Hoofdrol Gijs Scholten van Aschat in toneelversie 'De stille kracht'
26 CULTUUR SHOW
Zijn nieuwe rol haalt het beste in hem naar boven.
„Natuurlijk: je hebt aanleg en talent Talent is hoe je
met je aanleg omgaat"
Natuurlijk keek hij
destijds naar de
tv-bewerking van
De stille kracht,
een grote hit in
1974 met acteurs
als Pleuni Touw en Willem Nij-
holt. „Ik vind de serie nog altijd
heel goed en smaakvol gemaakt",
vertelt Gijs Scholten van Aschat
(56). „En ze was gewaagd. Een blo
te Pleuni Touw, dat baarde toch
opzien."
In de toneelbewerking van de
klassieke roman van Louis Coupe
rus uit 1900 speelt hij de steile en
stijve Otto van Oudijck, resident
op Java in Nederlands-Indië eind
negentiende eeuw. Ivo van Hove
tekent voor de regie; Halina Reijn,
Aus Greidanus jr. en Maria Kraak
man nemen andere hoofdrollen
voor hun rekening in de productie
van Toneelgroep Amsterdam.
Couperus mag zijn roman dan
ruim 150 jaar geleden hebben ge-
'Docenten waren
argwanend over mijn
houding. Ik was niet
artistiekerig, eerder een
beetje ballerig'
schreven, volgens de acteur mis
staat het thema van De stille kracht
anno 2015 niet. „Het gaat," zegt
hij, „over twee wijzen van leven.
Over mensen, westerlingen, die
denken vat te kunnen krijgen op
de Aziatische cultuur. En dat gaat
mis."
Van Scholten Aschat beli
chaamt in Otto van Oudijck het
Nederlandse koloniale gezag. „Hij
is een calvinistische, te rechtscha
pen man, die het goed meent. Hij
houdt van Indië, van de inlander.
En met een groot besef van goed
en kwaad poogt hij de Javaan te
verheffen. Letterlijk zegt hij: 'Wij
zijn hier niet voor onszelf, maar
om te dienen'.
„Wanneer je door de ogen van
die tijd kijkt, dient hij een nor
maal systeem. Hij wil hetzelfde
als wat Shell in het buitenland
wil: op een nette manier zo veel
mogelijk geld proberen te verdie
nen. En als het niet netjes kan,
dan maar een beetje masseren."
Toneel is zijn eerste, maar niet
enige liefde. Hij is film- en tv-ac-
teur, auteur (momenteel schrijft
hij zijn novelle Beretta Bobcat om
tot filmscript) en dankzij zijn na
tuurlijke dictie inspreker van ver
scheidene luisterhoeken.
Was hij voorbestemd om 'aan
het toneel te gaan'? „Wij woon
den in Tiel. Op zolder hadden we
ment dat zijn rol is uitgespeeld?
„Dat merk ik nu al. Ik krijg scripts
waarin 'opa' staat. Maar als je voor
het eerst wordt gevraagd een va
der te vertolken, denk je ook: 'Ho
jongens, wacht even.Dat is con
fronterend, maar een fact of life.
„Gelukkig ben ik gezegend met
een geweldige carrière en een fan
tastisch gezelschap, Toneelgroep
Amsterdam. Dat is toch het Real
Madrid van de internationale to
neelwereld. We spelen jaarlijks
no keer over de grens, staan in de
meest prestigieuze theaters en op
de bekendste festivals: van Avig
non tot New York. Bovendien zit
heel de wereld achter onze direc
teur en regisseur, Ivo van Hove,
aan. Met David Bowie gaat hij wer
ken aan een Broadway-productie."
De lichamelijke conditie blijft
een punt van aandacht, stelt hij.
„Ik ben nu 3 kilo te zwaar en dat
kan niet voor een volle zaal. In De
stille kracht moet Halina Reijn me
nog wel enigszins aantrekkelijk
vinden. Ik heb het fietsen en het
Ik ben nu 3 kilo te
zwaar. Dat kan niet. In
'De stille kracht' moet
Halina Reijn me nog wel
aantrekkelijk vinden'
een verkleedkist, daar maakte ik
met vriendjes en vriendinnetjes
druk gebruik van. Ik vond het
leuk me anders voor te doen. Zet
te hoedjes en brilletjes op. En ge
noot van de aandacht."
Hij kwam uit een 'gevestigd ge
zin'. Hockeyen, corduroy broeken,
shetlandtruien, collegeshawls. „Ik
reed op een damesbrommer.
Zundapp en Puch waren voor boe
ren. Toen ik auditie deed op de to
neelschool in Amsterdam pakte ik
de auto van mijn moeder. Ik had,
uit recalcitrantie, geen zin om te
fietsen.
„Ik viel daar slecht. De docen
ten waren argwanend over mijn
houding. Ik was totaal niet artistie
kerig, eerder een beetje ballerig.
Destijds was de opleiding erg ge
richt op assertiviteit en groepsdy
namica; er was meer groepsthera
pie dan spelles. En ik was ook wel
wat recalcitrant in die tijd."
Hij moest afscheid nemen van
de lichting waarvan bijvoorbeeld
Annet Malherbe deel uitmaakte.
Veel later zou hij met een van zijn
leraren, Trudy de Jong (Voetbal
vrouwen, Overspel), samenspelen.
Hij zegt het zonder een spoor van
triomfantelijkheid.
„Achteraf dank ik God op mijn
blote knieën dat ik voor de toneel
school in Maastricht koos." Daar
vormde hij met Pierre Bokma,
Peter Blok en Willem van de San-
de Bakhuyzen de 'gouden genera
tie' van het vaderlandse toneel.
Inmiddels heeft hij zijn artisti
citeit op het nageslacht overgedra
gen. Zijn kinderen - acteur Rein
out („We gaan absoluut een keer
samen iets op de planken doen"),
filmscenarist Jeroen en dochter Bi-
bi, studente kunstgeschiedenis -
loopt hij tegen het lijf in het sou
terrain van zijn woning in Amster
dam, dat op gezette tijden door
zijn kinderen wordt gebruikt als
repetitieruimte. „We zijn een
hechte familie. Ze eten weliswaar
je ijskast leeg, maar ik vind het
heerlijk als ze er zijn."
Maakt hij zich, als acteur op ze
kere leeftijd, zorgen over het mo-
zwemmen weer opgepakt, de kaas
en roomboter laten staan. En ik
zorg ervoor dat ik aan mijn ont
spanning toekom."
Bij Gijs Scholten van Aschat be
helst dat laatste onder meer voet
bal. De acteur is een hartstochte
lijke aanhanger van Ajax. Hoe
wel.„Ik heb mijn seizoenskaart
ingeleverd, dat zullen de Rotter
dammers leuk vinden. De prijs
daarvan werd ineens verhoogd
met liefst 35 procent. Maar, werd
er gezegd, ik had dan ook een plek
in de Arena waar je het zo goed
kunt zien. Nou, zei ik, daar gaat
het juist om. Ik zie het zó goed dat
ik juist geld moet terugkrijgen.
Want ik zie hoe slecht het is.
„Er is absoluut een connectie
tussen acteurs en voetballers. De
beste toneelspelers en voetballers
excelleren als ze op het veld en op
het podium vrij zijn, het werkelij
ke ontstijgen. Dat betekent eerst
hard werken, repeteren en oefe
nen. Natuurlijk: je hebt aanleg en
talent. Je talent is hóe je met je
aanleg omgaat. Neem Lionel Mes-
si. Als hij zijn hoofd heeft leegge
maakt en plezier heeft, is hij als
een spelend kind. Zo is dat met ac
teurs ook."
Gijs Scholten van Aschat.
foto Guus Schoonewille
door Arno Gelder
De stille kracht, première 1 oktober
Stadsschouwburg Amsterdam.
www.toneelgroepamsterdam.nl
