Leidse archeologe doet onderzoek naar ontbinding van menselijk lichaam
12 NIEUWS
Hayley Mickleburgh (31bestudeert in
Texas lijken op een 'body farm'. Voor de
wetenschap en politieonderzoek.
De archeologe trekt de
deur van haar kan
toor dicht. Niet ieder
een kan - zo vlak
voor de lunchpauze -
tegen een gedetail
leerde uitleg over de ontbinding van
het menselijk lichaam.
Hayley Mickleburgh doet als één
van de weinige Nederlanders onder
zoek bij een instituut, dat in de volks
mond bekend staat als 'de body farm'.
Het gaat om een woestijnachtig ter
rein in Texas (Verenigde Staten), om
geven door heuvels, waar doorgaans
geen mens komt. In de buitenlucht
verricht een groep experts dagelijks
onderzoek op honderd lijken. Het
zijn de overblijfselen van mensen die
hun lichaam beschikbaar stelden aan
de wetenschap. De meeste liggen ge
woon in de open lucht, andere in on
diepe kuilen of begraven in allerlei
posities. Het veld is afgesloten met
een dubbele omheining, om nieuws
gierige mensen buiten te houden.
Het openluchtmortuarium is een
idee van William Bass, een foren
sisch wetenschapper die tijdens
moordzaken zijn hersens kraakte
over het exacte tijdstip van overlij
den. Die informatie kan leiden naar
de dader, maar was vaak niet nauw
keurig genoeg. Bass begon met expe
rimenteel onderzoek. Hij bootste
moordplekken na op zijn eerste body
farm in Knoxville, Tennessee, waar
hij lichamen plaatste in containers,
kofferbakken van auto's, onder water
of gewikkeld in plastic zakken. Gaan
deweg ontdekte de wetenschapper
dat in Amerika het klimaat zo veel
verschilt dat zijn bevindingen niet
overal kunnen worden toegepast. In
middels zijn er zes body farms in
Amerika en één in Australië.
Hayley Mickleburgh kreeg vorig
jaar toestemming om in Texas eigen
onderzoek te starten. Ze kreeg vijf lij
ken toegewezen, die zij in een ondie
pe kuil plaatste of begroef. Dat viel
nog niet mee in de keiharde klei
grond en bij temperaturen van boven
de 40 graden, herinnert ze zich. „Ik
heb enorme stenen uitgehakt met
een pikhouweel. Het was vreselijk
warm, daar viel niet tegenop te drin
ken. Nu begrijp ik waarom moorde
naars een lichaam vaak op de opper
vlakte dumpen."
Op haar kantoor in Leiden toont
ze een paar foto's van een overleden
vrouw die ze 'donation 1' heeft ge
noemd. Het is een naakte oudere da
me, onherkenbaar in beeld gebracht,
ernstig vermagerd. Maandenlang, dag
in dag uit, bezocht Mickleburgh de
bejaarde vrouw, misschien wel vaker
dan ze in de laatste jaren van haar le
ven beleefde. De archeologe fotogra
feert elk detail, van de eerste verkleu-
ringsplekken op haar buik, de krioe
lende berg maden bij haar dunne be
nen, het kunstgebit dat uit haar
mond valt, tót er niets anders over
blijft dan een hoopje beenderen. „El
ke dag was het een verrassing hoe ik
haar zou aantreffen."
Mickleburgh krijgt de vraag bijna
altijd in haar vriendenkring: hoe ze
het toch volhoudt? „Ik heb nooit het
gevoel gehad: dit is griezelig. Ik kijk
met een wetenschappelijke interesse
naar deze mensen. Ik ging er ook
vaak 's ochtends heen, wanneer het
nog wat koeler was. Dan stond ik
daar in mijn eentje met al die licha
men om mij heen en viel het me
juist op hoe mooi deze plek is. Overal
bloemetjes die uit de grond steken
en vogels die zingen." En de geur?
„Geen last van", zegt ze. „Ook niet
van de maden. Ik vind een insect pas
eng als het dood is."
'Stel dat er een skelet
wordt aangetroffen in een
park en het ligt in een
afwijkende positie, hoe
komt dat dan?'
Ze valt even stil. „Het verschil zit
hem misschien ook in het feit dat de
ze mensen heel bewust hun lichaam
aan de wetenschap hebben geschon
ken, specifiek aan dit onderzoeksinsti
tuut. Ik zou me anders voelen wan
neer deze mensen geen keuze had
den gehad." De gemiddelde donor is
een blanke man van 63 jaar oud, die
een lang ziekbed heeft gehad.
Nabestaanden mogen het terrein
niet op. Pas wanneer hun dierbare
een skelet is geworden, mogen zij af
scheid nemen in het laboratorium
van de Texas State University. Maar
ook na dit afscheid blijven de resten
in bezit van de universiteit, bedoeld
als studiemateriaal.
De onderzoekster krijgt tijdens
haar werk assistentie van studenten
die opgeleid worden tot forensisch
wetenschapper aan de universiteit
van Texas. Zij halen de doden op in
verzorgingshuizen, hospices en zie
kenhuizen. Tussen de studenten zit-
ten opvallend veel vrouwen, merkte
Mickleburgh op. „Het CSI-syn-
droom", grapt ze, verwijzend naar de
bekende misdaadserie.
Het fenomeen 'body farm' is in
Amerika zo bekend dat ook de popu
laire tv-serie Bones hier aandacht aan
besteedde. In een aflevering is een
'vers' lijk gedumpt op één van de bo
dyfarms. Hoofdrolspeelster Bones
waarschuwt haar collega om op een
afstandje te blijven 'omdat het
lichaam op ontploffen staat'. Mickle
burgh moet lachen. „Dat kan dus
niet. Er worden wel chemicaliën in
het lichaam aangemaakt, maar die ko
men er niet op zo'n explosieve ma
nier uit." Die lichaamssappen zorgen
er overigens wel voor, vertelt ze nuch
ter, dat de moordplek na verloop van
tijd veel vruchtbaarder wordt. „Wan
neer de dader na een aantal jaar op
biecht waar hij het slachtoffer heeft
begraven in het bos, weet de politie
waar ze op moet letten: vaak groeien
op de bewuste plek net iets meer
bloemetjes en is het gras hoger."
Afgelopen zomer zag de archeolo
ge voor het eerst hoe een menselijk
lichaam ontbindt en uiteenvalt. Dat
is in zittende positie weer anders dan
liggend. Logisch zou je denken, maar
niemand wist precies hoe de zwaarte
kracht zijn werk doet, tot Mickle
burgh haar onderzoek begon. Die da
ta wil ze de komende jaren uitbou
wen. Ze hoopt op een beurs van de
Nederlandse Organisatie voor Weten
schappelijk Onderzoek. „Door dit on
derzoek ontstaat een nauwkeuriger
beeld over hoe mensen vroeger leef
den en met de doden omgingen. In
Nederland vinden we nog geregeld
botresten uit de prehistorie. Destijds
werden mensen vaker in foetushou
ding begraven. Wanneer we bijvoor
beeld zien dat er botten zijn ver
plaatst of een schedel bij is gelegd,
kan dit duiden op rituelen als voorou
derverering", licht ze toe.
Haar onderzoek is ook waardevol
voor de recherche. „Stel dat er een
skelet wordt aangetroffen in een park
en het ligt in een afwijkende positie,
hoe komt dat dan? Komt dat door aas
gedrag van dieren of heeft er iemand
gerommeld met de moordplek?"
Veel archeologen moeten nu aan
de hand van opgravingen het verle
den reconstrueren, maar dat lukt
lang niet altijd. Zo werden eind vorig
jaar fossielen gevonden, diep in een
grot in Zuid-Afrika. Archeologen bek
vechten nog altijd of dit een nieuwe
mensensoort betreft en hoe die ske
letten precies onder de grond zijn be
land. Was dit een begrafenisritueel,
een dumpplek of werden de licha
men hierheen gesleept door wilde
dieren? Mickleburgh verwacht dit
raadsel niet op te lossen, maar denkt
met haar onderzoek wel bij te dragen
aan de wetenschap. Ook zonder
beurs gaat ze in april terug, want on
der de Texaanse grond wacht 'dona
tion 5' om opgegraven en geobser
veerd te worden.
Waar die fascinatie vandaan komt,
weet ze niet. Als kind was ze niet
met het onderwerp bezig. Ze ontleed
de geen kikkers, ging niet met een
metaaldetector op pad. Pas tijdens
haar studie groeide haar belangstel
ling voor het verleden. De archeologe
heeft haar man één ding moeten belo
ven. Haar lichaam wordt na de dood
niet geschonken aan de wetenschap.
Mickleburgh begrijpt dat. „Ik wil na
de dood wel mijn organen doneren.
Ook een mooie gedachte."
'Lijken zijn
door Hanneke van Houwelingen
Op de 'body farm' in
San Marcos, Texas
houdt Hayley Mickle
burgh 'haar' lijken
scherp in de gaten; dat
doen ook enkele tiental
len gieren.
Archeologe Hayley
Mickleburgh.
foto Pim Ras
