Haroon
Sheikh
TEGENDRAADSE INTERVIEWS
8 NIEUWS
Vijfjaar geleden begon de Arabische Lente. Nu staan Syrië, Irak en Libië in brand.
Tunesië en Egypte wankelen. Europa is bang voor vluchtelingen en aanslagen.
En toch is die Arabische Lente iets positiefs, zegt politicoloog en filosoof Haroon Sheikh. I
„Dat snap ik. Toen het begon, waren
er ook niet-realistische en overspan
nen verwachtingen in het Westen.
Wat in Tunesië begon en daarna over
sloeg naar de rest van de Arabische
wereld hebben we meteen vergele
ken met hoe Oost-Europa zich los
maakte van het communisme, in
1989. Dit ligt gecompliceerder om tal
van redenen. Noem alleen al het re
gionale krachtenspel tussen Iran, Sau-
di-Arabië, Irak en ook de Koerden, en
de VS die zich langzaam terugtrekt
uit de regio. Los van de bestuurlijke
problemen in al die Arabische landen
zoeken de grote spelers nu de gren
zen van hun invloedssferen op, bij
voorbeeld door de oorlog in andere
landen te financieren. Ook daarover
moeten nu afspraken worden ge
maakt en hoe moeilijk dat is, zie je
wel aan de onderhandelingen over Sy
rië. Maar onder dat alles ligt een
noodzakelijk democratiseringsproces
dat wel een langere duur heeft. Dit is
niet binnen tien jaar opgelost."
„Dat valt wel mee. Ze hebben daar
een tijd lang een oppositiepartij aan
de macht gehad. Nu is er vooral een
lokaal conflict van werkloze jonge
ren. Er zijn protesten. Dat is nu juist
de kracht van democratie. Dat daar
ruimte voor is. In het vorige systeem
bestond dat niet. Protest is ook een te
ken van betrokkenheid van burgers.
Democratie moet je echt oefenen.
Kijk naar Portugal en Spanje toen
daar in de jaren '70 de dictatuur viel.
Jaren later heeft het Spaanse leger als
nog geprobeerd een staatsgreep te ple
gen. Dat soort terugval zie je nu ook
in Arabische landen. Het is onont
koombaar. Zeker in landen waar het
vorige regime heel repressief was, zo
als Syrië, Libië en Egypte, zal het
extra moeilijk zijn democratische in
stituten op te bouwen."
„En realistisch zijn. Vraag je ook eens
af: zijn er alternatieven geweest? Het
Westen heeft de laatste jaren van al
les geprobeerd. De Tunesische presi
dent Ben Ali hebben we te laat laten
'De politiek is druk met
bonnetjes, maar vergeet
dat veel mensen in
Nederland het echt
moeilijk hebben'
vallen, Egypte hebben we te lang met
rust gelaten, in Syrië hebben we op
positiepartijen gesteund, in Libië heb
ben we Kaddafi actief afgezet. Nu
denken we eraan Assad dan mis
schien toch te tolereren in Syrië.
Echt, we hebben van alles gepro
beerd en de uitkomst was niet heel
verschillend. Als een volk de straat
opgaat en voor zijn rechten opkomt,
is dat als zodanig een positieve ont
wikkeling. Eerst wordt de midden
klasse geactiveerd; de professionals,
de juristen, de zakenlieden durven
op te staan. Vervolgens komt de mas
sa in beweging. Dat is op zichzelf po
sitief, een proces van politieke ont
wikkeling en vooruitgang. Op de lan
ge termijn krijg je nieuwe politieke
instituties en meer welvaart in die
landen voor meer mensen, en dat is
ook in ons belang."
„Zeker. Halverwege de 19e eeuw was
het niet anders hier bij ons, in West-
Europa. Ook toen gingen de mensen
de straat op en waren er revoluties in
Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk.
Er was armoede. Mensen trokken
van het arme platteland naar de ste
den waar ze in krotten leefden. Het
communisme kwam op en ook toen
had je extremisten en terroristen.
Het duurde decennia voor dat evolu
eerde in politieke partijen en vakbon
den zoals we die nu kennen. Maar
vergeet niet, ook hier ging dat ge
paard met harde repressie, restauratie
(de koning kwam terug) en her en
der toch democratische openingen."
„Nou, we hebben Amerika gesticht.
Onze vluchtelingen waren de Italia
nen die werk zochten, de Ieren in de
19e eeuw, de Duitse en Nederlandse
protestanten en daarvoor de Engel
sen. Die hebben we allemaal laten
gaan. Later hebben we in fases ande
re landen gekoloniseerd. Frankrijk
nam Algerije in om daar hun eigen
overschot aan mensen te plaatsen."
PASPOORT
„Ik pleit voor realisme. Niet voor idea
lisme. Het langetermijnplan dat de
Arabische wereld in beweging is moe
ten we realistisch verkopen. We kun
nen niet terugdraaien wat er is ge
beurd. Dit is een noodzakelijk proces
en dat kunnen we begeleiden. Bij
voorbeeld door rechters te steunen,
ambtenaren te scholen, politieman
nen te trainen. Dat kunnen we goed.
We kunnen helpen op een manier
dat die wereld er echt beter uit gaat
zien. Als we dat niet doen, lopen we
het risico dat het erger wordt. Als we
helpen, is dat dus in ons eigen be
lang. Ja, er is hier boosheid om vluch
telingen, azc's, terrorisme. De kern is
dat de boze burger al veel langer
voelt dat hij niet in een systeem leeft
dat voor hem zorgt. De machtigen
van dit moment gaan hun eigen gang
en zijn bezig zichzelf te verrijken. Of
ze nou ergens een azc neerzetten of
een bankencrisis veroorzaken waar
voor nooit iemand ter verantwoor
ding is geroepen, maar waar de belas
tingbetaler wel voor opdraait. De poli
tiek is druk met bonnetjes, maar ver
geet dat veel mensen in Nederland
het echt moeilijk hebben. Die boos
heid kun je wegnemen met grote pro
jecten die de levenskwaliteit van de
gemiddelde burger echt omhoog
brengen. Zet bijvoorbeeld technolo
gie in om de zorg te verbeteren, het
onderwijs betaalbaar te maken, die
molensteen van de hypotheken weg
te nemen. Dat is een positief verhaal
dat gevestigde partijen kunnen verko
pen. Dat vraagt wel van de gevestigde
partijen dat ze durven erkennen dat
er fundamenteel iets is mis is met de
organisatie van Nederland. Vervol
gens zal er ook meer steun kunnen
zijn voor het Arabische probleem. En
dat zou uiteindelijk heel goed zijn
voor onze economie."
Vluchtelingen, Oranje, Poetin, IS, het milieu. De grote, actuele thema's
kennen we wel. Maar wat moeten we ervan vinden?
Een serie interviews met dwarsdenkers die ons scherp houden.
'De Arabische
Lente is
positief, ook
voor ons'
door Bob van Huët
ijkend naar het dagelijks
nieuws zullen weinig
mensen het met u eens
zijn dat de Arabische
Lente ook maar iets
goeds in gang heeft
gezet.
Maar zelfs Tunesië, dat zo lang het
hoopvolle voorbeeld op de weg naar
Arabische democratie was, dreigt nu
weer om te vallen.
Oefening baart kunst. Maar we moeten
wel heel veel geduld hebben, zegt u?
Lente staat voor een begin, iets dat
opkomt en moet groeien. Zo ook in de
Arabische wereld?
Toen Europa soortgelijke ontwikkelin
gen doormaakte, hebben wij onze pro
blemen toch niet geëxporteerd zoals de
Arabieren dat nu doen?
Je liegt mensen voor als je zegt dat het
probleem verdwijnt wanneer je simpel
weg de grenzen sluit en voor de Neder-
Haroon Sheikh: „Als
gevestigde partijen er
kennen dat er iets mis
is in Nederland, komt
er uiteindelijk ook
meer steun voor het
Arabische probleem."
foto Marcel van der Vlugt
Haroon Sheikh
(35 jaar) studeerde
bestuurskunde, filo
sofie en politicologie
in Leiden en Oxford.
Hij is gepromoveerd
in de filosofie op
een onderzoek naar
de relatie tussen mo
dernisering en tradi
tie. Sheikh leidt het
technopolitieke ex
pertteam van
Freedomlab en is do
cent bij het VU Cen
trum Ethos. Binnen
kort verschijnt zijn
boek De opkomst
van het Oosten,
over de nieuwe geo
politieke en econo
mische verhoudin
gen op het Eur-
aziatische continent.
landse belangen opkomt, zegt u?
