'Hermans leed en
Hermans schreef
I
DIZZIE 27
V3
Een recensie schrijven,
hoe doe je dat?
Lees jezelf een
stukje gezonder
Voor het eerste deel van zijn twee
delige biografie van Willem Fre-
derik Hermans, De mislukkingskun
stenaar, heeft auteur Willem
Otterspeer veel lof ontvangen. Al
leen de Hermansianen, het struc
tuurloze genootschap van zelfbe
noemde kenners, stond op de ach
terste benen. Het tijdschrift De
God van Nederland wijdde zelfs
een heel nummer aan de misda
den die Otterspeer in hun ogen
zou hebben begaan.
Het begon ermee dat de Herman
sianen Otterspeers centrale claim
verwierpen dat de zelfmoord van
Hermans' zuster Corry, op 14 mei
1940, de kern van zijn leven en
daarmee van zijn werk was ge
weest. Nadat de heren de uitge
wisselde modderspatten van hun
revers hadden gewreven, lagen de
visies op Hermans nog even ver
uit elkaar, maar stond de biogra
fie fier overeind.
Eigenlijk past dat geheel in het
beeld. Niets is eenduidig bij W.F.
Hermans, niet in zijn boeken,
niet in zijn leven. Zijn biografie
zal daar de uitdrukking van zijn.
Otterspeer zei het, bij het verschij
nen van De mislukkingskunstenaar,
zo: „Alles wat Willem
Frederik Hermans over
zichzelf heeft gezegd,
was de helft van de waar
heid, de slechte helft."
Wat die slechte helft is,
is vervolgens een kwes
tie van weging en van in
terpretatie van de bron
nen. Eensgezindheid is
ver te zoeken. Bij een
complexe schrijver als
Hermans is dat niet al
leen onvermijdelijk, het
maakt hem juist zo onge
meen boeiend.
Willem Otterspeer be
gint deel twee van de
biografie, De zanger van
de wrok, met een soort
tussenstand die ook de
conclusie had kunnen
zijn. Dit hoofdstuk, Van
de wrok en de wraak, lijkt
een inleiding bij deel
twee, wat ongebruikelijk is bij
meerdelige biografieën. De schrij
vers van de biografieën van Ter
Braak, Van Deijssel en Van Eeden
gingen verder waar ze gebleven
waren. Otterspeer zet, in dit ver
bluffend knappe hoofdstuk, zijn
beeld van Hermans neer, waar de
rest van de biografie de uitleg bij
is. Hij prijst, met een citaat uit de
vroege roman Ik heb altijd gelijk,
Hermans' 'roekeloze waarheids
liefde'.
'Voor hem vormde rancune de es
sentie van het bestaan, in hem
was het ressentiment creatief ge
worden.' Fijn was anders, genoeg
lijk was het al helemaal niet. Niet
in de laatste plaats voor de schrij
ver zelf. 'Hermans leed en Her
mans schreef, die dingen gingen
nu eenmaal samen. 'Het gaat mij
slecht als steeds', schreef hij aan
Frida Balk.'
Otterspeer concludeert: 'Om Her
mans en zijn werk valt uiteinde
lijk niet te lachen. Er valt wel veel
in te bewonderen, met name de
nietsontziende, de zichzelf aller
minst ontziende eerlijkheid waar
mee hij schreef.'
De biograaf mag dan vinden dat
Hermans altijd de slechte helft
van de waarheid vertelde, het vol
gende citaat vat mens- en wereld
beeld van de schrijver prachtig en
vermoedelijk naar waarheid sa
men: 'Ik ben me dus bewust dat
het au fond geen zin heeft om an
dere mensen iets te verwijten, de
mensen zijn zoals ze zijn. Zo zijn
ze geworden, door erfelijkheid,
door milieu, enzovoorts. Het
heeft geen zin om je op te win
den, het heeft geen zin om ande
re mensen dood te slaan, maar de
mens is geboren met de faculteit
om dat wél te doen, en die leeft
ook in mij, al sta ik er zeer kri
tisch tegenover. Dat leef ik dus
uit bij het schrijven.'
Aan het begin van dit deel van de
biografie komt Hermans
in Groningen aan. Hij
werkt op de universiteit
en schrijft daar de wer
ken die hem een van de
grootste Nederlandse
schrijvers van de vorige
eeuw zullen maken: De
donkere kamer van Damo-
kles en Nooit meer slapen,
voorafgegaan door het
surrealistische De God
Denkbaar, Denkbaar de
God en gevolgd door on
der meer Onder professo
ren. Voor deze roman
heeft Hermans zijn con
flictrijke periode aan de
universiteit van Gronin
gen als inspiratiebron ge
bruikt. Uitgebreid en mi
nutieus schetst Otter
speer de verwikkelin
gen, de ruzies, de achter
klap en het gesar die in
de roman hun weerklank vonden.
Zocht Hermans de conflicten op
of was het andersom en vonden
de controverses hem? Het beeld is
dat het hem allemaal uiteindelijk
goed uitkwam: hij vond in het
kleinburgerlijke gedrag de bevesti
ging van zijn mensbeeld.
Otterspeer onderbreekt de chro
nologie door een aantal bijzonde
re intermezzo's. Over katten, au
to's, Harry Mulisch. Zijsprongen
zijn het niet. Het past allemaal in
het grote beeld.
Ook dit deel van de Hermans-bio
grafie zal het aanstaande modder-
gevecht fier en glansrijk door
staan.
Nieuwe korte verhalen
van Haruki Murakami
een vriendschap. Als het een echte biogra
fie had moeten worden, was ik misschien
niet de juiste persoon geweest. Ik ben geen
kunsthistoricus, geen academicus."
Dat laatste vindt hij een voordeel. „Het is
belangrijk dat we getuigenissen van min
naars, bookmakers, kinderen en modellen
optekenen en zo het moment vastleggen.
Wat zij nu zeggen, zal wezenlijk verschil
len van wat ze er later over zullen zeggen.
Het geheugen en de tijd filteren de herin
nering."
Vandaar dat Greig meteen na het overlij
den van Freud het hoofdstuk daarover
heeft geschreven. „Er mocht niets van ver
loren gaan."
Een echte biografie zou ook over Freuds ja
ren in Berlijn moeten gaan, waar
hij werd geboren, en over zijn
tijd bij de marine. Greig richtte
zich liever op het complexe beeld
dat van de schilder bestaat.
„Lucian was een man die zichzelf
geen restricties oplegde. Hij deed
alleen wat hij wilde. Sociale ran
gen en standen zeiden hem niets,
en dat in een land dat daar nog al
tijd gevoelig voor is. Hij hield er
van zich in de volksbuurten van
Paddington onder te dompelen.
In de weekends verkeerde hij dan
weer in de kastelen van de Engel
se adel."
Heel onbescheiden dan weer
voor een Engelse gentleman
noemt Greig zijn boek „de formu
le om de gecompliceerde Freud
en zijn kunst te begrijpen. Net zo
als bij Harold Pinter zijn leven in
zijn toneelstukken verpakt of ver
borgen zat, is bij Lucian Freud
zijn hele leven terug te vinden op
zijn canvassen. Het interieur van
zijn studio leidt ons naar het interieur van
zijn geest."
Dat Freud, in de eeuw waarin de kunst ab
stractie omarmde, figuratief schilderde,
was volgens Greig een kwestie van geloof.
„Lucian geloofde daarin. Niet dat hij een af
keer van het abstracte had. Voor hem was
de manier waarop hij schilderde de meest
geëigende en bevredigende weg om de
menselijke conditie te onderzoeken."
Was Freud klaar, was bij zijn dood dat on
derzoek naar de menselijke conditie afge
rond? Greig neigt ertoe dit te beamen.
„Lucian zal worden herinnerd door zijn to
tale toewijding aan zijn kunst. Zijn laatste
doek, van zijn assistent David Dawson,
met de hond Eli, is niet helemaal af. Maar
ergens ook weer wel. Het laat de sterfelijk
heid van de kunstenaar zien tegenover de
onsterfelijkheid van zijn kunst."
leken was punk maar tam."
Greig was 17 jaar toen hij met deze werken
van de schilder Freud werd geconfron
teerd. „Hij raakte een plek diep in mijn psy
che. Het ging Freud niet om choqueren
met naakt. Wie dat denkt, heeft zich niet
in hem verdiept. Hij stelde psychologische
vragen. Een schilderij van een naakte man
met een rattenstaart op zijn dij, wat gebeur
de hier?"
En vergeet de tederheid niet. „Hoe hij zijn
moeder heeft geschilderd. Hoe ze daar ligt,
comateus, stil. Is ze een slachtoffer, is ze
een patiënte?"
Of het doek van zijn slapende dochter An
nabel. „Teder en verbazingwekkend. Soms
reikt een fluistering verder dan een luide
schreeuw."
Zijn boek noemt hij met nadruk geen bio
grafie, maar een portret. „Of memoires van
MAANDAG 23 FEBRUARI 2015
BLOG
Een boek is goed of niet. Maar wat vind
jij er nu echt van? En waarom? Hoe ver
houdt een roman zich tot andere boe
ken? Kortom: hoe schrijf je een recensie?
Marjon Kok legt zichzelf en anderen die
vraag voor. Lees haar blog op Dizzie.nl
(i frn.
TIPS
DE VOEDSELZANDLOPER
Boeken over gezond eten zijn interessant
en helpen ook om je eetgewoontes te
veranderen. De voedselzandlopervan Kris
Verburgh zorgde al voor een toename
van de consumptie van havermoutontbijt-
jes. Op Dizzie.nl meer inspirerende tips.
VAN EIGEN BODEM
door Theo Hakkert
De zanger van de
wrok. Willem
frederik Hermans.
Biografie, deel II
(1953-1995)
Willem
Otterspeer
1.152 blz.
De Bezige Bij
49,90 euro
GRATIS
Op de website van The New Yorker
staan gratis Engelse vertalingen van
de korte verhalen uit Haruki Muraka
mi's laatste verhalenbundel The men
without women. De nieuwste Kin0 is
onlangs gepubliceerd. Zie Diz-
zie.nl
Ontbijten met
Lucian
Geordie Greig
Vertaling Catalien
van Paassen
272 blz.
Hollands Diep
29,99 euro
