Uutgesproken Zeeuws Truien bij de vleet
Hemel in
plastic
oe V xs VAN VREED
•Zeeuws alfabet
9
16 ZEELAND GEBOEKT
y
Een Zeeuws ABC, van Aie tot Zeekrael.
Jan Zwemer laat ons via het alfabet met
een Zeeuwse wereld, die op verdwijnen
staat. Danker Jan Oreel illustreerde.
AS XT NIB ZOMA6 WAT IS.
Sla eens naast de spijker, vol
op je duim. Niet zachtjes,
maar echt met de bedoe
ling de spijker in één keer
in het hout te slaan. Mis.
En toch raak, op je duim.
Wat zeg of roep je dan? Even afgezien
van mogelijke krachttermen, in elk ge
val 'aie'. Jan Zwemer schrijft dat 'aie'
(in plaats van 'au') typisch is voor
Zeeuwen. En voor inwoners van
Vlaanderen en Frankrijk. Met hen -
en met Zuid-Engeland en enkele Hol
landse kustplaatsen - hebben we vol
gens Zwemer een zekere taalverwant
schap. Zou kunnen. Een proef met ha
mer en spijker zou zekerheid kunnen
bieden over die verwantschap.
Dialect vraagt om onderhoud. Alle
Zeeuwse troubadours en dialectpropa
gandisten zeggen al jaren, dat de
streektaal op z'n retour is. Radio, tele
visie, internet - er is geen houden
aan. Straks praten we allemaal een
zwaar door het Engels beïnvloed
ABN.
Misschien moeten we het nieuwe
dialectboekje A is van aie van histori
cus Jan Zwemer en illustrator Danker
Jan Oreel maar als een vorm van on
derhoud beschouwen. Het zal oudere
Zeeuwse lezers in elk geval aan hun
vroegere taalrijkdom herinneren. En
jongere lezers kunnen eruit opmaken,
dat er voor hen nog een hele Zeeuwse
wereld valt te winnen.
Uitgeverij Het Paard van Troje gaf
het duo drie jaar geleden ook al eens
de gelegenheid om een dialectboekje
te maken: Zeeuws voor beginners. Deze
keer hebben de auteurs voor een alfa
betische opzet gekozen. 'A is van aie,
as 't nie angenaem is'. 'B dat is 't blom
of, daè bekom je beslist'. Tot en met
'De Z is van zeêkrael, smaekelijk en
zilt'. Elke letter krijgt een dubbele pa
gina met een toepasselijke illustratie
van Oreel - vaak met boer Wisse in
de hoofdrol - en een dubbele pagina
met tekst van Zwemer. Die tekst be
helst uitleg van het 'letterwoord',
anekdotes in het dialect rond hetzelf
de thema, en verwijzing naar verwan
te woorden.
Bijvoorbeeld de F: 'F is fernien, daè
kun je nie vee tegen doee'. De uitleg:
met fernien worden insecten in het al
gemeen bedoeld, vooral schadelijke
en/of lastige insecten. Voorbeeldzin:
'De beierbossen worre van de jaère ni-
bie alegaere opefreten van 't fernien' -
'De bessenbossen worden dit jaar
bijna allemaal opgevreten door insec
ten'. Vervolgens een serie dialectna
men voor uiteenlopende insecten. Zo
als schallebieters voor grote looptor
ren en dunderbeêstjes voor onweers
beestjes.
De V is van 'Vreed', het Zeeuwse
woord voor 'erg': 'Vreed, wat laet je
me verschrikke. 'k Verschiete d'r van!'
Er zijn meer woorden en uitdrukkin
gen die schrik aangeven: 'Allemènsig-
lijk!' 'Machtig nog an toe'. 'Mènsekin-
ders'. 'Belzeere voe de wèreld!' 'Aa,
mar ménsen toch!'
Het is een onderhoudend blader
boekje voor dialectgezinden. In het
naqwoord zegt Zwemer: „Bij deze
ABC-versies in de streektaal gaat het
natuurlijk niet om het leren lezen op
zich. Het gaat veeleer om de waar
dering voor en het beter leren kennen
van de (eigen) streektaal."
De toegevoegde geschiedenis van
ABC-boekjes - met een hoofdrol voor
Rie Cramer met haar 'A is een aapje' -
geeft het geheel een duidelijke meer
waarde. En dat er - tot slot - van
schrijver en illustrator een overzichte
lijke biografie is opgenomen, mag
apart worden vermeld. Dat zouden
meer auteurs moeten doen.
A jS VAN AjE
Jan Zwemer: A is
van aie - Uitgeve
rij Het Paard van
Troje, met illustra
ties van Danker
Jan Oreel, 128 pagi
na's, 9,95 euro.
De auteurs signe
ren zaterdag 6
juni in boekhan
del Het Paard van
Troje in Goes van
14.00 tot 15.30 uur.
Stichting De Zeeuwse Taele
organiseert in samenwer
king met Stichting Cultu
reel Erfgoed Zeeland de
tweede editie van de vertelwed-
strijd 'Uutgesproken Zeeuws'. Er
zijn drie voorrondes: 4 september
's-Heerenhoek, 11 september Brou
wershaven, 17 september Zaam-
slag. De finaleavond is 9 oktober
in 't Kerkje van Ellesdiek. Deelne
mers kunnen zich tot 1 augustus
aanmelden door een mail te stu
ren naar intzeeuws@scez.nl.
De Stichting Zeeuwse
Visserstruien presen
teert zaterdag 13 juni
om 11.00 uur het eerste
exemplaar van Truien bij de vleet in
de Trouwzaal van het Museum Ar-
nemuiden. Stefanie Huibregtse en
Anja Geldof gingen op zoek naar
de oorsprong van de Zeeuwse vis
serstrui. De zoektocht voert langs
alle (oude) vissersplaatsen van
Zeeland, met uitstapjes naar Schot
land en Engeland. In het boek zijn
breipatronen opgenomen.
Kunnen ze vlakbij Scheve-
ningen ook eens bekij
ken hoe een fatsoenlijke
badplaats eruit ziet. In
het Haags Historisch Museum is
tot en met 15 september de ten
toonstelling Op 't duin te bezichti
gen. Er hoort ook een boek bij
met honderd duingedichten en
honderd duingezichten. Een blik
vanger is het 'Gezicht op Zoutelan-
de' uit 1912 van F. Hart Nibbrig, zo
herkenbaar dat het na ruim een
eeuw nog steeds het kijk-daar ef
fect heeft. Nederlands grootste
duindichter is zonder twijfel de
wonderbaarlijke Augusta Peaux
(1859-1944), maar de Zeeuwse
dichters kunnen er ook wat van
en zijn op het evenement met een
hele club vertegenwoordigd.
Mijn favoriet, het zal u niet
verbazen, is Hans Warrens 'Zand
blauwtje'. Het is
niet zijn enige
ZEEUWSE
SCHRIJVERS
Hans Warren
(1921-2001)
opgenomen in
Op 't duin -100
en 100 duinge
zichten
duingedicht. In 'Natuurlijk' uit de
bundel Winter in Pompei (1975)
schreef hij over een jongen, ge
kleed in een aandoenlijk 'verscho
ten badbroekje/ helemaal alleen
in een warme duinpan.' Het is
bijna een traditie, ondeugend in
het duin. Jacob Cats schreef al
over de Domburgse duinen 'daar
zo menig dartel kwant,/ achter ha
gen, achter tuinen,/ doet wat ik
niet zeggen durf. Bij Hans War
ren gebeurt er ondanks de woor
denloze invitatie niets, waarvan
hij vervolgens spijt heeft.
Spijt is eveneens een sleutel
woord in 'Zandblauwtje' uit de
bundel Tijd (1986). De dichter ver
geet het bloemetje in zijn zak:
'dor propje, sprietje, spijt'. Maar
water zorgt voor een wonderbaar
lijk herstel. Toch blijft de wroe
ging nu de plant is losgerukt uit
de omgeving, is teruggebracht tot
'scherfje hemel in een plastic be
ker'. Ik was erbij, de laatste
drieëntwintig jaar van het leven
van de dichter. Ik was er ook bij
toen hij plukte. Het was op 2 au
gustus 1985. Het was in de duinen
nabij Zoutelande, zo'n beetje de
plek van waaruit Hart Nibbrig
keek, niet ver van 't Streefkerkse
Huis.
Het is weer de tijd, de tijd dat
in de door wind geteisterde dui
nen het kwetsbare plantje begint
te bloeien. Natuurlijk ga ik kijken.
Natuurlijk neem ik de vertrouwde
paden. Natuurlijk zal het moeilijk
zijn de tranen te bedwingen, zoals
ieder jaar. Ze zullen er altijd zijn
zolang ik leef, de zandblauwtjes
van Zoutelande.
'ft?1:,?'-
Sla eens op je duim
door Jan van Damme
IS VAN
door Mario Molegraaf
Opt duin r.
,00 tUiingedichten en dUUlgedlChten
