Volgens de Israëlische schrijver David Grossman kunnen boeken - indirect - bijdragen aan vrede. Dinsdag spreekt hij in Vlissingen de 5 mei-lezing uit. David Grossman SPECTRUM 5 mei-lezing Hij is niet iemand die makkelijk moppen onthoudt. Maar sinds zijn laatste boek Komt een paard de kroeg binnen in steeds meer verta lingen verschijnt, dijt het repertoire van David Grossman gestaag uit. „Overal waar mijn boek uitkomt, in Israël, in Ita lië, in Spanje, vertellen mensen mij moppen die ik volgens hen in de volgen de editie kan zetten. Mijn vorige boeken waren nogal zwaar, dit is eens iets an ders." In Komt een paard de kroeg binnen vertelt Grossman het verhaal van Dov Grin- stein, een stand-upcomedian die op het podium grappen uit zijn mouw schudt maar uiteindelijk ook een tragisch ver haal heeft te vertellen. De komende week is Grossman in Nederland om zijn nieuwe roman te promoten. En op Be vrijdingsdag spreekt hij in de Sint Ja- cobskerk in Vlissingen de nationale 5 mei-lezing uit. „Ik vind het een eer", zegt hij. „In mijn speech zal ik proberen uit te leggen wat vrijheid voor mij als schrijver betekent. Literatuur geeft niet alleen de schrijver maar ook de lezer een vorm van bewe gingsvrijheid die je in staat stelt te be grijpen wat het is een ander mens te zijn, een mens zelfs die tegengesteld aan je is, een vijand. Maar ik kan ook woor den geven aan allerlei sensaties in mij die stom zijn, die nooit een stem had den maar die ik kan begrijpen als ik ze opschrijf, die ik zodoende kan aanraken. Ik kan de andere zelf die in mij woont ontdekken. „Ieder van ons bestaat uit zoveel per soonlijkheden. Gewoonlijk staan we die niet toe. We hebben één of twee offi ciële stemmen, we plakken onszelf een label op en daar voelen we ons comforta bel bij. We zijn jood, christen of mos lim, we zijn links of rechts, het label geeft ons zelfvertrouwen en identiteit. Literatuur laat ons heel makkelijk bewe gen tussen de man en de vrouw in ons, tussen de nog niet helemaal oude man die ik ben - ik ben nu 61 - en het kind dat ik was of dat ik niet was maar had willen zijn. Ik kan bewegen tussen ijdel- heid en gekte, ik kan een Israëli zijn of een Palestijn. Zoveel bewegingsvrijheid is verleidelijk, zeker voor iemand als ik, iemand die zijn hele leven woont in een klimaat van conflict en geweld. Als je leeft in oorlog en angst krimpt je we reld. Je wordt een gevangene van de defi nitie die je beperkt, je ontkent de veelzij digheid van het leven. In schrijven ligt de vrijheid jezelf te laten overnemen door iemand anders, iemand die je had kunnen zijn als de omstandigheden net iets anders waren geweest, iemand als Dov in mijn nieuwe boek, of iemand als Ora uit Een vrouw op de vlucht voor een bericht. Jarenlang probeerde ik dat ver haal te schrijven, maar het lukte pas toen ik toeliet dat zij me overnam. We zijn altijd geneigd anderen uit te slui ten, maar als schrijver weet ik wat een David Grossman (1954) is een van de belangrijkste schrijvers van Israël. Hij studeerde filosofie en theaterwetenschappen. Zijn werk is veelbekroond en in meer dan twintig talen vertaald. Hij is getrouwd, woont in Jeruzalem en is vader van drie kinderen. In de zomer van 2006 sneuvelde zijn zoon Uri in Li banon, op het moment dat hij werkte aan een roman over een vrouw die bang is haar zoon te verliezen in de oorlog. Dat werd Een vrouw op de vlucht voor een bericht. Over het verdriet van ouders die een kind verliezen schreef hij daarna Uit de tijd vallen. Grossman is kritisch over de Israëlische strijd met de Palestijnen. genot het is om juist een compleet an der iemand in je toe te laten, zo kun je je reikwijdte als mens uitbreiden, je kunt stem geven aan dingen in jezelf die zijn platsgewalst, genegeerd en ont kend." Draagt het bij aan vrijheid en vrede als je in staat bent iemand te begrijpen die zoveel van je verschilt „Het is in ieder geval praktisch. Idealis me op een negatieve manier is alleen vasthouden aan je eigen ideeën en de psychologie van mensen tegenover ons negeren, hun wonden, hun pijn, hun rechten. Dat maakt je hermetisch, dat is de fout van fanatici, ze zijn gevangen in hun eigen ideologie. Ik denk dat het praktisch en noodzakelijk is, bijvoor beeld in het conflict met de Palestijnen, de wereld ook door de ogen van de an der te bekijken. Als je tegen iemand moet vechten, moet je zijn psychologie kennen, het verhaal dat hij zichzelf ver telt, zijn ziel, dat is wat we intelligence noemen. Maar het is ook nodig om te kens van verandering bij je vijand te be speuren, het helpt als je je vijand behan delt met wijsheid en gevoeligheid en moed." Betekent dit dat literatuur die de verbeel ding stimuleert kan bijdragen aan vrede? „Ik denk het wel. Boeken gaan over indi viduen in extreme omstandigheden en de keuzes die ze dan maken. Natuurlijk kan literatuur de werkelijkheid niet op een directe manier veranderen, zoals de politiek, maar politici kunnen wel boe ken lezen. Shimon Peres, onze voormali ge premier en president, vertelde me ooit dat als hij voor het eerst een land bezocht, hij zijn ambtenaren niet alleen vroeg zoveel mogelijk rapporten en fei ten over dat land te verzamelen, maar ook dat hij vroeg om drie boeken van de drie belangrijkste schrijvers van dat land. 'Alleen als ik me in allebei verdiep, kan ik dat land echt begrijpen', zei hij. Ik wil de rol van literatuur niet overdrij ven, sterker nog, ik leef in een samenle ving waarin literatuur steeds marginaler wordt, het geweld is extreem, mensen willen niet naar elkaar luisteren, willen niet luisteren naar stemmen die oproe pen tot dialoog of die aanmoedigen het conflict ook eens te bekijken door de ogen van de vijand. De literatuur moet bijna vechten om te overleven, maar ge lukkig zijn er ook genoeg mensen die boeken belangrijk vinden, omdat ze be seffen dat daarin relevante vragen kun nen worden gesteld." Als onze premier Rutte op bezoek zou gaan in Israël, welke van uw boeken zou hij dan moeten lezen? Haha, om te beginnen zou ik hem drie boeken van anderen aanraden. De boe ken waaraan ik denk zijn de boeken die de innerlijke tegenstrijdigheid van Is raël beschrijven. Verhalen die voor mij relevant zijn, die ik lees met plezier en verdriet, zijn verhalen die de tegenstel ling beschrijven van normale mensen die in een totaal abnormale situatie moeten leven. Hoe ze zich aanpassen aan zo'n extreme werkelijkheid. Wat zijn de dingen die we dan behouden en wat zijn de dingen die we dan verlie zen? Wat is de prijs die je als samenle ving betaalt als je zo lang leeft in ge weld? Hoe bescherm je jezelf als mens? Dat is een instinct, maar ik wil mijn le ven niet beperken. Ik wil het volle leven leven. Tegelijkertijd kan ik niet op een andere plek leven dan in israël. Voor mij, als jood, is dat de meest relevante plek. Ik zou heel plezierig kunnen leven in Nederland, in België of in de Verenig de Staten, maar dat wil ik niet. Ik heb kritiek op onze regering, op de manier waarop wij al vijftig jaar lang gebieden bezet houden. Hoe is het mogelijk? Zo erg. En toch vergeet ik niet dat Israël een nieuw land is dat wij zelf hebben ge sticht, dat we hebben geleerd onszelf te beschermen, tegen alle verwachtingen in hebben we onze cultuur hier ge bracht, de landbouw opgezet, de indus- tie gebouwd, een economie gecreëerd. Het is misschien nog niet het thuisland dat ik zou willen, maar op een dag hoop ik dat het echt een thuis is, een huis dat ons beschermt." Verliest u nooit de hoop? „Soms denk ik dat ik de hoop kunstma tig levend hou. Maar nee, de geschiede nis bewijst dat wat vandaag onmogelijk lijkt morgen werkelijkheid is. De reali teit van vandaag is gebouwd op de on mogelijkheden van het verleden. De val van de Berlijnse muur, de ineenstorting van het Oostblok, een zwarte president in het Witte Huis, nog niet zo lang gele den was dat toch ondenkbaar? Natuur lijk hadden we ook de verschrikkingen van Auschwitz niet voorzien, of het vul kanische geweld dat nu de Arabische wereld verscheurt, maar ik probeer me vast te houden aan het betere vooruit zicht. Ik zou wel weggaan als Israël geen democratie zou zijn. Maar nu is wan hoop iets wat ik me niet kan veroorlo ven." In Komt een paard de kroeg binnen speelt humor een belangrije rol. Is dat ook een middel om jezelf te beschermen? „Jazeker, een heel nuttige manier. Hu mor kan het gezichtspunt van mensen veranderen. Dov, de stand-upcomedian, is in staat met een grap een onverwach te wending aan de werkelijkheid te ge ven en een bevrijdende lach te ontlok ken. Als je in een vreselijke situatie zit en je kunt er nog een grap over maken, betekent het dat je niet helemaal ver lamd bent door de situatie, dat er nog iets van beweging is om te ontsnap pen." U hebt aan den lijve ervaren hoe het is om iemand in de oorlog te verliezen. Verlies lijkt het centrale thema in uw werk. „Ja. Ik heb het ervaren, net als zoveel duizenden families hier. We leven altijd met de stem van mensen die er niet meer zijn. Dat begon al met de stichting van Israël, de mensen die hier naartoe kwamen na de shoah. Velen van ons er varen de afwezigheid in de kleinste din gen, als je een leunstoel koopt, als er een nieuw kind wordt geboren. Alles wat in Israël gebeurt staat in het teken van verlies. Bovenop de shoah kwamen de oorlogen waarin 26.000 mensen hun leven hebben verloren, wat heel veel is voor zo'n klein land. De vraag is altijd: hoe ver zit ik verstrikt in verlies en in hoeverre kan ik vooruitkijken naar een betere toekomst?" Ben je ooit vrij van het verleden? „Alleen voor een ogenblik. Het bepaalt hoe we denken, hoe we ons gedragen, hoe we anderen behandelen. Je kunt niet aan je verleden ontsnappen, maar je hoeft er geen slachtoffer van te wor den. We kunnen altijd de dialoog aan gaan met ons verleden en zelfs hande len tegen het instinct dat het verleden ons heeft bezorgd. Iets wat Israël weer houdt vrede te sluiten met zijn buren is ons tragische verleden, vooral de shoah. Het is moeilijk vertrouwen te hebben in anderen, zeker in je vijanden, als je hebt meegemaakt wat wij hebben meege maakt. Het is moeilijk te geloven dat er een betere toekomst is, dat er een leven bestaat zonder oorlog. Ik denk dat vrede mogelijk is als we de moed opbrengen te handelen tegen ons overlevingsin stinct dat is aangescherpt door het tragi sche verleden." ZATERDAG 2 MEI 2015 me niet kan veroorloven door Ernst Jan Rozendaal

Krantenbank Zeeland

Provinciale Zeeuwse Courant | 2015 | | pagina 66