KHHHHHti
"-föfV""
57 dagen
46 SPORT
FRANS PAUWELS
Twaalf Zeeuwen reden ooit de Ronde van Frankrijk. In de aanloop
naar de finish van de Touretappe van 5 juli op Neeltje Jans
portretteert deze krant ze allemaal. Vandaag deel 7: Frans Pauwels.
Een hoofdstuk in Zeeland, een boek
werk in Amerika. In die paradox leef
de Frans Pauwels uit Hulst. De zwa
ger van Theofiel Middelkamp was
een begenadigd kermiscoureur, hij
reed de Tour de France en de Ronde
van Spanje. Maar zijn pièce de résistance was dat
hij in het noordwesten van Amerika het wielren
nen op de kaart heeft gezet.
De in 2001 overleden Hulstenaar leeft in Portland
voort in het Frans Pauwels Memorial Bicycle Cen
ter. Oude frames en fietsen hangen aan de muur,
evenals foto's van Pauwels in de lauweren en een
mozaiek van zijn prijzen. Volgens zijn zoon Dirk,
die nog parttime werkt in dit wielermekka, is het
slechts een fractie van de prijzenvloot die zijn va
der in de jaren dertig en veertig bijeen fietste.
Hier komen zijn twee levens samen. Zijn Europe
se wielerleven, waarin hij het volgens wieier jour
nalist Martin W. Duyzings 'met wat méér geluk
en wat méér overleg 'n knap eind had kunnen
schoppen'. En zijn Amerikaanse pioniersleven,
waarin hij volgens het tijdschrift Bicycle Quartly
van Portland 'één van de meest fietsvriendelijke
steden' heeft gemaakt.
HET EUROPESE WIELERLEVEN
Frans Pauwels, geboren in 1918, stapte op z'n veer
tiende op de fiets. Vier jaar later werd hij al prof
en ging zijn geld vooral verdienen in de Belgische
kermiskoersen. Het was een gevecht voor je
plaats, want in die tijd probeerden in Nederland
wel zo'n vierhonderd renners hun geld in de
sport bijeen te rijden. Maar Pauwels vond zijn
weg.
Wat de onderlinge verhouding met die andere
Zeeuwse kermiscrack uit die tijd, Theofiel Middel
kamp, was, maakt de overlevering niet helemaal
duidelijk. Volgens Fred van Slogteren hielpen ze
elkaar waar ze konden. „Het was vooral zaak Fiel
in stelling te brengen, dan werden er frankskes
verdiend", schrijft hij in zijn boek over de Neder
landse Tour-renners.
In een artikel in de PZC van 1975 is echter te le
zen: „Ofschoon beiden zwagers - Middelkamp
was getrouwd met Maria Burm en Pauwels met
Eugenie Burm - gunden ze elkaar de overwin
ning niet. Middelkamp verzekerde zich gewoon
lijk van de steun van Mon de Maaijer, terwijl
Pauwels een entente cordiale had met Alfons De-
loors."
Wat een duels zullen dat zijn geweest. Om de
winst, om de poet, om de eer, de familie-eer zelfs.
In 1940 verlegde Pauwels zijn werkterrein naar
het ronderennen. Bij zijn eerste grote afspraak, in
mei in de Ronde van Catalonië, haalde hij meteen
de landelijke pers. Hij won de eerste bergetappe
en pakte de leiderstrui. In de eerste vijf etappes
reed hij telkens in de top tien.
MAAR TOEN WERD HET OORLOG...
Op ro mei werd Nederland aangevallen door
Duitsland. Het werd de Nederlandse equipe in Ca-
nog
TOURPORTRET
talonië te heet onder de voeten. „We hebben de
etappe nog uitgereden", vertelde Pauwels in 1962.
„Maar direct daarna zijn we samen gaan zitten
om te beslissen wat te doen." Met de fietsen op
het dak van een taxi vertrok de ploeg stante pede
huiswaarts. En weg was de eindzege.
In de oorlog maakte hij zich nuttig in het verzet.
Hoewel hij nauwelijks Engels sprak, trad hij op
als tolk voor het Britse leger, hij hielp geallieer
den en vluchtelingen de Nederlands-Belgische
grens over en smokkelde op de fiets voedsel de
grens over, net als zijn zwager Middelkamp. Die
zat daarvoor zelfs nog drie maanden vast in de ge
vangenis in Gent.
Na de oorlog had Pauwels unfinished business in
Spanje. Tijdens zijn ongekroonde Catalaanse
machtsgreep in 1940 had hij zijn ogen goed de
kost gegeven, schreef de meereizende journalist
Duyzings. „Pauwels had ontdekt dat als men zijn
hersens slechts gebruikte, men de Spaanse cracks
op eigen terrein kon verslaan zonder er wereld
schokkende dingen voor te presteren."
„Frans Pauwels had zich op die, toch niet zo èrg
belangrijke, wedstrijd voorbereid alsof het een we
reldkampioenschap gold. Hij had een kist vol ma
teriaal en een half pakhuis vol bijvoeding. Hij had
zélfs een Nederlands-Spaans woordenboek in zijn
koffer en hij draaide er geen doekjes om: deze
Ronde van Spanje was zijn kans."
Maar het liep anders. Een ketting van kwellingen
kruiste zijn pad. Dat hij in de eerste rit door een
Zwitser van de weg werd gereden, was een voor-
De Vlaamse grond werd
hem te warm onder de
voeten, toen hij als
botersmokkelaar werd
ontmaskerd
bode. Kettingbreuken en lekke banden volgden.
In de door Nederland gewonnen ploegentijdrit
haakte hij af doordat hij zijn derailleur aan flar
den trapte. Pauwels fietste van tegenslag naar te
genslag.
„Toen hij in de rit naar Valencia toch nog enkele
uren lang zijn topvorm terug vond en hij op het
punt stond, Hollanda aan een briljante etappe-
overwining te helpen, raakte hij bij het binnenrij
den van de sinaasappelstad met zijn voorwiel ver
strikt in de tramrails, brak hij een wiel (en bijna
een sleutelbeen) en kwam hij tenslotte met zijn
fiets op zijn nek pas als negende over de eind
streep."
Niettemin had Pauwels zich gevonden in het ron-
dewerk. Aan zijn twee deelnames aan de Tour de
France beleefde hij echter ook weinig plezier. Bij
zijn debuut in 1948 werd hij na de zesde rit het
slachtoffer van een nieuwe regel die bepaalde dat
de nummer laatst uit het klassement uit koers
werd genomen. Een jaar later kwam hij in de ne
gende rit te laat binnen.
In 1950 zette hij een punt achter zijn Europese
wielerleven.
HET AMERIKAANSE PIONIERSLEVEN
In 1953 emigreerde Frans Pauwels met zijn
vrouw, drie kinderen, twee koffers en vijfhon
derd dollar naar Amerika. De reden? In een
PZC-artikel van 1975 staat: „De Vlaamse grond
werd hem te warm onder de voeten, toen hij als
botersmokkelaar werd ontmaskerd en zijn bewe
gingsvrijheid voor jarenlang dreigde te worden be
perkt."
In de nieuwe wereld vond Pauwels emplooi bij
zijn neef Ed Verdurmen, die in een voorstad van
Portland een gasstation runde. Daar ging Pauwels
aan de slag als pompbediende. In het land waar al
leen kinderen en krantenbezorgers fietsten, rol
den de oogballen van Pauwels er bijna uit toen
hij op een dag een groep volwassen fietsers voor
bij het gasstation zag rijden.
'Downtown Portland' lag de bron, fietswinkel
Kissler's Cyclery. En daar begon het tweede wie
lerleven van Pauwels. Na een sollicitatiegesprek
van een minuut trad hij er in dienst als fietsen
maker. In 1959 kocht hij de zaak en kon hij serieus
bouwen aan een wielerimperium in Portland, on
der de naam Frans Pauwels Bicycle Center.
Hij importeerde gerenommeerde wielermerken
als Peugeot, Frejus, Geminiani en Raleigh, hij
kreeg een lokale zuivelmagnaat zo ver geld te in
vesteren in een parkoers en later in een heus ve
lodrome (waar het Amerikaans kampioenschap
zelfs werd verreden), hij organiseerde wedstrij
den, sponsorde wielerclubs, trainde talentvolle
renners en lobbyde voor fietspaden in de regio.
Het Europese wielerleven van Frans Pauwels was
wellicht een kwestie van 'net niet'. Zijn Ameri
kaanse pioniersleven was het 'helemaal wel'. Het
Frans Pauwels Memorial Bicycle Center zorgt er
voor dat zijn naam voor altijd verbonden zal zijn
aan de fiets. De Hulster kermisklant die een Ame
rikaanse fietskoning is geworden. Hij leefde the
American dream.
Frans Pauwels leefde
the American Dream
door Rudy Boogert
Uit een PZC-artikel uit 1975
