijen als D66 dat het kabi
net meer aan verwachtingsmana-
gement had moeten doen: dan
stond tenminste van tevoren vast
dat de uitslag van dit referendum
niet veel teweeg zou brengen.
Weerzin
Hier wreekt zich ook een terugke
rend probleem met referenda: je
krijgt antwoord op een vraag die
helemaal niet is gesteld. Feitelijk
heeft de Nederlandse kiezer zich
nu uitgesproken tegen het ruim
300 pagina's dikke associatieak
koord met Oekraïne.
Aannemelijker is dat veel
nee-stemmers lucht hebben gege
ven aan hun weerzin tegen dit ka
binet, de Europese Unie en/of de
politiek in het algemeen. En dat
was ook precies de bedoeling van
de initiatiefnemers van dit referen
dum: zij verbloemden niet dat het
lot van de Oekraïners hen geens
zins interesseerde.
Het kabinet zal ongetwijfeld op
gelucht ademhalen als de drempel
van 30 procent niet wordt ge
haald. Dan kan het het 'nee' im
mers naast zich neerleggen. Maar
voor triomfantelijkheid is ook in
dat geval weinig reden: het cha
grijn van een aanzienlijke groep
kiezers ten opzichte van de Euro
pese Unie is na dit referendum ze
ker niet minder geworden.
Dat maakt het 'nee' van giste
ren slechts een recept voor teleur
stelling. Met het toch al broze ver
trouwen in de politiek als grote
verliezer.
Geert Wilders liet via Twitter we
ten blij te zijn met de uitslag.
„Een grote meerderheid stem
mers is tegen, dat is geweldig. Ik
hoop dat de opkomst nog de 30
procent zal halen!"
De uitslag is een grote teleur
stelling voor D66-leider Alexan
der Pechtold, zelf groot voorstan
der van het associatieverdrag tus
sen de Europese Unie en Oekraï
ne. Hij feliciteerde meteen het
nee-kamp met de succesvolle cam
pagne. „Ik had gehoopt en eerlijk
gezegd ook verwacht dat ja en nee
dichter bij elkaar zouden liggen."
SGP-voorman Kees van der
Staaij ziet de uitslag vooral als een
'nee' tegen dit referendum. „Het is
glashelder dat de overgrote meer
derheid zegt: wij hebben geen
boodschap aan dit referendum.
Burgers zeggen: politiek, zoek het
zelf uit!" Gert-Jan Segers van de
Christenunie vindt juist dat de
uitslag serieus genomen moet
worden, ook als de opkomstdrem
pel op een paar procent na niet
wordt gehaald. „Dat kan heel mak
kelijk door vast te leggen dat Oek
raïne niet bij de EU komt."
Bij het drukken van deze krant
was het nog onduidelijk of de op
komstdrempel is gehaald. Als dat
niet het geval is, kan het kabinet
dit referendum rustig naast zich
'Ik had gehoopt en ook
verwacht dat ja en nee dichter
bij elkaar zouden liggen'
Alexander Pechtold leider D66
neerleggen, ondanks dat een meer
derheid tegen het verdrag stemde.
Als de opkomstdrempel wel is ge
haald, brengt dat premier Rutte in
een lastig parket.
Het deel van het verdrag dat over
de handel gaat, is in de praktijk na
melijk al in werking is getreden.
Nederland heeft daar niets over te
zeggen, omdat de bevoegdheid
daarover al eerder aan de EU is
overgedragen. Maar formeel moet
Nederland net als alle andere lid
staten het verdrag nog wel ratifice
ren, voordat het officieel in wer
king treedt.
Regeringspartij PvdA heeft al
gezegd dat het associatieverdrag
bij een nee 'op deze manier niet
geratificeerd kan worden'. Dan
zijn er verschillende mogelijkhe
den, schetst Linda Senden, hoogle
raar Europees recht van de Univer
siteit Utrecht. Nederland kan een
speciale positie onderhandelen
over de onderdelen van het ver
drag waar ons land nog wel wat
over te zeggen heeft, zoals veilig
heid, terrorismebestrijding, migra
tie en corruptie. „Daar moeten al
le ministers van de lidstaten dan
wel een unaniem besluit over ne
men", zegt Senden. „De vraag is
of andere landen de politieke wil
hebben om Nederland een specia
le positie te geven."
Een andere mogelijkheid is een
verklaring van Nederland bij het
verdrag voegen. Senden: „Dat
heeft politieke betekenis, maar is
niet bindend. De vraag is wel wat
je erin zet. Met dit referendum
krijg je geen antwoord op de
vraag: wat vindt de burger?"
Nederland kan zich niet zo
maar terugtrekken uit het verdrag.
Over de handel heeft ons niets
meer te zeggen, dus dat gaat toch
wel door. De andere onderdelen
eruit trekken is lastig, omdat alles
met elkaar samenhangt.
Duivels dilemma
voor kabinet
door Hanneke Keultjes
en Laurens Kok
Alexander Pechtold (D66) brengt zijn stem uit in Wageningen.
foto Robin van Lonkhuijsen/ANP
Ondanks de steun van Victoria Koblenko won het nee-kamp in het raadge
vend referendum, foto Bart Maat/ANP
'Burgers zeggen: politiek, zoek het uit'
door Hanneke Keultjes
en Edwin van der Aa
DEN HAAG. In Den Haag was de
spanning om het Oekraïnereferen-
dum gisteravond om te snijden.
„Het is heel spannend of de op
komstdrempel gehaald wordt", rea
geerde SP-voorman Emile Roemer
direct na de exitpoll. „Maar de uit
slag is duidelijk: van de mensen die
zijn gaan stemmen is twee derde
tegen. Hier zijn we heel erg blij
mee."
