44
SPECTRUM 19
wing onder ogen kreeg, schamperde
hij dat de Lusitania veel te snel was
voor welke onderzeeër dan ook: 'Dit
is de beste grap die ik in dagen heb ge
hoord', zei hij.
Bovendien had de Amerikaanse presi
dent Woodrow Wilson de Duitsers ge
waarschuwd geen Amerikaanse sche
pen aan te vallen. Wilson vertrouwde
een van zijn adviseurs toe dat het tor
pederen van een schip met Ameri
kaanse burgers 'ons in de oorlog zou
brengen'. En dat was precies wat de
Engelse minister van marine Winston
Churchill wilde, maar niet hardop
kon zeggen.
Churchill besefte dat het zonder Ame
rikaanse steun onmogelijk zou zijn de
Duitse keizer op de knieën te dwin
gen. In een geheime notitie schreef
hij kort voor de ramp met de Lusita
nia dat het 'heel belangrijk is dat onze
kusten neutrale schepen aantrekken
in de hoop dat vooral de Verenigde
Staten met Duitsland overhoop ko
men te liggen'. Een citaat dat de deur
opende voor complottheorieën. Een
ervan was dat Churchill op de hoogte
was geweest van de positie van de Lu
sitania en van de Duitse onderzeeërs.
Toch werd de Lusitania niet be
schermd door een gewapende escorte,
in tegenstelling tot alle andere sche
pen in Britse wateren. Was het een
vooropgezet plan van de Engelsen om
de oceaanstomer te laten torpederen?
Hoopten ze dat de dood van 128 Ame
rikaanse passagiers de VS bij de oor
log zou betrekken?
En hoe zat het met de tweede explo
sie die veel heviger was dan de torpe
do-inslag? De Lusitania vervoerde in
het ruim miljoenen stuks munitie en
ander oorlogstuig. Het leidde tot de
theorie dat door die munitie de twee
de explosie was veroorzaakt. Het
schip had nooit zo snel, en misschien
zelfs helemaal niet - kunnen zinken
als gevolg van één torpedo,
inslag. Had de rederij de ondergang
door dat munitietransport aan zijn ei
gen onvoorzichtigheid te wijten?
Ten slotte was er het opvallende ge
brek aan communicatie. Hoewel tien
tallen Duitse onderzeeërs actief wa
ren in het gebied dat de Lusitania
moest passeren, kreeg de bemanning
daar aanvankelijk geen enkele infor
matie over. Ze wist bijvoorbeeld niet
dat in de voorafgaande week voor de
Ierse kust al 23 koopvaardijschepen
tot zinken waren gebracht. Pas op 7
mei ontving kapitein Turner de mel
ding dat er U-boten waren gesigna
leerd. Maar uit de boodschap begreep
hij dat het gevaar ver uit de buurt
was. Eén uur voordat de U-19 zijn tor
pedo afvuurde, ontving de Lusitania
de melding dat ze de onderzeeërs zon
der kleerscheuren waren gepasseerd.
Vervolgens werd tevergeefs uitgeke
ken naar de Britse marine-escorte. De
rest is geschiedenis.
Honderd jaar later lijken de vragen
rondom de scheepsramp toch beant
woord. Dat Churchill de Lusitania be
wust in de val heeft gelokt, is nooit be
wezen. De Britse marineminister was
tijdens de aanval in Frankrijk, dus lei
ding geven aan zo'n actie was vrijwel
onmogelijk. Een vooropgezet plan be
tekende bovendien dat de Engelsen
op de hoogte moesten zijn van de
vaarschema's van de oceaanstomer en
van de U-boten. Maar die routes veran-
allieerden tot zinken werd gebracht.
Toch is juist deze ramp door de jaren
heen historici, schrijvers en fantasten
blijven boeien. Niet op de manier als
de Titanic waarbij 3 jaar eerder ruim
1.500 mensen de dood vonden tussen
de ijsschotsen in de Atlantische
Oceaan. De Lusitania spreekt vooral
tot de verbeelding door de geheimzin
nigheid die van de ondergang een my
the maakte. Of zoals Erik Larson (au
teur van het meest recente boek over
de ramp Dead Wakehet in The Guar
dian zei: 'Ik zag het als een mogelijk
heid om mijn Alfred Hitchcock-pet
op te zetten'.
Al meteen na het begin van de Eerste
Wereldoorlog had de Engelse marine
een zeeblokkade ingesteld om de wa
pen- en voedselleveranties aan het
Duitse keizerrijk te saboteren. Duits
land antwoordde met een U-boot-oor
log. Tientallen onderzeeërs jaagden
op schepen om de geallieerden te
dwingen de blokkade op te heffen. Ze
maakten geen onderscheid tussen ma
rine- en koopvaardijschepen. Zelfs
schepen van landen die niet in oorlog
waren met Duitsland waren doelwit.
Maar zij kregen de kans bemanning
en passagiers te evacueren voordat ze
werden vernietigd.
De Lusitania voerde, om de Duitsers
op een dwaalspoor te brengen, geen
vlag tijdens haar laatste reis. Zowel
Duitsland als Amerika had gewaar
schuwd dat dit voor verwarring kon
zorgen. Als een schip zich 'vermom
de', hoe kon Duitsland dan een 'eerlij
ke' oorlog voeren? Dan liep elk schip,
ook van neutrale landen, risico. De
Duitse ambassade in Washington had
de Amerikanen zelfs gewaarschuwd
voor de risico's van Atlantische rei
zen. 'Schepen die onder de Britse vlag
varen, lopen het gevaar vernietigd te
worden', aldus een tekst, die op 1 mei
in 50 grote Amerikaanse kranten
werd gepubliceerd. Het bericht vorm
de voor de Lusitania geen beletsel om
diezelfde 1 mei uit te varen. Toen kapi
tein William Turner de waarschu-
derden voortdurend, terwijl U-boten
een grote mate van handelingsvrij
heid hadden. Er is nog een overwe
ging die pleit tegen een complot. Stel
dat het Churchill was gelukt om Ame
rika al in 1915 te betrekken bij de
strijd tegen de Duitsers, dan zou hij
in één klap een belangrijke leveran
cier van oorlogsmaterieel kwijt zijn
geraakt. Want dan zou Amerika alle
geheime, militaire steun aan de Engel
sen voor zichzelf gebruiken. Voor het
wankelende Britse leger zou dat de
doodssteek kunnen zijn.
Het volledig ontbreken van een gewa
pende escorte op het laatste stuk van
de reis bleek het gevolg van te plichts
getrouwe bemanningsleden van de
Lusitania en een slecht voorbereide
Engelse kustwacht. De Britse kust
wacht beschikte niet over de codes
om berichten van de Lusitania te ont
cijferen. Daardoor kon het schip zijn
positie alleen ongecodeerd doorgeven.
Dat weigerde de verantwoordelijke of
ficier. Het gevolg was dat de Engelse
marine niet wist waar het passagiers
schip zich precies bevond en geen es
corte kon sturen.
Ten slotte is er de nog altijd tot de ver
beelding sprekende tweede explosie.
Volgens deskundigen kan een ontplof
fing van die omvang onmogelijk zijn
veroorzaakt door losse munitie. Ze
zijn er anno nu redelijk zeker van dat
de verwoestende knal werd veroor
zaakt door een exploderende stoomlei-
ding. Tenzij er iets in het ruim lag,
waarvan we geen weet hebben en dat
100 jaar na de ramp nog op de zeebo
dem rust.
Dit is de
beste grap
die ik in
dagen heb
gehoord
ZATERDAG 2 MEI 2015
zeebodem
De Lusitania werd tussen 1903 en 1907 gebouwd om ten
tijde van oorlog dienst te doen als troepenschip. De Engel
se rederij Cunard kreeg de bouwkosten vergoed van de
overheid. Het schip kreeg bepantsering en bewapening.
Uiteindelijk bleken de kosten van de vier op kolen gestook
te stoomturbines veel te hoog en werd de Lusitania een
passagiersschip op de lijn New York-Liverpool.
De 240 meter lange oceaanstomer was met een snelheid
van 25 knopen (zo'n 45 kilometer per uur) het snelste pas
sagiersschip ter wereld. Voor de eersteklaspassagiers werd
het schip luxueus ingericht (zie illustratie boven).
Verdeeld over drie klassen, had het schip capaciteit voor
2.198 passagiers. De bemanning telde 850 koppen. De
prijs voor een eersteklaskaartje in de meest luxueuze hut
bedroeg omgerekend 20.000 euro.
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
Kapitein William
Turner van de
Lusitania over de
waarschuwing voor
onderzeeërs
