We zijn gek op onszelf. En bang
dat we vergeten worden. Een fraai
portret stoomt ons klaar voor de
eeuwigheid. Een nieuwe hype.
66
2 SPECTRUM
cultuur
Pure ijdelheid. Portretschilder Sylvie
Overheul hoeft niet lang na te den
ken over de vraag waarom mensen
zich zo graag laten vereeuwigen op
het canvas. En die ijdelheid, waar
schuwt ze met een gulle lach, zit in
ons allemaal.
„Ik maak vaak mee dat mensen die voor mij pose
ren, vinden dat ze niet ijdel zijn", vertelt ze. „Maar
tijdens het schilderen krijg ik dan toch regelmatig
opmerkingen in de geest van 'je maakt me toch niet
te dik, hè'. Mensen vinden het prettig als een por
tret lijkt. Ik idealiseer ze lichtjes; dat is zo gegroeid.
Ik ga op zoek naar de beste kant van mensen. Dat
vinden ze prachtig. Dat snap ik: zelf zou ik ook op
m'n allerbest op een schilderij willen staan."
De portretkunst in ons land zit stevig in de lift.
Zo'n drieduizend kunstenaars, professionals en
amateurs, bieden zich aan als makers. Er zijn serieu
ze plannen voor een nationaal portretmuseum. En
na de zomervakantie begint de strijd om de aller
eerste Nederlandse Portretprijs. De uitreiking daar
van staat voor 20t6 gepland.
Waar al die aandacht ineens vandaan komt? „Dat
kan samenhangen met de groeiende belangstelling
voor de geschiedenis van Nederland", noemt Saskia
Koppelaar, voorzitter van Stichting De Nederlandse
Portretprijs, als mogelijke reden. „Daardoor ont
staat ook meer interesse in de oude kunsten. Neder
landse schilders hebben veel met portretkunst ge
daan. Ook televisieprogramma's als Sterren op het
doek en de grote expositie van schuttersstukken in
De Hermitage in Amsterdam helpen. Die groeiende
belangstelling voor portretten in Nederland heeft
veel weg van een hype."
Koppelaar merkt dat in de praktijk. Ze is de baas
van het bedrijf Portret in Opdracht. „Er worden
steeds meer opdrachten gegeven voor het laten ma
ken van een portret. Een portret is een mooi ca
deau. Als het goed gemaakt is, kan het een paar hon
derd jaar in de familie blijven. Mensen houden van
traditie, hebben behoefte aan iets blijvends. Alles
gaat veel te snel tegenwoordig; we willen iets dat ze
langere tijd kunnen vasthouden, zijn bang dat we
vergeten worden."
Een ander voorbeeld: haar man Frans Koppelaar is
portretschilder van beroep. Aan werk geen gebrek.
„Ik zou het liefst een portret van mezelf van zijn
hand willen hebben", legt ze uit. „Maar daarvoor
heeft hij geen tijd; hij heeft het te druk met andere
opdrachten. Ik ben al wel een aantal keren vastge
legd door andere schilders. Maar dat is wat anders
dan echt voor iemand poseren."
Bij Sylvie Overheul in Rotterdam kloppen vooral
veel advocaten aan om zich te laten vereeuwigen.
„Blijkbaar vinden ze mijn werk mooi. Waarom? Dat
is een goede vraag. Het zijn in elk geval mensen die
iets meer geld te besteden hebben. Voor een portret
van 50 bij 60 centimeter betaal je bij mij gemiddeld
2.000 euro. Dat is veel geld, niet iedereen kan dat
Een goed
gemaakt
portret kan
een paar
honderd
jaar in de
familie
blijven
opbrengen. Maar als mensen echt graag een portret
van mijn hand willen, zoek ik mee naar oplossin
gen om het betaalbaar te houden."
Ook Overheul signaleert een toenemende vraag
naar portretten. „Het mag weer: realistische schilde
rijen", zegt ze. „In de jaren zestig van de vorige
eeuw is de realistische schilderkunst dood ver
klaard. Het moest allemaal conceptueel worden.
Toen ik begin jaren negentig studeerde aan de
kunstacademie in Rotterdam, leefde dat gevoel nog
steeds. Er is een lange weg te gaan, hoor: het pure
realisme heeft het in de kunstwereld moeilijk. Een
schilderij, dus ook een portret, moet meer zijn dan
een mooi plaatje. Je moet als schilder je onderwerp
stileren of abstraheren."
Dat laatste, abstract maken, is lastig bij portret
kunst, want opdrachtgevers willen vooral herken
baar zijn. „Belangrijker vind ik dat het eindresultaat
getuigt van vakmanschap", voegt Saskia Koppelaar
daaraan toe. „Dan gaat het om zaken als lichtinval
en dergelijke. Maar ook om de gezichtsuitdrukking.
Daaraan kun je zien hoe een schilder naar het mo
del heeft gekeken. Laat vier kunstenaars dezelfde
persoon afbeelden en je krijgt vier verschillende
portretten. Dat is het mooie van deze kunstvorm:
die draait om de communicatie tussen de schilder
en zijn onderwerp."
De Duitser Thomas Ganter kan daarover meepra
ten. Sinds hij vorig jaar in Londen de prestigieuze
BP Portrait Award won, ziet ook hij het aantal op
drachten stijgen. „Een portret hoeft niet per se rea
listisch te zijn", stelt hij. „De kwaliteit ervan hangt
af van de geloofwaardigheid. Een portret moet voor
al eerlijk zijn en het karakter van de afgebeelde per
soon laten zien. Ik ben nieuwsgierig naar de mens
die voor mij poseert; ik wil alles weten van zijn le-
ven. Op die manier zoek ik naar de authenticiteit
van de geportretteerde. Dat vind ik een van de
moeilijkste elementen van deze kunstvorm."
De overvloed aan met de smartphone gemaakte
selfies beschouwt Ganter niet als portretkunst. „Ik
zie ze meer als het vastleggen van een bepaalde si
tuatie. Selfies zijn wél het bewijs dat mensen na
drukkelijk geïnteresseerd zijn in afbeeldingen van
zichzelf. We leven in een wereld die gemanipuleerd
wordt door beeld. Met een selfïe proberen mensen
een gevoel vast te leggen. In die zin is het een vorm
van zelfreflectie. Dat kan een portret ook hebben."
Topfotograaf Koos Breukel nam twee jaar geleden
het initiatief voor het opzetten van een portretmu
seum in Nederland, naar het voorbeeld van de Na
tional Portrait Gallery in hartje Londen. Fotografie,
schilder- en beeldhouwkunst zouden er moeten sa
menkomen. Zijn woordvoerder laat weten dat het
plan nog altijd op tafel ligt, maar dat de uitvoering
ervan ingewikkelder is dan aanvankelijk gedacht.
Het bijeen sprokkelen van geld blijft lastig. Moeilij
ker is het vinden van een geschikt gebouw. „Maar
we maken voorzichtige vorderingen", verzekert de
woordvoerder.
Saskia Koppelaar kent het initiatief van Breukel.
„Het lukt nog niet zo goed. Als we als stichting daar
bij kunnen helpen, doen we dat graag. Maar het
wordt een hele klus", weet ze. „Destijds was het
idee om in het Nationaal Historisch Museum een af
deling portretkunst op te nemen. Dat museum is er
helaas niet gekomen. De tijd moet er rijp voor zijn,
de maatschappij heeft tijd nodig om te ontdekken
hoe belangrijk zo'n portretmuseum kan zijn."
Niets dan
IJDELHEID
door Martin Hermens
Saskia Koppelaar,
Portret in Opdracht
Portret van Margot Rijven, als eigentijdse versie van
Het meisje met de parel, foto Sylvie Overheul
Het meisje met de parel van Johannes Vermeer,
te zien in Het Mauritshuis. foto Mauritshuis
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
