De kunst van het nooit vergeten kende
252.000
72.000.000*
61.000.000*
Na de bevrijdingsfeesten maakt Neder
land de balans op. De uitkomst is ont
nuchterend. De oorlog laat het land
straatarm achter.
Samen de oorlog her
denken en de vrij
heid vieren. Zeventig
jaar na de bevrijding
lijkt dat heel vanzelf
sprekend. Toch blijkt
het doorgeven van
deze tradities een he
le kunst.
2 SPECTRUM
Nederlandse bevolking
mei 1945
8,9 miljoen
19,3 miljoen
I 7.500
8.500
I 6.000
I 4.400
Totaal aantal slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog
Deportaties, bombardemen
ten, beschietingen, honger,
evacuaties, de Jodenvervol
ging, gedwongen tewerkstel
lingen en plunderingen. De
oorlog heeft diepe sporen
nagelaten in Nederland.
Sommige littekens zijn zeer zichtbaar. Walche
ren, Schouwen-Duiveland en Tholen gaan vrij
wel helemaal schuil onder water. Niet alleen
Zeeland staat blank: dezelfde watervlakten be
dekken de Betuwe en de Ooijpolder, het stroom
bed van de IJssel ten noorden van Zwolle, een
groot stuk land tussen Groningen en Delfzijl en
de Wieringermeerpolder. Het moedwillig opbla
zen van dijken heeft 260.000 hectare, bijna 10
procent van Nederlands totale oppervlakte, on
der water gezet.
Het zal het nog jaren duren voor de grond weer
gebruikt kan worden. Er staat nog maar weinig
vee in de overgebleven weilanden. Paarden
(112.000), koeien (240.000) en varkens (294.000)
zijn massaal door Duitsers en geallieerden in be
slag genomen, opgegeten door de hongerende
burgers of omgekomen door oorlogsgeweld.
De inundaties en de decimering van de veesta
pel vormen een fikse dreun voor de economie,
die dan nog grotendeels op landbouw draait.
Duidelijk te zien is welke delen van Nederland
met geweld werden teruggepakt van de Duit
sers. Zeeland, Brabant, Limburg en Gelderland
hebben de meeste gevechtsschade. In elk dorp
of stad in die provincies staan platgeschoten, ge
bombardeerde en uitgebrande gebouwen.
Sommige streken zijn totaal verwoest. Zoals
rondom de corridor die de mislukte bevrijdings
operatie Market Garden in september 1944 door
Zuidwest-Nederland trok en rondom Delfzijl.
Arnhem en Nijmegen zijn misschien wel de
twee zwaarst beschadigde Nederlandse steden.
Tijdens de oorlog is bijna een vijfde deel van de
Nederlanders, een kleine twee miljoen mensen,
ontheemd geraakt. Honderdduizenden mensen
zijn in mei 1945 onderweg terug naar huis. Het
zijn met name Nederlandse arbeiders, die ge
dwongen in Duitsland moesten werken (meer
dan 600.000 mensen) en oorlogsevacués: tien
duizenden burgers die tijdens het laatste oor-
Twee minuten stilte op 4 mei.
De kransleggingen op de Dam
in Amsterdam, live uitgezon
den op televisie. Het ontsteken
van het bevrijdingsvuur op 5
mei, Bevrijdingsdag. Wageningen, stad van
de bevrijding, waar estafettelopers uit heel
Nederland 's nachts al het bevrijdingsvuur
ophalen en waar overdag het défilé is met
oorlogsveteranen.
Het zijn rituelen die onwrikbaar lijken vast
te staan sinds het einde van de Tweede We
reldoorlog. Maar niets is minder waar. Ze
ventig jaar na de bevrijding blijkt dat her
denken en vieren een kunst is. Elke genera
tie vindt deze kunst opnieuw uit.
Ook de huidige periode valt in zo'n over
gangsmoment. Een generatie die de Twee
de Wereldoorlog als volwassene meemaak
te en er ooggetuigenverhalen over kan ver
tellen, valt de komende jaren weg.
'Kom vanavond met verhalen' heet daarom
de toekomstvisie die het Nationaal Comité
4 en 5 Mei heeft gepresenteerd. Elke genera
tie kent haar eigen 4- en 5-meiherinnerin-
gen. Zo ook comitévoorzitter Joan Leem
huis-Stout. „Als meisje maakte ik op de
vrije vijfde mei mozaïeken van hyacinten
bladeren", herinnert ze zich haar jonge ja
ren in de jaren vijftig en zestig.
De belangstelling voor de oorlog piekt mo
menteel. De oorlogsmusea, groter en profes
sioneler dan ooit, verwelkomen steeds
meer publiek. Het fenomeen 'slagveldtoe-
risme' raakt al ingeburgerd. Op 4 en 5 mei
ontstaan overal in het land spontane her
denkingen en feesten. Op scholen vertellen
ooggetuigen nog één keer hun oorlogsver
haal. Het nationaal comité zoekt manieren
om die te registreren, opdat jongeren nog
jaren van hun verhalen kunnen leren.
Want de herinnering aan de oorlog mag
niet vervagen, nu zich nieuwe generaties
aandienen.
In 1945 en 1946 waren de herinneringen
vers en de emoties groot. Stille marsen gin
gen vooraf aan de vrijheidsfeesten op Ko
ninginnedag op 31 augustus 1945. In 1946
stelde de regering 5 mei in als nationale Be
vrijdingsdag, de dag van de capitulatie in
Hotel De Wereld in Wageningen. De toch
ten lieten zien dat de rouw een eigen mo
ment vroeg. In 1947 kwam 4 mei als natio
nale herdenkingsdag erbij. Het invloedrijke
oud-verzet had aangedrongen op de twee
de dag. Rouwen en vieren tegelijk was on
kies.
In de nationale Bevrijdingsdag kwam al
snel de klad. In Indië werd nog gestreden.
Nederlanders keken in de wederopbouwja-
ren bovendien liever de toekomst in. Tot
Totaal bevolking
mei 1940
Aantal Nederlanders dat omkwam in HEEL W02
(totaal, door maatregelen van de bezetter, oorlogsomstandigheden en gevechtshandelingen):
Militairen bij gevechtshandelingen/ in Duits krijgsgevangenschap
Slachtoffers Jodenvervolging: TTTTii'TT'fTl 02.000
Daling van de volksgezondheid: ijujnjiiiiii 50.000
Slachtoffers Hongerwinter'44-45: jij 16.000
Burgerslachtoffers van oorlogs- 30.000
handelingen door Duitsers en geallieerden:
Nederlandse burgers ten gevolge van de arbeidsinzet in Duitsland
Nederlandse vrijwilligers in Duitse dienst
In gevangenissen en concentratiekampen in Duitsland (niet-Joden)
Executies van Nederlandse burgers (nagenoeg allen illegale werkers) 2.000
Nederlandse burgers en militairen in Indonesië en Japan 25.000
Burgerslachtoffers: 50.000.000
Militairen: 22.000.000*
Aan geallieerde kant (westerse geallieerden en Russen, militairen en burgers):
As-mogendheden (burgers en militairen):
1 1 .000.000* en vernlsten"den
De balans
mei 1945
door Niels de Laat
door Quirijn Visscher
