12 ZEELAND
Weer komt er een groot archief
online. Straks kijken we binnen bij
het Zeeuwsch Genootschap.
gitaliseerd.
Het mooiste en beroemdste voor
beeld is ongetwijfeld het op de we
relderfgoedlij st van de Unesco ge
plaatste archief van de Middel
burgse Commercie Compagnie
(1720-1899), waarin vele stukken
over de trans-Atlantische slaven
handel zijn opgenomen.
Nieuw project
Nu is er via Metamorfoze op
nieuw geld - 350.000 euro - be
schikbaar gesteld om een groot
Zeeuws project aan te pakken.
Daarmee kunnen de complete
handschriftencollectie en het ar
chief van het Zeeuwsch Genoot
schap der Wetenschappen wor
den gerestaureerd en gedigitali
seerd. De handschriftencollectie
beslaat zo'n dertig meter archief
en wordt bewaard in de Zeeuwse
Bibliotheek in Middelburg. Het ei
genlijke genootschapsarchief is
kleiner - tien meter - en ligt opge
slagen in het Zeeuws Archief.
Het Zeeuwsch Genootschap
der Wetenschappen - sinds 1969
Koninklijk - werd in 1769 opge
richt. Het was de tijd van de Ver
lichting, waarin wetenschap en
onderzoek een hoge vlucht na
men. In geleerde genootschappen
werd druk gediscussieerd en ge
schreven over de toestand van de
wereld. Het Zeeuwse gezelschap
is één van de oudste in Neder
land. Het voorzag in een leemte,
omdat Zeeland als één van de eni
ge gewesten in Nederland geen ei
gen universiteit had. In 2019
wordt het 250-jarig bestaan ge
vierd. Tegen die tijd moeten de
handschriften en het genoot
schapsarchief gedigitaliseerd zijn.
Koortsen
De handschriften omspannen vier
eeuwen, van rond 1500 tot en met
de 19e eeuw. Er zitten brieven, stu
dies en rapporten in over alles wat
de mensen bezighield. Geneeskun
de, bijvoorbeeld over de destijds
beruchte Zeeuwse koortsen. Theo
logie, uiteraard. Landmeetkunde,
natuurlijke historie, geschiedenis,
literatuur, atronomie, archeologie.
Wetenschap vormt de kern van
de verzameling. Zo werden er in
de 18e en 19e eeuw prijsvragen uit
geschreven over maatschappelijke
kwesties. Hoe voorkomen we dijk-
vallen, wat kunnen we tegen de
voor de kustverdediging desastreu
ze paalworm doen, wie
ontwerpt het mooiste hospitaal
voor oude en onvermogende zee
lieden? Ook zijn er volop egodocu
menten in de collectie opgeno
men. Zoals van de Vlissingse dich
ter Jacobus Bellamy (1757-1786),
die aan zijn geliefde Francina
schreef. Verder ook reisverslagen,
dagboeken, gelegenheidsgedich
ten, psalmberijmingen, recepten,
vriendenalbums. Een mooi voor
beeld is de familie Vanherzeele,
die in Nederland en Frankrijk
woonde en tussen 1720 en 1780
over de actualiteit van de dag
schreef: opvoeding van de kinde
ren, de al dan niet kwakkelende
economie en nog veel meer.
Archief
Het archief van het Zeeuwsch Ge
nootschap is een belangrijke bron
voor de geschiedenis van de we
tenschapsbeoefening sinds 1769.
We vinden er ledenlijsten, lijsten
van geschenken en verzamelin
gen, notulen van vergaderingen,
uitgeschreven prijsvragen, teksten
van lezingen.
Al die documenten geven een
rijk beeld van hoe Zeeuwse intel
lectuelen in de loop van enkele
honderden jaren aan een betere
toekomst werkten.
DIGITALISERING
Het is ons geweten.
Het is ons verle
den. Het vertelt
waar we vandaan
komen. We lezen
erin waarover on
ze voorouders zich druk maakten.
Zoals over de paalworm die de
houten oeververdediging aantast
te. Over de bekering der 'Muhame-
danen'. Over het gebruik van zink.
Over de bouw van een hospitaal
voor oude zeelieden. En natuur
lijk ook: over de liefde.
Kwetsbaar
Die in duizenden brieven en
documenten opgeslagen erfenis
van beroemde maar ook vaak ver
geten Zeeuwen wordt bewaard in
kluizen en depots. De archiefstuk
ken en handschriften zijn kwets
baar. Daglicht is al voldoende om
ze aan te tasten. Wie een
stuk wil raadplegen
wordt geacht hand
schoentjes aan te doen.
De grootste vijand van
ons erfgoed is - zeggen
archivarissen - de mens.
De afgelopen tien jaar zijn
er al diverse grote digitaliserings
projecten uitgevoerd, die de ach
ter slot en grendel opgeborgen ar
chiefstukken toegankelijk maken
voor een groot publiek. Dat ge
beurde steeds onder de vlag van
Metamorfoze, het nationale pro
gramma voor het behoud van pa
pieren erfgoed. Want digitaliseren
is meteen behoud: de vaak broze
documenten kunnen veilig opge
borgen blijven terwijl wie dat wil
ze thuis op de computer toch kan
raadplegen.
Het Zeeuws Archief heeft met
geld van Metamorfoze al meerde
re archieven gerestaureerd en gedi-
fW/L: Oo<st~t(Pcr/ipafrfi/e At iriJilclbur^- «fireteXiönb dv«r V. i demauii
Kijk mee in
het hart van de
oude Zeeuwen
In 1777 vroeg het Zeeuwsch Genootschap in een prijsvraag welke schepen
het geschiktst zijn voor de vaart op de Oost: kuil- of dekschepen. De inzen
ding van scheepsbouwmeester Willem Udemans (1723-1797) werd be
kroond. Udemans was behalve scheepsbouwmeester in dienst van de Vere
nigde Oost-Indische Compagnie (VOC) ook een verdienstelijk schilder. In de
collectie Zelandia lllustrata is dit zicht op de VOC-werf in Middelburg opge
nomen.
Middeleeuwse band, die is opgenomen in de collectie handschriften
van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen.
Het Zeeuwsch genootschap heeft
de afgelopen eeuwen rijke verza
melingen aangelegd. Van de schil
derijen, zilver en andere objecten
is een deel te zien in het Zeeuws
Museum in Middelburg. De papie
ren collecties - handschriften, pren
ten, kaarten en boekwerken - wor
den bewaard in de ZB (Zeeuwse
Bibliotheek) en het Zeeuws Ar
chief.
De handschriftenverzameling en
de stukken, die samen het genoot
schapsarchiefvormen, worden de
komende jaren gedigitaliseerd. In
het kader van het landelijke pro
gramma Metamorfoze komt er
350.000 euro beschikbaar voor
restauratie, conservering en digita
lisering van de papieren erfenis.
Het hele project wordt waarschijn
lijk in 2018 afgerond.
Eigentijdse tekening van de Nehalennia-altaren gevonden op het strand
van Domburg in 1647. Het blootspoelen van de overblijfselen van de Romein
se tempel was groot nieuws en trok meteen kunstenaars, die de situatie ter
plekke in beeld brachten. In de collecties van het Zeeuwsch Genootschap
zijn diverse Nehalennia-tekeningen te vinden.
door Jan van Damme
Schaduwbeeld van de Vlissingse dichter
Jacobus Bellamy (1757-1786).
