Telkens komt de vraag terug: hoeveel doden
vielen er tussen '40 en '45? Het blijft gissen.
8 BINNENLAND
OORLOGSSLACHTOFFERS
ROTTERDAM - Hoeveel slachtoffers
herdenken we exact? Het draait bij
de herdenkingen in de eerste da
gen van mei al jaren niet meer lou
ter om de slachtoffers uit de Twee
de Wereldoorlog, maar ook om de
genen die stierven in conflicten
daarna.
En toch komt dé vraag elk jaar
meerdere keren binnen bij het Na
tionaal Comité 4 en 5 Mei en het
instituut voor oorlogsdocumenta
tie NIOD: hoeveel Nederlanders
zijn na de Duitse inval op ro mei
1940 door oorlogsgeweld om het le
ven gekomen? Wetenschappers
van beide organisaties verrichtten
de afgelopen jaren uitvoerig onder
zoek en komen vandaag met hun
antwoord in de publicatie De Do
den Tellen. Hun conclusie: een
exact antwoord is niet te geven.
De mensheid zal het altijd moeten
doen met grove schattingen, stelt
de schrijfster van de publicatie,
Renske Krimp (32). „Voor een deel
komt dat doordat een deel van de
persoonsgegevens in de oorlog ver
loren is gegaan. In sommige geval
len vanwege bombardementen,
maar soms ook bewust, zodat één
van de strijdende partijen ze niet
in handen kreeg. En daarbij is er
nog sprake van interpretatiever
schillen. Was iemand wel of niet
een Nederlander? Is een persoon
wel of niet door oorlogsgeweld om
het leven gekomen?"
Een macaber voorbeeld van dat
laatste geeft NIOD-onderzoeker
Kees Ribbens in het boek. „We
kennen gevallen van mensen die
tijdens een bevrijdingsoptocht on
der een tank of een vrachtwagen
liepen, dat zijn dan aan de oorlog
gerelateerde ongelukken."
Krimp en haar collega's hebben de
oorlogsslachtoffers ondergebracht
in verschillende categorieën. „Ik
ben daar altijd huiverig voor, om
dat het over mensen gaat", zegt
Krimp. „Maar om de grootsheid
van de oorlog aan te geven en te
duiden kun je toch niet om de cij
fers heen. We hebben bij elke cate
gorie uitgelegd hoe we tot onze cij
fers zijn gekomen en een expert
geïnterviewd. Zo proberen we de
enorme getallen toch een
menselijk gezicht te ge
ven."
Volgens de berekeningen
ligt het aantal Nederland- 9 9
se oorlogsslachtoffers
waarschijnlijk ergens tus
sen de 310.000 en 325.000
personen. Verreweg de
grootste groep wordt ge
vormd door de Nederland
se Joden die in de concen
tratiekampen stierven.
Hier kunnen de onderzoe
kers een redelijk exact aan-
tal geven, omdat de Duit
sers in 1941 alle Joden in Neder
land registreerden.
Toch merkt Pim Griffioen, histori
cus en expert op het gebied van de
Holocaust, op dat een deel van de
Joodse slachtoffers waarschijnlijk
niet in dat aantal is opgenomen.
„Duizenden Joden ondernamen
na de Nederlandse capitulatie in
mei 1940 een poging om naar En
geland te vluchten, vaak via IJmui-
den", zegt hij. „Ze probeerden aan
boord van een schip te komen of
met een eigen bootje Nederland te
verlaten. Van historicus Loe de
Jong weten we dat ongeveer 400 jo
den daarin slaagden, maar anderen
zijn toch gepakt of verdronken. De
bekende kunsthandelaar Jacques
Goudstikker viel aan boord van
een schip 's nachts door een open
staand luik dood in het ruim. Dat
zijn gevallen die moeilijk in de de
finitie oorlogsslachtoffer passen,
maar toch zijn het slachtof
fers van de Jodenvervol
ging."
Om de grootsheid
van de oorlog aan
te geven en te
duiden kun je niet
om de cijfers heen
Ribbens, in De Doden Tellen:
„Ook het aantal burgerslacht
offers dat is omgekomen is niet
nauwkeurig te bepalen. Het is bij
voorbeeld niet aannemelijk dat
een nabestaande na een bombarde
ment actief is nagegaan of de
doodsoorzaak wel als zodanig gere
gistreerd werd. Nabestaanden heb
ben zich ook nooit verenigd. We
weten wel veel over grote bombarde
menten zoals op Rotterdam en Nij
megen, maar niet over kleine, meer
incidentele bombardementen. Er zat
ook minder heroïek bij. Dat is helaas
een deel van de verklaring."
Krimp: „Die aandacht ging in de eer
ste decennia vooral uit naar militai
ren en verzetsstrijders die om het
leven waren gekomen, niet zo
zeer naar de burgers."
Toch is het voor overlevenden
en hun nakomelingen belang
rijk dat het aantal slachtof
fers zo scherp mogelijk
wordt bepaald, merkt de on
derzoekster. „Dat helpt hen
in de verwerking, het is een
erkenning van hun leed.
Vooral mensen die de oorlog
in Nederlands-Indië hebben
doorgebracht, zijn er van over
tuigd dat het aantal dodelijke
oorlogsslachtoffers aan die kant
van het koninkrijk te laag wordt
ingeschat."
In het rapport wordt geconclu
deerd dat veel cijfers uit Indië
ontbreken; het onderzoek naar
het aantal slachtoffers in die
toenmalige kolonie is veel te
laat begonnen. Daarbij stond de
Japanse overheerser niet be
kend om een precieze admini
stratie. Dat het aantal omgeko
men militairen uit het Koninklijk
Nederlands-Indisch Leger (KNIL)
wel heel precies vaststaat, heeft te
maken met de schadeloosstellingen
die hun nabestaanden in de jaren '50
vanuit Japan ontvingen.
Het monument De 102.000 stenen
op het voormalige terrein van Kamp
Westerbork. foto Bart Maat/ANP
Aantal
slachtoffers
vast te
door Jeroen Schmale
Renske Krimp, schrijfster
foto Marco Okhuizen
