Alexander Krop
holler werd door
vakbroeders als
ouderwets
verguisd. Tijdens
de bezetting greep
hij zijn kans op
eerherstel. In lijn
van de nazi
ideologie bestreed
hij alles wat
modern en niet-
germaans was.
66
SPECTRUM 19
architectuur
et in 1932 opgele
verde, inmiddels
voormalige, stad
huis van Waal
wijk heet tegen
woordig Huis van
Waalwijk. Het
hing in september nog vol moderne
kunst. Het zou architect A.J. Krophol
ler een gruwel zijn geweest. Zijn stad
huizen, villa's, kloosters en kerken
zijn van de machthebbers, niet van
het volk. Imposante trapgevels, glas-
in-loodramen en beelden vol symbo
liek zetten de burgers op hun plaats
in de orde der dingen.
In het Huis van Waalwijk mag anno
2015 iedere sterveling exposeren of
concerten houden. De komende we
ken staat de omstreden architect zelf
centraal. De expositie over zijn leven
en werk heet Huis van Kropholler - ar
chitect met passie. En passie heeft Krop
holler in zijn leven. Hij wil in het voet
spoor van Berlage en Cuypers de 'Hol
landse bouwtraditie' in ere houden,
in een tijd waarin net als alle kunst
ook de architectuur moderniseert.
Kropholler wordt in 1908 katholiek; re
den waarom hij met name veel klandi
zie in Brabant en Limburg krijgt en
daar ook vaak verblijft. In 1932 verlaat
hij de Bond van Nederlandse Architec
ten (BNA) na een reeks ruzies. Hij
neemt in het Bouwkundig Weekblad
geen blad voor de mond bij het ver
oordelen van de modernisten. Die vin
den zijn op middeleeuwse tradities ge
baseerde schoonheidsideaal achter
haald. Hij heeft altijd beweerd dat hij
daardoor veel opdrachten misliep.
Als de BNA zich in de oorlog niet on
der Duits toezicht laat stellen, grijpt
Kropholler zijn kans op eerherstel. In
1941 schrijft hij zeven artikelen in het
inmiddels onder NSB-toezicht staan
de Bouwkundig Weekblad onder de
noemer 'Wat was, is en komen moet'.
Daarin ageert hij opnieuw tegen mo
derne kunststromingen die volgens
hem 'indruischten tegen elke volks
overlevering'. Ook publiceert hij in
het Duitse tijdschrift Monatsheftefiir
Baukunst und Stadtebau. Hij houdt een
lezing in Den Haag voor Nederlandse
Het is niet
te laat om
met alle
middelen de
uitwassen
van
Corbusier
en andere
buitenlan
ders te
bestrijden
oud-militairen en hoge Duitsers.
Eind 1940 heeft Kropholler zichzelf
aanbevolen in een brief aan NSB'er
Toby Goedewaagen, secretaris van het
Departement van Volksvoorlichting
en Kunsten, het cultuurministerie. In
die brief klaagt hij over de architecten-
bond. Ook stelt Kropholler een van
zijn medewerkers ter beschikking aan
Goedewaagens departement.
In 1946 moet hij zich voor zijn gedrag
verantwoorden tegenover de Ereraad
voor Architectuur. Die neemt hem al
leen de artikelen in het architecten
blad en de brief aan Goedewaagen
kwalijk. Opmerkelijk is dat de voorma
lige Nederlandse luitenant-kolonel
Hogenpijl het op Krophollers verzoek
bij de ereraad voor hem opneemt. De
lezing in Den Haag zou een spionage-
opdracht voor het verzet zijn geweest.
Kropholler schrijft daar later zelf over:
'Ik heb mij tijdelijk voorgedaan
als de bezetters goed gezind'.
De ereraad stelt vast dat Kropholler
geen lid is geweest van de NSB of het
Nationaal Front en geen 'Duitse' op
drachten heeft uitgevoerd. Wel heeft
hij 'op zeer naïeve wijze' zijn gram ge
haald tegenover de architectenbond.
Het vonnis: een publicatieverbod tot
1950 en een boete van 1.000 gulden.
Zijn beroep uitoefenen, mag hij wel.
Na de oorlog ontwerpt hij nog een
tiental gebouwen, het laatste in 1967.
Zijn oorlogsverleden blijft hem echter
achtervolgen. Zo beschuldigt architect
J.J. Vriend hem bijvoorbeeld van
notoir fascisme. Ook een boek van de
Stichting Bibliografieën en Oeuvrelijs-
ten Nederlandse Architecten en Stede
bouwkundigen gaat in op zijn oorlogs
verleden. De auteurs constateren net
als de Ereraad dat Kropholler zijn
strijd tegen het modernisme in de
nazi-tijd voortzette. Maar ook dat er
door hem nooit 'pleidooien voor de
Nieuwe Orde' zijn gehouden.
Toch er is wel degelijk bewijs dat
Krophollers gedrag in de oorlog een
bruinere tint had dan de Ereraad voor
Architectuur en veel historici daarna
waarnamen. In januari 1941 wordt hij
lid van de Culturele Kamer van Natio
naal Front, een fascistische splinter
partij, die dat jaar is opgericht als op
volger van Zwart Front. Beide organi
saties staan bekend als radicaler dan
de NSB, met name als het gaat om
anti-semitisme. Het bewijs van zijn
benoeming bevindt zich in de archie
ven van het Brabants Historisch Infor
matie Centrum in Den Bosch. Of
Kropholler, die zelf Joodse vrienden
en klanten had, ook al actief was in
Zwart Front (later omgedoopt in Na
tionaal Front) is onduidelijk.
In die archieven ligt een brief van de
secretaris van de leider van Nationaal
Front Alfred Haighton, naar aanlei
ding van een artikel dat Kropholler
zou schrijven voor partij-orgaan De
Weg. Haighton woont net als Krophol
ler in Wassenaar en is diens contact
persoon bij De Weg. Hij schrijft de ar
chitect: 'De door u aangegeven veran
deringen zijn in het reeds ontvangen
exemplaar aangebracht en dit is aan
de redactie van De Weg doorgegeven
waarin het binnenkort geplaatst zal
worden'.
Het artikel verschijnt 23 augustus
1941. In zijn typerende, ronkende stijl
bewierookt de architect het 'gemeen
schappelijke volkskarakter' van de va
derlandse bouwtraditie. Hij steekt de
loftrompet over de baksteen. Neder
landse invloeden zijn terug te vinden
'van de Russische havenstad Archan
gel tot in de Kaapkolonie', schrijft
Kropholler.
Maar ook kranten in de archieven van
het Nederlands Instituut voor Oor
logsdocumentatie werpen een ander
licht op de architect. Op 28 juli 1940
schrijft de Deutsche Zeitung in den Nie-
derlanden: 'Op de vraag of nu de tijd
rijp is voor een nationale eenheid in
de Hollandse bouwkunst, merkt de
heer Kropholler op: 'Ik hoop het,
want in ieder geval is onze natie zich
in een klap bewust geworden dat Hol
land inderdaad bestaat, en geen inter
nationaal terrein is. Het is nog niet te
laat om met alle middelen de uitwas
sen van een Dessau, Corbusier en an
dere buitenlanders te bestrijden'.'
Op 17 juli 1941 doet het Nederlandsch
Dagblad, de krant van Nationaal
Front, verslag van de lezing van Krop
holler in Den Haag. Een week later
komt de krant met een interview op
zijn 60ste verjaardag. Daarin zegt 'ka
meraad' Kropholler: 'Voor Nationaal
Front sta ik altijd klaar'. En opnieuw
steekt hij van wal tegen de moderne
architectuur, ditmaal wél met een po
litieke lading: 'We moeten weg van
de eentonigheid, de marxistische ver
vlakking, het massawerk'.
In de Bossche archieven bevindt zich
ook nog een brief van Haighton aan
de 'hooggeachte kameraad leider' Ar
nold Meijer. Haighton roemt daarin
Krophollers bijdrage aan een ander ar
tikel in De Weg dat als kop heeft 'De
schoonheid van Nederland'.
Meijer richtte Zwart Front in 1934 op,
maar de partij weet nooit in de Twee
de Kamer te komen. In 1941 verandert
de naam in Nationaal Front. De Duit
sers verbieden de beweging eind 1941.
Meijer had geëist dat Nederlanders
die aan het oostfront vechten hun Ne
derlandse nationaliteit behouden. Dat
gaat de nazi's te ver.
Na 1941 roert ook Kropholler zich niet
meer in de publiciteit. Heeft hij spijt
van zijn gedrag? Hij gaat daar zelf
nooit meer op in. Tïissen 1942 en 1947
komen er ook geen gebouwen meer
van hem bij. Hij stort zich op het
schrijven van een nooit gepubliceerd
boek over meubels en interieur. In
1943 trouwt hij met zijn huishoud
ster. De Duitsers vorderen zijn huis in
Wassenaar en het kersverse echtpaar
trekt bij vrienden in.
Het Departement van Volksvoorlich
ting en Kunsten vraagt hem nog wel
voor een raad van advies voor op
drachten en aankopen door het minis
terie. Kropholler weigert.
Ondanks zijn twijfelachtige reputatie
krijgt hij na de bevrijding opdrachten
voor oorlogsmonumenten. Zo ont
werpt hij de in 1946 onthulde plaquet
te ter herinnering aan de executie in
Waalwijk van burgemeester Moonen
en Joop Hoffmans en het monument
in Boxmeer voor de in mei 1940 aan
de Maaslinie gevallen Nederlandse sol
daten.
ZATERDAG 7 MAART 2015
Monument voor gesneuvelde militairen
in Boxmeer, foto Willem Nabuurs
De enig bekende foto van architect Alexander Kropholler, foto Wikimedia Commons
door Joep Trommelen
Kropholler in de
Deutsche Zeitung
der Niederlanden
De expositie Huis van Kropholler - architect
met passie duurt van zaterdag 7 maart tot
en met vrijdag 3 april.
Info: www.huisvanwaalwijk.nl
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
