Overtuigen,
paaien en milde
chantage.
De lange weg
van Rembrandt
naar het
Rijksmuseum.
10 VERDIEPING
LATE REMBRANDT
Een tentoonstelling
maken met het late
werk van Rem
brandt is nooit eer
der gedaan en daar
om de droom van
elke conservator.
Wel eentje in de categorie 'onbe
reikbaar'. De werken die nodig
zijn voor zo'n overzicht, hangen
verspreid over de wereld en rei
zen zelden. „Je vraagt 35 musea
om voor een halfjaar afstand te
doen van hun kroonjuwelen",
zegt Tim Zeedijk, hoofd tentoon
stellingen van het Rijksmuseum
Amsterdam. „Als je tien schilde
rijen krijgt, heb je geluk. Maar
dan heb je nog geen goede ten
toonstelling."
Vandaar dat de plannen voor de
expositie Late Rembrandt lange
tijd niet meer waren dan plan
nen. Maar na het succes van de
Rembrandt-Caravaggio tentoon
stelling in 2006 trokken de Rijks
museumconservatoren de stoute
schoenen aan. Een partner werd
gevonden in Londen: de National
Gallery, die tijdens de verbou
wing van het Rijks rijkelijk was
bedeeld met bruiklenen. „Met
hun vijf schilderijen en de vier
van onszelf zaten we op negen,
een goede basis", stelt Gregor We
ber, hoofd beeldende kunst van
het Rijksmuseum. In 2009 kwa
men de twee musea tot een gentle
men's agreement. „Daarna zijn er
wensenlijstjes aangelegd en de
eerste brieven aan bruikleenge
vers verstuurd."
De National Gallery in Washing
ton, die drie cruciale werken be
zit, was een belangrijke partij om
aan boord te hebben. Net als de
Staatlichen Museen in Berlijn, die
twee schilderijen en twee tekenin
gen inbrachten. Weber: „Deze mu
sea beseffen dat het niet alleen
gaat om een blockbuster tentoon
stelling. Het bij elkaar brengen
van dit werk is ook voor hen we
tenschappelijk interessant. Ze le
ren meer over hun eigen stukken.
Bovendien: als ze niet meedoen
aan zo'n uniek project, hebben ze
bij de opening van de tentoonstel
ling iets uit te leggen."
Die combinatie van overtuigen,
paaien en milde chantage hoort
bij het diplomatieke spel dat aan
een tentoonstelling als Late Rem
brandt voorafgaat. En geduld, veel
geduld. Soms duurde het negen
maanden voordat de eerste brief
zelfs maar beantwoord werd.
Daarna volgden talloze telefoonge
sprekken, e-mails en bezoekjes.
Maar de aanhouder wint. „De eer
ste keer dat we het Kunstmu-
seum des Landes Niedersachsen
in Braunschweig om hun familie
portret vroegen, kregen we heel
duidelijk 'nee' te horen", herin
nert Weber zich nog goed. „Het
werk is heel kwetsbaar en heeft
daarom al zeventig jaar niet ge
reisd. Drie keer zijn we langs ge
weest. Uiteindelijk heeft het mu-
-
Dit gaan we
de komende
honderd jaar
niet weer zien
seum een gedeeltelijke restauratie
uitgevoerd waardoor de hechting
van de kleuren aan de onder
grond werd verbeterd en we het
werk toch konden lenen."
Dat het fenomenale Zelfportret
met twee cirkels nu in Amsterdam
hangt, mag ook een klein wonder
heten. Het is eigendom van Ken
wood House in Londen. „Dat
schilderij is dé reden voor bezoe
kers om daar te komen", aldus
Zeedijk. „Je berooft ze van hun
Nachtwacht." Om de pijn te ver
zachten, krijgt de bruikleengever
in ruil De treurende Jeremia uit de
Rijkscollectie, plus een werk van
de National Gallery.
De globetrottende specialisten
van het Rijksmuseum gingen niet
alleen op bezoek bij museale colle
ga's. Ook particuliere bezitters
moesten enthousiast gemaakt
worden. De hertog van Buccleuch
en Queensberry bijvoorbeeld,
zonder wiens Lezende oude vrouw
de zaal getiteld 'Intimiteit' niet
compleet zou zijn. Een anonieme
Amerikaanse verzamelaar zegde
toe nadat hem was uitgelegd dat
zijn getekende voorstudie van De
Joodse bruid naast het wereldbe
roemde schilderij uit de Eregalerij
zou komen te hangen.
Er ging veel tijd overheen voordat
verzamelaars en musea hun lieve
lingen afstonden. Eerst moest er
vertrouwen zijn: kon het Rijks
het complexe transport wel aan,
had het de verzekering op orde,
kwam er een goede catalogus? De
heropening van het museum in
2013 en de wereldwijde persaan
dacht die ermee gepaard ging,
brachten lopende onderhandelin
gen in een stroomversnelling.
En soms moet je ook geluk heb
ben. Omdat de Koninklijke Acade
mie voor Schone Kunsten in
Stockholm wegens verbouwing
dicht ging, werd vorig jaar april
De samenzwering van Claudius Civi-
lis aan het Rijks uitgeleend. In an
derhalve eeuw was het werk maar
twee keer van zijn plaats geweest.
Nog voordat het in de Eregalerij
was opgehangen, werden er 'sub
tiele gesprekken' gevoerd om de
uitleenperiode op te rekken. Dat
de Zweedse koning bij zijn be
zoek aan Amsterdam samen met
Willem-Alexander bij dit schilde
rij is gefotografeerd, was onder
deel van dit soort delicate diplo
matie.
Uiteindelijk heeft negen jaar werk
geresulteerd in een tentoonstel
ling met honderd schilderijen, te
keningen en prenten. „Een once in
a lifetime tentoonstelling", noemt
Weber het. „Dit gaan we de ko
mende honderd jaar niet weer
zien."
Het schilderij 'Juno' van Rembrandt komt uit het
Hammer Museum in Los Angeles.
'Jacob zegent zijn kleinzoons' is eigendom van de
Cemaldegalerie Alte Meister, Staatliche Museen Kassei.
De National Gallery London stemde in
met de tijdelijke uitleen van de 'Badende vrouw'.
Rembrandts
kroon j uwelen
door Edo Dijksterhuis
De tekening 'Slapende jonge vrouw'
komt uit het British Museum.
Gregor Weber, Rijksmuseum
