Onschuldig
fotootje
SPECTRUM 13
standplaats Londen
Michiel Willems
Voor het
huidige
bewind
berusten de
misdaden
van het
Stalin
regime op
historische
falsificatie
lap op een stier. Roginski: „Natuurlijk
begrijpt de intellectuele bovenlaag de
situatie en voelt zij alleen maar meer
met ons mee door wat nu gebeurt.
Maar gewone mensen staan onder in
vloed van de staatstelevisie, die voort
durend spreekt over 'agenten van het
Westen' en 'vijanden'." Dat Memorial
de Russische rol in Oekraïne bekriti
seert, maakt de organisatie evenmin
geliefd in Rusland. Volgens Roginski
groeit het aantal dreigmails dat de or
ganisatie krijgt. „Terwijl we toch dui
delijk kijken naar de schending van
mensenrechten aan beide kanten."
Zijn de Russen de Sovjettijd dan ver
geten? Roginski denkt van niet. „Men
sen kennen de feiten, maar begrijpen
ze nog steeds niet. Velen voelen zich
slachtoffer, maar van wie? Het is nog
altijd moeilijk toe te geven dat de ei
gen staat hen terroriseerde. We zijn
de overwinnaars van het fascisme,
wij zijn goed, denken veel Russen.
Dan is het is heel ingewikkeld te be
seffen dat het kwaad ook van binnen
uit kwam. De huidige autoriteiten le
gitimeren de Sovjetmacht opnieuw
en de vraag 'wie maakte de slachtof
fers?' blijft daardoor onbeantwoord en
voortwoekeren als een epidemie."
Als Memorial 'slechts' onderzoek was
blijven doen naar het Sovjetverleden
was volgens Roginski de jacht minder
agressief geweest. „Maar de huidige
macht weigert consequent de serieu
ze resultaten te zien die Memorial
boekt. Ons werk, onze musea, ons he
le concept toont immers de misdaden
van het Sovjetregime. En voor het hui
dige bewind berusten die op histori
sche falsificatie."
Het past in de trend waarin president
Poetin, zelf oud-KGB'er, categorisch
probeert de donkere kanten van de
Sovjettijd te verdoezelen. Geschiede
nisboeken worden herschreven, Stali
nistische leuzen keren terug in metro
stations en Poetin roept de Russen op
de negatieve aspecten van het verle
den te laten rusten en zich te concen
treren op nieuw patriottisme.
Aanvankelijk probeerde de Russische
autoriteit Memorial te vangen onder
de wet op non-gouvernementele orga
nisaties. Die bepaalt dat organisaties
die geld uit het buitenland ontvangen
en/of politiek actief zijn, zich moeten
laten registreren als 'buitenlandse
agent'. Dat betekent in Russisch jar
gon al snel: landverrader of spion. Me
morial ontliep dit lot grotendeels. Ro
ginski vertelt dat slechts drie Memo-
rial-groepen in heel Rusland het label
'buitenlandse agent' kregen.
Waarom dat nooit is gebeurd met de
Memorialgemeenschap? „Bang voor
de morele autoriteit die Memorial uit
straalt, zijn autoriteiten niet, ze hou
den hooguit rekening met ons. We
zijn bekend, hebben respect bij velen,
doen serieus werk. Ons als buiten
lands agent typeren, is te gortig. Maar
door de huidige situatie met het Wes
ten, kunnen we alles verwachten."
En dus zelfs een verbod. Door de los
se organisatie van Memorial zou dat
niet eens zo gek veel praktische gevol
gen hebben, zegt Roginski. „Maar het
zou wel een symbolische dreun zijn
voor de mensenrechten in Rusland.
Mochten we blijven voortbestaan,
maar alsnog een registratie krijgen als
buitenlandse agent, dan is de vraag of
we dat wel willen. En of we ons zelf
misschien moeten liquideren."
Toch is Roginski niet pessimistisch
over de mensenrechten in Rusland.
Veel hangt af van de verhouding met
het Westen, zegt Roginski. „De macht
hebbers willen het volk laten geloven
dat wij goed zijn en anderen slecht.
Dat we omringd zijn door vijanden,
dat het Westen ons op de knieën wil
dwingen en dat de VS aan alles schul
dig zijn. Een typisch Stalinistisch ste
reotype. Maar ik denk dat we een nor
malisatie gaan zien, eerst met Europa
en dan met de VS."
Hij is er zelfs van overtuigd dat Rus
land niet alleen in geografisch en eco
nomisch, maar ook in mentaal op
zicht deel gaat uitmaken van Europa.
Waardoor ook de situatie van de men
senrechten zal verbeteren. „Ik geloof
erin, al ben ik een slecht voorspeller.
In 1985 vroeg een buitenlandse journa
list me hoe lang de Sovjetmacht het
nog uit zou houden. Ik zei: 'Nog een
jaar of dertig en dan is het genoeg'.
We weten nu hoe snel het kan gaan."
Hartje zomer, 2001. Een warme, zwoe
le avond in de chique Londense
wijk Kensington. Een donkere Mer
cedes draait een van Londens duur
ste straten in. Een goed uitziende
veertiger springt uit de geblindeerde auto. Nog voor
dat hij aanbelt, zwaait de deur al open. Ghislaine
Maxwell, de bekende Londense socialite, gooit haar
armen om de bezoeker: „Darrrrling, heerlijk je te
zien, kom erin." Al lachend snellen de twee naar
een van de vele woonkamers in het statige pand.
Daar zit een blond meisje te wachten. „This is Virgi
nia, my new best friend", zegt Ghislaine verrukt, ter
wijl ze het meisje ruw van de bank trekt. Beleefd
maakt de slanke tiener een kleine buiging. „Uwe
hoogheid", stamelt ze verlegen. „Ach, houd op met
die onzin, in dit huis is hij gewoon
Andy", zegt Ghislaine. Andy pakt Vir
ginia's hand, streelt haar pols. Zijn
vingers glijden door de hare. „Kom
op, twee kusjes, zo doen we dat hier
in Engeland." Virginia's lippen doen
hun werk. Ghislaine serveert thee en
informeert naar Andy's thuisfront.
Kinderen goed en gezond, mooi.
„Nou, Andy, hoe oud denk je dat ze
is", zegt Ghislaine uitdagend.
Andrew neemt het jonge meisje
nauwkeurig op. Zijn blik glijdt over
haar lange benen, haar dijen, haar
heupen. Ter hoogte van haar borstjes blijven zijn
koninklijke ogen even hangen. Het maakt Virginia
enigszins ongemakkelijk; ze schuifelt onrustig.
„Ik zeg... 17!", zegt hij, waarop Ghislaine een hyste
risch gilletje slaakt. „Spot on, well done darrrling."
Iedereen lacht. Complimentjes vliegen richting de
tiener. Als Andy zich even naar een andere kamer
begeeft, leunt Ghislaine snel naar voren. „Zo zo, ie
mand vindt jou erg leuk", fluistert ze knipogend.
De avond wordt voortgezet in een exclusieve nacht
club vlak bij Piccadilly Circus, een zaak alleen toe
gankelijk voor leden, met personeel dat absolute dis
cretie betracht. Virginia geniet; ze meent her en der
een gezicht te herkennen. Is dat niet een voetballer?
En speelt dat model niet in films?
Dan voelt ze Andy's hand op haar schouder. „Kom
op, dans met me", zegt hij. Zijn handen rusten op
haar dijen, haar billen. Andy draait, zweet en
schokt. Virginia doet gretig mee. Ergens baalt ze er
van dat niemand een fotootje maakt. Ze zou zomaar
in de Daily Mail kunnen belanden, of in The Sun.
Later die nacht zoeft het gezelschap, aangeschoten
en afgemat, terug naar Ghislaine's huis. In de auto
hebben Andy's handen vrij spel: ze graaien, voelen.
„Oh you lovebirds, get a room", giechelt Ghislaine.
Eenmaal binnen ziet Virginia haar kans schoon:
„Maak eens een foto voor me." Andy's hand om
haar blote middel, beiden kijken glazig en lachend
in de camera. De volgende ochtend ligt Andy niet
meer naast haar in bed. Hij is al vroeg vertrokken.
Een stralende Ghislaine komt binnen. „Goed ge
daan darling, hij vond het heel gezellig."
Veertien jaar na die zomeravond staat dat onschuldi
ge fotootje op alle voorpagina's in Groot-Brittannië.
„Ik wilde iets hebben om mijn moeder te laten
zien", verklaart Virginia later tegen een onderzoeks
rechter.
ZATERDAG 24 JANUARI 2015
Memorial wil de politieke vervolgingen in de Sovjettijd be
kendmaken en de herinnering eraan levend houden. In Rus
land heeft Memorial vijftig afdelingen, internationaal zijn er
organisaties in Oekraïne, Kazachstan, Letland en Georgië.
De afgelopen 25 jaar verzamelden zij miljoenen documen
ten over Sovjetterreur. Op initiatief van Memorial kwam er
een wet aan op de Rehabilitatie van de slachtoffers van poli
tieke repressie. Daardoor werden de rechten van duizenden
Russen hersteld en werden tienduizenden dodelijke slacht
offers gerehabiliteerd.
De laatste jaren bemoeit Memorial zich steeds meer met
actuele mensenrechten. Dat heeft enkele afdelingen inmid
dels het predicaat 'buitenlandse agent' opgeleverd.
Burgers in Sint Pe
tersburg leggen
bloemen bij het
monument ter na
gedachtenis van
slachtoffers van
het Stalinregime.
foto Alexei
Danichev
Arseni Roginski
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
