4
De bijna 200
bewaard gebleven
uitzendingen van
Radio Oranje zijn
nu op internet te
beluisteren. Bijzon
der: prins Bernhard
zonder Duits accent.
14 VERDIEPING
RADIO ORANJE DIGITAAL
Het verheugt mij bij
zonder dat, dankzij
de welwillende me
dewerking van de
Engelse autoritei
ten, dit Nederland
se kwartier in de
uitzendingen van
de Britse radio is ingelast en ik spreek de
hoop uit dat vele landgenoten, waar zij
zich ook mogen bevinden, voortaan trou
we luisteraars zullen zijn van de vaderland
se gedachte die hen langs deze weg be
reikt."
Het zijn de eerste woorden van de naar
Londen gevluchte koningin Wilhelmina in
de eerste uitzending van Radio Oranje op
28 juli 1940. Uiteindelijk zullen in de
BBC-studio's tot een maand na de bevrij
ding van Nederland in mei 1945 in totaal
zo'n negenduizend uitzendingen van Ra
dio Oranje worden gemaakt. Bijna twee
honderd uitzendingen zijn opgenomen en
zo bewaard gebleven. Het Nederlands Insti
tuut voor Beeld en Geluid heeft die nu alle
maal opgeknapt en online gezet, zodat ie
dereen ze kan terugluisteren.
Geen eenvoudige klus, vertelt Hans van
der Windt, hoofd presentatie en program
mering van Beeld en Geluid: „Geluid werd
toen vastgelegd op gesneden platen. Een
soort langspeelplaat, niet van vinyl of bake
liet, maar van metaal, met een laklaag er
overheen waarin kon worden gekrast."
De platen zijn voorzichtig afgespeeld op
een pick-up met speciale naalden om de ra
dio-opnames in de computer te kunnen
zetten. Omdat elke plaat aan één kant maar
drie of vier minuten gesproken woord be
vat, was dit ook een tijdrovend karwei.
De platen met opnames zijn op allerlei ver
schillende manieren bij Beeld en Geluid te
rechtgekomen. Vanuit Engeland bijvoor
beeld, waar platen bewaard zijn gebleven,
omdat Wilhelmina haar toespraak soms
van tevoren opnam. Maar ook uit de archie
ven van de NTS-studio's (Nederlandse Tele
visie Stichting, de voorloper van NOS en
NOB) en bij particulieren vandaan.
Niet veel, want opnames maken van Radio
Oranje was heel lastig. Radio luisteren
mocht niet van de Duitsers en radio's wa
ren gevorderd. „Maar veel Nederlanders
hadden twee radio's, leverden één radio in
en verstopten de ander", zegt Van der
Windt. De Duitsers wisten dat ook wel en
begonnen om Radio Oranje te dwarsbo
men met stoorzenders te werken. Daar von
den de Nederlanders dan weer iets op: „Er
kwamen apparaatjes op de markt om het
signaal uit Engeland te versterken en het
Duitse stoorzendersignaal weg te drukken.
Die werden moffenzeef genoemd en onder
hands verkocht in elektronicazaken", weet
Van der Windt. „Maar als je als radio-ama
teur al platen kon snijden, moest je dat dus
stiekem doen."
Onder de uitzendingen die op een of ande
re manier bewaard zijn gebleven, zijn parel
tjes als die waarin minister-president Ger-
brandy kan melden dat de oorlog is afgelo
pen: „Landgenoten, de vijfjaren van onder
drukking zijn voleindigd. De Duitsers zijn
verslagen, de geheime politie ligt niet meer
op de loer."
Niet alleen van Wilhelmina, ook van haar
schoonzoon Bernhard is een toespraak be
waard gebleven. Opmerkelijk is dat de
prins hierin helemaal geen accent heeft.
„Toen ik die uitzending luisterde, dacht ik
bij mezelf: wat spreekt hij keurig Neder
lands, hij heeft helemaal geen Duits ac
cent", vertelt Van der Windt. „Ik neem aan
dat hij dat accent in de oorlog niet wilde la
ten horen."
Wilhelmina had volgens Van der Windt
en Laura Koppenberg, hoofd museum van
Beeld en Geluid, ook door dat Radio Oran
je een goed propagandamiddel was. Dat de
koningin was uitgeweken naar Londen,
was haar immers niet door iedereen in
dank afgenomen.
„Het was in het begin heel erg het verhaal
van het Koninklijk Huis en de regering in
ballingschap", zegt Van der Windt. „Na
een signaal vanuit de verzetsbeweging dat
er onvoldoende aandacht was voor wat in
Nederland speelde, is er meer aandacht
voor het verzet gekomen."
Zeker nadat Radio Oranje in 1942 samen
ging met De Brandaris, het schip waar ra
dio-uitzendingen voor Nederlandse zeelie
den vandaan kwamen. De radiomakers van
De Brandaris legden bij Radio Oranje nog
meer de nadruk op het stimuleren van het
verzet.
Tussendoor was er ook vermaak. „Het was
een soort sandwichformule", zegt Koppen
berg. „Serieuze zaken afgewisseld met bij
voorbeeld soldatencabaret of zangeres Jetty
Pearl, bekend als Jetje van Oranje. Een for
mule die tot op de dag van vandaag wordt
gebruikt."
Landgenoten...
door Saskia Wassenaar
Prins Bernhard in 1942. Van hem
is een toespraak bewaard in keurig
Nederlands, foto Yousuf Karsh
Met de 'moffenzeef werden Duit
se stoorzenders weggedrukt, om
toch naar Radio Oranje te kunnen
luisteren, foto Beeld en Geluid
Jetty Paerl zong tussen de
toespraken van Wilhelmina door.
foto Collectie Beeld en Geluid
