door de decennia heen vele verschillende vormen
SPECTRUM 3
70 jaar VRIJHEID
Oorlogsschade R;Bedri,„en; 25.000 Ziekenhuizen: 250
logsjaar uit felbestreden streken werden geëva
cueerd.
Die haveloze colonnes vluchtelingen worden af
gewisseld met strak gelijnde geallieerde militai
re colonnes, onderweg naar verzamelpunten in
Nederlandse havens voor hun repatriëring.
Over de Afsluitdijk marcheren grote groepen
Duitse soldaten de andere kant op, onderweg
naar gevangenkampen in hun thuisland.
De weinige voertuigen op de wegen zijn vrij
wel allemaal van de bevrijders. Door Neder
land reizen is een echte onderneming gewor
den. Puin, bomkraters en granaattrechters blok
keren veel wegen. Intacte bruggen zijn een zeld
zaamheid. Overal zijn geallieerde militairen
druk bezig met het aanleggen van baileybrug
gen.
Het nationale spoornet ligt er triest bij. Vrijwel
geen spoorbrug staat nog op haar pijlers. Loco
motieven en wagons zijn in beslag genomen
door de Duitsers of staan in dienst van de geal
lieerden. Ook de binnenvaart ligt plat: 3.000
schepen zijn tot zinken gebracht, 11.000 zijn
door de Duitsers in beslag genomen.
De industrie is ontmanteld door de bezetters.
Of vernietigd door de bevrijders.
Nederland is niet welvarend meer. De oorlog
heeft een derde van het nationaal bezit doen
verdampen. Gas, water en licht is in grote de
len van het land niet voorhanden. Er zijn schrij
nende tekorten op allerlei gebieden: voedsel,
kleding, schoeisel, bouwmaterialen, brandstof
fen, medicijnen.
De gemiddelde Nederlander weegt bijna 17 kilo
minder dan voor de oorlog. De helft van de be
volking van de grote steden in het westen is on
dervoed. Slechts 35 procent van de mensen is
redelijk gezond.
Het grootste verdriet van de Nederlanders is
echter niet zicht- of meetbaar. Door de oorlog
zijn een kwart miljoen landgenoten er niet
meer.
De wederopbouw zal zich met sneltreinvaart
voltrekken - in 1950 is Nederland economisch
weer helemaal op de been. Maar het verdriet
om de doden, gewonden en vermisten zal nog
vele jaren blijven.
Om maar niet te spreken van de psychische
schade en de trauma's die de Tweede Wereld
oorlog bij nog veel meer mensen achterlaat.
Burgerslachtoffers tijdens de bevrijding van Nederland
Geallieerde slachtoffers tijdens bevrijding Nederland
Duitsers (naar schatting)
ers (naar schatting)
aan 1970 werd aan objecten met een belang
rijk oorlogsverhaal weinig waarde gehecht.
Zo werd pas op het nippertje de sloop van
Hotel De Wereld voorkomen. Veel herden
kingen en bevrijdingsfeesten werden ver
spreid door Nederland op andere dagen ge
houden. Elke streek heeft ook een eigen
oorlogsgeschiedenis. Nederland werd van
af september 1944 stukje bij beetje bevrijd.
Met de onthulling van het Nationaal Monu
ment op de Dam in Amsterdam in 1961
kwam er eenheid. „Toen kreeg de herden
king meer vorm, aanvankelijk met een
meer militair karakter", zegt Leemhuis.
Met de hippies die eind jaren zestig over
nachtten op dit monument, de Damsla-
pers, diende zich een volgende generatie
aan. Tieners bevroegen hun ouders over
hun oorlog. Nieuwe oorlogen woedden, zo
als in Vietnam.
In 1971 woonde Manja Pach, een 25-jarige
Groningse, de dodenherdenking bij in
Kamp Westerbork. Bij het eenzame monu
ment, dat je destijds alleen zoekend vond,
werd niks georganiseerd. „Met zes, zeven
mensen wachtten we tot acht uur", zegt de
69-jarige dochter van twee verzetsstrijders
met Joodse wortels - Pach's vader ont
vluchtte Westerbork in 1943. Pach ontstak
destijds in woede toen werklui om acht
uur gewoon doorgingen met de sloop van
het doorgangskamp. Zij schreef een boze
brief naar het Drentse provinciebestuur:
wat is een verstopt monument waard zon
der informatie erbij? Ze stuitte op een
oudere generatie die, zegt ze, deze zwarte
bladzijde liever uit het geschiedenisboek
scheurde. Na jaren lobbyen opende in 1983
een infocentrumpje. Nu trekt herinnerings
centrum Kamp Westerbork jaarlijks
130.000 bezoekers.
De tijdgeest veranderde. Oud-verzetsleden
en militairen grepen het défilé in Wagenin-
gen aan als reünie rond prins Bernhard. 5
mei werd maar eens in de vijfjaar een na
tionale feestdag. Elke 5 mei vrij, dat zag het
bedrijfsleven niet zitten. Jacques Pressers
boek Ondergang maakte na 1965 plots het
drama van de Jodenvervolging zichtbaar.
Hierop groeide de aandacht voor alle weg
gestopte oorlogsverhalen, zoals van Indi
sche Nederlanders. Slachtofferschap werd
een hot item.
In 1988 werd de Nationale Herdenking op
de Dam voor het eerst 's avonds gehouden
en live op tv uitgezonden. Groepen als mili
tairen werden voor een groot publiek zicht
baar. De publieke belangstelling herleefde,
ook door nieuws uit Rwanda en Srebreni
ca. Leemhuis: „De kern van 4 en 5 mei is
de herinnering te behouden aan het feit
dat een idioot regime met één pennen
streek de democratie en rechtsstaat heeft
doorgehaald."
In steeds nieuwe vormen levert de Tweede
Wereldoorlog nieuwe generaties verhalen
over vrijheid en onvrijheid. „Het gaat om
de basisregels die ons beschermen", zegt
Leemhuis. Herinneringscentrum Kamp
Westerbork ontstond om niet te vergeten
wat op die plek is gebeurd, zegt Pach. „Zo
dat je het niet alleen leert uit een geschie
denisboek."
Pach houdt niet van het huidige verlangen
naar gezamenlijke ervaringen. Maar nieu
we vormen zijn onvermijdelijk, weet ze. Ze
scheidt hierbij twee zaken: de persoonlijke
wijze van herdenken en vieren en de collec
tieve. „Het is de verantwoordelijkheid van
de samenleving niet te vergeten wat er is
gebeurd. Een tragedie van deze omvang
mag niet worden vergeten. Zelfs als je die
zelf het liefst zou vergeten."
ZATERDAG 2 MEI 2015
tlftUMa
HQLWlCtDli
OltïUWAÏÖtK
OASSEN
HCOChAIENJ
i ZWOLLE
iInGELO
OtvENTEC
.FUTTEN
m afelooo»*
WtCMTgj
!LDAM
IfóGtlUOSCH
LWON9
LMONO
WAAtTEiCMT
(LSSIiruiOM NATOMAI BELIEF AC TON BED CBOSS)
tepL
Geheel verwoest/zwaar beschadigd: K*»
Woningen: 120.000 Scholen: 1400 Verkeersbruggen: 900
(390.000 licht beschadigd)
Kerken: 900 Spoorbruggen: 180
Boerderijen: 14.000
(september 1944 - mei 1945)
Omgekomen burgers: 23.000
Aantal gewonden: 70.000 (schatting)
Aantal vermisten: 1.500 (schatting)
(september 1944 - mei 1945)
Aantal gewonden/vermisten/in krijgsgevangenschap geraakten: 65.000 - 82.000
Gesneuveld: 13.000 totaal
Britten: 6.700 Polen: 630 I I Fransen: 32
H Canadezen: 4.100 Nederlanders: 142 SS Noren: 9
Amerikanen: 1.135 I I Belgen: 36
15.000 - 20.000 gesneuvelden, 70.000 gewonden
I damaged by violence ol war
I Hooded area
I both damaged and Hooded
STICHTING NATIONALE HULPACTIE ROODE KRUIS (H.A.R.K.)
The area ol Holland cower» 34.208 vSuare luloffldiet 12 040 tqusre (Si!«.
The above map ihewi lhat an area covering in total more than two ol our eleven provinces has st/lercd in some way or other Irom the war.
War-shattered houtes: whole towns and villages wed to the Q'Oond.
the Inundation drove iarrrers away from Lhe-r lathers' land: destroyed their homesteads; reduced them to paupers;
the fertile farmlands flooded: where the sea has inundated the land, it will take years 10 restore fertility to the so-1.
A giant's task hes suil ahead I
infographic DG-AvR foto: Do Visser bron: NIOD, Koninklijke Bibliotheek
