Nederlanders veel te nuchter voor grootse verering van rolmodellen
Volgens expert
Lotte Jensen
heeft een land
historische helden
nodig. We gaan er
alleen zo slordig
mee om.
16 NIEUWS
De grote vraag is: over
welke Nederlandse
held van nu wordt over
pakweg tweehonderd
jaar nog geschreven en
gepraat? Het kraakt in
de hersenpan van neerlandica en filoso
fe Lotte Jensen (43). Haar antwoord
volgt aan het einde van dit artikel.
Het gaat de komende weken op zater
dag in deze krant veel over de Holland
se Helden uit het verleden: niet alleen
brengt de krant een Zilveren Boekjes
reeks over die helden uit, de volgende
vijf weken bespreken we ook een roem
rucht Nederlands idool met z'n heden
daagse evenknie.
Maar eerst de aftrap: hoe doen 'we'
het eigenlijk, op het gebied van hel
denverering? En vooral: waarom is
het eigenlijk belangrijk, om onze ei
gen helden goed te kennen? Jensen,
universitair hoofddocente histori
sche Nederlandse letterkunde
aan de Nijmeegse Radboud Uni
versiteit, is dé specialist op het
gebied van historische heldenver
ering. Ze deed er onderzoek
naar en schreef een boek over
het onderwerp.
Nieuwsgierig trok ze een be
gin dit jaar naar de bioscoop
om Michiel de Ruyter te zien -
de film over de historische zee
held. In die ene film kwam
voor haar zo veel samen op
het gebied van heldenverering
in Nederland.
Bijvoorbeeld dit: „Een jaar
of dertig, veertig geleden, wat
dichter op de Tweede Wereldoor
log dus, had zo'n film niet ge
maakt kunnen worden. Dat zou te
veel naar nationalisme rieken en dat
kon in die tijd helemaal niet. Nu is er
wel veel meer interesse in onze eigen
helden, want ik was bepaald niet de eni
ge die naar die film ging."
Het licht dimde, de film begon. Tij
dens de voorstelling hoorde Jensen in
de bioscoopzaal sommige bezoekers
proesten vanwege het over-de-top-ge-
halte van de productie. „Dat zal je in
veel andere landen toch niet gebeuren,
dat het voor veel mensen wel een onsje
minder mag met de heldenverering.
Neem Amerika, daar kunnen de natio
nale idolen niet heldhaftig en heroïsch
genoeg in boeken en films terugko-
Nuchter
Het is, stelt Jensen, die aloude Neder
landse nuchterheid die ook hier onver
biddelijk de kop opsteekt. Bedankt voor
je meesterlijke prestaties in het verle
den, Hollandse Held, maar je komt nu
eenmaal uit doe-maar-gewoon-
dan-doe-je-al-gek-genoeg-land.
Aan de ene kant is dat goed, vindt
Jensen. „Zo worden de helden van toen
ook niet misbruikt door de politici van
nu, om een gevaarlijk soort nationalis
me te kweken." Aan de andere kant: „Na
tionale helden zijn ontzettend belangrijk.
Om een saamhorigheid, gemeenschaps
zin te kweken. En een collectieve bewust
wording van ons verleden bovendien."
In de landen om ons heen wordt het
historische heldendom veel groter uitge
vent. Probeer in Frankrijk maar eens een
stad, dorp, gehucht te vinden zonder Rue
Charles de Gaulle of Avenue Jean Jaurès.
Tuurlijk, wij hebben het Vondelpark, de
Erasmusweg en het Leeghwaterplein,
maar zeker niet in elke gemeente.
Jensen: „Wat ik veel kwalijker vind is
dat de schooljeugd de boeken van Joost
van den Vondel niet meer leest. In Frank
rijk is het ondenkbaar dat je niet in aanra
king komt met het werk van Voltaire. In
Engeland krijg je Shakespeare op school.
Natuurlijk lees je Shakespeare, geen twij
fel over mogelijk. Bij ons is het onderwijs
heel erg gericht op beroepskeuze en het
vergaren van economische kennis. En
kennis over onze helden is misschien
niet nuttig in economisch opzicht, maar
essentieel in de algemene vorming. We
vergeten ons culture erfgoed te waarde
ren."
Vaderlandsliefde
Dat de meeste hoofdpersonen uit de Zil
veren Boekjesreeks van deze krant in de
gouden eeuw de held uithingen, verbaast
Jensen geenszins. „Allereerst was het na
tuurlijk ook een grootse tijd voor het
land. Maar met name in de 19e eeuw is
een hang naar de gouden eeuw ontstaan.
Zo van: was het nog maar zoals toen, met
het succes dat ons land toen had."
Juist in die tijd kwam het gedweep
met helden in Nederland tot een hoogte
punt, ontdekte Jensen. „De Franse over
heersing was net voorbij, koning Wil
lem I zat op de troon en juist in die perio
de was vaderlandsliefde een automatis
me. Ook voor de schrijvers, die graag
mochten overdrijven. De helden uit de
gouden eeuw werden bovenmenselijke,
bijna goddelijke, eigenschappen toe
gedicht."
Ook kregen ze allerlei eigen
schappen mee die in hun ei
genlijke leven geen rol speel
den, maar in die tijd juist
Als held kun je
maar beter niet uit
Nederland komen
door Jeroen Schmale
Neerlandica en filosofe Lotte Jensen: „Na
tionale helden zijn ontzettend belangrijk.
Om een saamhorigheid, gemeenschapszin te
kweken." foto Koen Verheijden
Enkele helden op een rij: rechtsgeleerde Hu-
go de Groot (1583-1645, linksboven links),
wis- en sterrenkundige Christiaan Huygens
(1629-1695, linksboven rechts), filosoof en
humanist Desiderius Erasmus (ong. 1466-
1536 rechtsboven) en admiraal Michiel de
Ruyter (1607-1676, rechts)
