GEZOND 19
Roken en zwanger:
DNA baby verandert
Scheiden is slecht
voor je hart
Overgewicht goed
tegen dementie
Tamoxifen en sommige
antidepressiva gaan niet samen
heid in het bloed nauwkeurig meten. Dat
maakt het mogelijk de behandeling bij te
sturen op basis van dergelijke metingen.
Therapeutic drug monitoring noemen we
dat. Je begint met de standaarddosis van
het medicijn en meet na enige tijd de hoe
veelheid ervan in het bloed bij de patiënt.
Is die hoeveelheid te laag, dan verhoog je
de toegediende dosis, mits de patiënt geen
last van bijwerkingen heeft. Is de hoeveel
heid te hoog, dan verlaag je de toegediende
dosis."
Voordat dit bij iedere patiënt kan worden
toegepast, moet nog wel het nodige gebeu
ren. „We weten nog niet van ieder medi
cijn precies wat de hoeveelheid in het
bloed moet zijn waarboven je moet zitten
om voldoende effect te krijgen en waaron
der je moet zitten om weinig bijwerkingen
te krijgen. Ook is het nodig om aan te to
nen dat therapeutic drug monitoring daad
werkelijk tot betere behandelresultaten
leidt. Dat wil zeggen: meer genezing of een
langere overleving. Tenslotte moeten we
aantonen dat die betere resultaten opwe
gen tegen de kosten van de metingen."
beeld, verlaagt de hoeveelheid van de actie
ve vorm van irinotecan, een medicijn te
gen darmkanker, met meer dan 40 procent.
Tenslotte speelt de genetica een rol: erfelijk
bepaalde variaties in de eiwitten die de me
dicijnen afbreken, leiden ertoe dat het
bloed meer of juist minder van het actieve
medicijn bevat."
Dat al deze factoren in de praktijk daadwer
kelijk van belang zijn, toonden Mathijssen
en zijn collega's onlangs aan. „Bij patiënten
die het middel pazopanib kregen, hebben
we gemeten hoeveel medicijn zij nu eigen
lijk in hun bloed hadden. Een aanzienlijk
deel van hen kreeg na het innemen van de
standaarddosis minder medicijn in het
bloed dan geacht wordt nodig te zijn voor
een goed effect. Terwijl andere patiënten,
met name de patiënten met veel bijwerkin
gen, na het innemen van de standaarddosis
juist veel meer medicijn in hun bloed had
den dan nodig is."
Wat Mathijssen betreft, is het daarom de
hoogste tijd de volgende stap te zetten in
het maatwerk bij de behandeling van kan
ker. „Als je wilt weten hoeveel medicijn in
het bloed van de patiënt terechtkomt,
helpt maar één ding: meten! Van veel medi
cijnen kunnen we inmiddels de hoeveel-
DINSDAG 21 APRIL 2015
Dat roken tijdens de zwangerschap
niet gezond is voor de baby, is be
kend. Baby's van rokende moeders
zijn lichter en kleiner dan gemiddeld
en hebben onder andere een grotere
kans later astma te krijgen. Groningse
onderzoekers laten nu zien waardoor
dat komt. Het roken van de moeder
leidt tot zogeheten epigenetische ver
anderingen in het DNA van de baby,
melden zij op basis van onderzoek
aan het navelstrengbloed van 255 ba
by's (van wie de moeder van de helft
van hen tijdens de zwangerschap rook
te). Bij epigenetische veranderingen
bindt een klein molecuul aan het DNA
waardoor een nabijgelegen gen
permanent 'aan' of'uit' staat. De on
derzoekers vonden dat het roken van
de moeder bij acht genen epigenti-
sche veranderingen veroorzaakt. De
ze genen zijn onder andere van be
lang bij groeiprocessen, bij de ontwik
keling van de hersenen en bij de ont
wikkeling van het afweersysteem. Dat
laatste past volgens de onderzoekers
goed bij het gegeven dat kinderen van
moeders die roken tijdens de zwanger
schap een verhoogde kans hebben ast
ma te ontwikkelen.
Bron: International Journal of Epide
miology
Een scheiding laat niet alleen emotio
neel (en soms ook financieel) maar
ook lichamelijk haar sporen na. Men
sen hebben tot meer dan tien jaar na
foto Getty Images
een scheiding een verhoogd risico op
een hartaanval, becijferen Amerikaan
se onderzoekers op basis van gege
vens van bijna 16.000 personen. Bij
vrouwen is het effect het sterkste: de
kans op een hartaanval is na één schei
ding 24 procent hoger dan bij verge
lijkbare maar niet gescheiden vrou
wen en na meer dan twee scheidingen
zelfs 77 procent hoger. Bij mannen
stijgt het risico op een hartaanval met
10 procent na één scheiding en met
30 procent na meer scheidingen.
Bron: Circulation: Cardiovascular Qua
lity Outcomes
Overgewicht mag dan een risicofactor
zijn voor het ontwikkelen van onder
andere diabetes, gewrichtsaandoenin
gen en hart- en vaatziekten, de over
tollige kilo's lijken te beschermen te
gen dementie. Tenminste, die conclu
sie trekken Britse onderzoekers uit de
gegevens van bijna 2 miljoen mensen
van wie een BMI-meting (verhouding
lichaamsgewicht gewicht en lengte)
bekend was. De onderzoekers keken
hoeveel van deze mensen in de jaren
na de BMI-meting dement werden.
Hoe hoger de BMI, des te minder de
mentie trad er op. Relatief de meeste
dementerenden (ongeveer 4 per
1.000) hadden destijds een BMI lager
dan 20. Van de mensen met een BMI
van 30 of meer werden er later gemid
deld 2 per 1.000 dement. Hoe de
extra kilo's beschermen tegen demen
tie is niet duidelijk.
Bron: The Lancet Diabetes Endocri
nology
reageren?
gezondheid@depersdienst.nl
Veel vrouwen die borst
kanker hebben, krijgen
tamoxifen voorgeschre
ven. „Dit medicijn remt
de groei van borstkan-
kercellen doordat het
voorkomt dat het hor
moon oestrogeen de
kankercellen kan aanzet
ten tot groei en deling",
vertelt Lisette Bink
horst. Zij deed onder
zoek naar de invloed
van antidepressiva op
de werking van tamoxi
fen. Deze week promo
veert ze hierop. „Ta
moxifen wordt bijna al
tijd voorgeschreven in
een vaste dosis van 20
mg per dag. Bij min
stens 30 procent van de
vrouwen heeft de behan
deling echter niet het ge
wenste effect. Een mo
gelijke verklaring daar
voor kwam tot nu toe
uit de genetica. Tamoxi
fen moet eerst in het
lichaam worden omge
zet in het middel endoxi-
fen. Als gevolg van erfe
lijke aanleg werken de ei
witten die tamoxifen
omvormen tot endoxi-
fen bij sommige vrou
wen niet of minder
sterk. Dat maakt dat zij,
bij eenzelfde hoeveel
heid tamoxifen in het
bloed, minder van het
werkzame endoxifen in
hun bloed hebben."
Maar er zijn meer facto
ren die het succes van
de behandeling met ta
moxifen beïnvloeden.
Binkhorst: „Ik heb spe
ciaal gekeken naar de in
vloed die antidepressiva
hebben op de behande
ling. Naar schatting één
op de vier vrouwen met
borstkanker slikt een an
tidepressivum. Sommi
ge typen, de zogeheten
SSRI's, remmen echter
de werking van een van
de eiwitten die tamoxi
fen omzetten in endoxi
fen. Zo sterk zelfs, blijkt
uit mijn onderzoek, dat
de standaarddosis ta
moxifen niet genoeg is
om voldoende endoxi
fen in het bloed te krij
gen om effectief te zijn
tegen borstkanker. Na
dat de vrouwen waren
overgestapt op een an
der type antidepressi
vum steeg de hoeveel
heid endoxifen in hun
bloed. Dit maakt duide
lijk dat artsen altijd
goed moeten kijken wel
ke medicijnen een pa
tiënt allemaal inneemt
en hoe die eikaars wer
king beïnvloeden. Ook
onderstreept het hoe
zinvol het is per patiënt
te meten hoeveel van
het toegediende medi
cijn of van de actieve
vorm daarvan in het
bloed aanwezig is."
Promovenda
Lisette Bink
horst.
