Tegenwoordig vinden we adverteren heel
vanzelfsprekend. Vooral herhaling is belangrijk, want
daarmee wordt de boodschap in het geheugen gegrift.
Vaak denken we dat deze marketingstrategie nieuw is
en door psychologen, communicatiewetenschappers en
snelle reclamejongens is bedacht. Niets is minder waar.
12 SPECTRUM
historie
Halverwege de 17e eeuw
verschijnen de eerste
kranten in Nederland.
Haarlem heeft de pri
meur. In 1758 krijgt ook
Middelburg een eigen
courant. Voor het voort
bestaan van de krant zijn de uitgevers afhan
kelijk van inkomsten uit verkoop en adver
tenties en dat leidt tot een opmerkelijk ver
zoek. Kort na het verschijnen van het eerste
exemplaar van de Middelburgsche Courant,
de voorloper van de huidige PZC, behande
len de Staten van Zeeland een rekest van de
uitgevers. Daarin vragen deze om alle Zeeuw
en te verplichten de advertenties die zij in
kranten buiten de provincie willen plaatsten
ook in de nieuwe krant te zetten. Dit alles op
straffe van een boete van dubbel tarief, te be
talen aan de uitgevers. De Zeeuwse Staten
zijn namelijk bevoegd zo'n verplichting af te
kondigen, maar alleen bij eenparigheid van
stemmen. Na enige vergaderingen stemmen
sommige afgevaardigden voor. Andere staten
leden hebben meer bedenktijd nodig en de
tijd verstrijkt. Lastige besluiten worden wel
vaker uitgesteld en het verzoek verdwijnt uit
eindelijk van de agenda. Desalniettemin we
ten de uitgevers door het aanbieden van aan
trekkelijke adverteertarieven hun krant met
familieberichten en aankondigingen van uit
eenlopende zaken te vullen.
Op zaterdag 7 juni 1760 maakt Turk Doctor
Ali in de Middelburgsche Courant bekend
dat hij in Middelburg is neergestreken en
middelen met bijzondere geneeskrachtige ei
genschappen bij zich heeft. De armen zal hij
gratis genezen en eenieder die hem graag
'particulier gelieven te spreken, komen aan
zyn logement in de Goude Leeuw in de Lan-
gendelft'. Daar houdt hij dagelijks praktijk
van 8 uur 's morgens tot vroeg in de avond.
Ook meldt de Turkse dokter dat hij zijn me
dische kunsten in Den Haag en Utrecht
heeft vertoond, tot groot genoegen van het
stadsbestuur, de professoren, chirurgijns en
de bevolking van beide steden. Zijn keuze
voor Zeeland is niet toevallig. In de zomer
maanden vinden hier de jaarlijkse markten
en kermissen plaats en dat trekt veel bezoe
kers. De rondtrekkende artiesten, heelmees
ters en kunstenaars, die de volksfeesten luis
ter bijzetten, halen hun informatie uit reis
boeken en almanakken. Daarin staan niet al
leen de plaatselijke markten en festiviteiten
vermeld, maar ook geven zij handige reis
tips. Vertrekdagen, aanlegplaatsen en bestem
mingen van bijvoorbeeld beurtschepen en
trekschuiten zijn daar eenvoudig in op te zoe
ken. Een van de eerste Nederlandse reisgid
sen is het 'Naeuw-keurig reys-boek, byson-
derlijk dienstig voor kooplieden en reysende
persoonen' uit 1679, de 'Lonely Planet' uit de
vroegmoderne tijd. Jaarmarkten en kermis
sen trekken natuurlijk ook veel gelukzoe
kers, oplichters en kwakzalvers, waaraan het
Middelburgse stadsbestuur paal en perk wil
stellen. In juni 1760 kondigt het aan dat het
optreden van 'commedianten, koordedan-
sers, marionetten, loterykramers, gochelaars,
draayborden, rysselaars of iets dergelyks' tij
dens de komende jaarmarkt niet is toege
staan.
Voor zover bekend heeft Turk Doctor Ali
voor zijn komst naar Middelburg in nog
geen enkele Nederlandse krant geadverteerd.
Eenmaal in Zeeland krijgt hij de smaak goed
te pakken en annonceert bijna wekelijks in
de twee pagina's tellende courant, die alleen
op zaterdag, dinsdag en donderdag ver
schijnt. Ali tracht zoveel mogelijk klandizie
te trekken door op de uniciteit van zijn dien
sten en middelen te wijzen. Zo maakt hij
keer op keer bekend dat zijn meegebrachte
'voorname remediën' alleen bij hem te ver
krijgen zijn. Hij waarschuwt zelfs voor perso
nen die medicinale producten onder zijn
naam verkopen. Zijn kuren bestaan vooral
uit behandelingen met het 'Balsem van Smir-
na', vernoemd naar de Turkse havenstad, het
huidige Izmir. De zalf zou een heilzame wer
king hebben op 'rumatisme, verzwakking
der zenuwen, zinkingen in het hoofd, stui
pen, beroertes, lammigheyd, hypocondrie,
doofheyd en andere zwaare ongemakken'.
Volgens de advertenties zou het ook een pro
baat middel zijn tegen 'vuurigheyd, puysten,
schurft op het hoofd, quaade beenen en alle
soorten van darters-aanwasch', wat dat laat
ste ook moge zijn. Zijn balsem is voor een
rijksdaalder tot 10 dukaten te krijgen. Verder
verkoopt hij 'Sympatique Steenen', geschikt
tegen tandpijn. Je hoeft de gevoelige tand of
kies maar aan te raken en de pijn verdwijnt
als sneeuw voor de zon. Ook geven de ste
nen een goede adem en nemen ze 'alle quaa
de reuk weg'. Omdat reclame bedoeld is om
de verkoop te bevorderen door het creëren
en versterken van een merk en de betrouw
baarheid daarvan, verfijnt dokter Ali later
zijn verkoopstrategie. Hij laat verklaringen
opstellen van patiënten die jaren lang 'gedoc-
tort en gemedicineert' hebben, voordat zij
eindelijk door hem zijn genezen. In zijn re
clameboodschap lezen we dat 'de onfeilbaare
kracht' van het balsem 'door eerlyke, opene
brieven en onweederleggelyke getuygeniss-
sen' wordt bewezen. Het lijkt wel een heden
daagse reclame voor wasmiddelen.
In juli 1760 laat dokter Ali weten dat hij gedu
rende de Veerse kermis 's avonds tussen 6 en
9 uur spreekuur houdt in de plaatselijke her
berg Den Thoorn, het huidige Hotel Auberge
de Campveerse Toren. Een paar dagen later
adverteert hij opnieuw. Ditmaal ontvangt
hij zijn patiënten in herberg de Paauw, zijn
Vlissingse logement gedurende de kermis al
daar. Zijn vaste standplaats blijft echter de
Gouden Leeuw aan de Lange Delft te Middel
burg. In zijn laatste advertentie in de Middel-
bursche Courant, waar dokter Ali het be
stuur, de doctoren en chirurgijns van de stad
nogmaals bedankt, maakt hij zijn vertrek
naar Kloetinge op Zuid-Beveland bekend.
Daar zal hij zijn intrek nemen in De Her
berg, het voormalige Rechthuis van de am
bachtsheerlijkheid. Ook dit i6e-eeuwse pand
bestaat nog steeds en over de geschiedenis
van dit logement wordt momenteel een do
cumentaire gemaakt. In de stad Goes, zo ver
volgt hij zonder uitleg, zal hij zich niet laten
zien. Maar eenieder die hem wil spreken,
kan hem in Kloetinge consulteren. In totaal
jANÜAT Mt.CbirUr.
MÈRCÜ&ÏUS
en Vruedmeefter der Stad Wisfingen voornoemt.
[Jen maakt' bekent dat den Turk Doétor sllly welke zich 8 Vaagden te 'j Gravenhagencn 4
lêrgaloze Experientiëti'van ay ftp Remedie?,nheeft opgehouden; i-ans te Middelburg
gr'elaud is. woonachtig inde Goude Leeuw in. de J-aiigenJeift alwaar een iegehk die hem gelieven te fpreken^
zich kunnen addresferen.van 's Morgeus ten acht tot 'sAvonds ten acht uuren: En zul, wanneer hy voornemens^
k zich vanbier te begeven zulks een Maand van te voren aan het Publicq bekent maken.
HlSKhd, Koning van ini m zvne
opgezongen
JAILLEFËRTDz.heeft gedrukt, en geeft h den uit:
iffPIKrankheid Geneven vnnr zyne Genezinge LXankbaar
aoor. AÏSDREAS "T'.
De Prys ifc'8 ftuiv. ingen.en. cenige weinige :op'fchryfpap. 12 ftutv.Zyn mede in alle Steden alomme by de
Boekverkoopers'te bekomen.
TUrk Doctor Ali
doet Zeeland aan
Man in Turkse dracht: waarschijnlijk
heeft Turk Doctor Ali er zo uitgezien.
door Ruud Paesie
Advertentie Middelburgsche Courant, 1760
