Ü5»
Memorial is de moeder
van de Russische
mensenrechtenbeweging.
Maar de organisatie heeft
het zwaar in het huidige
Rusland. Mogelijk beslist
de rechter woensdag
over haar liquidatie.
12 SPECTRUM
buitenland
Elk jaar komen in Mos
kou een paar honderd
mensen bijeen op het
Ljoebjankaplein voor
het gebouw van de
Russische geheime
dienst FSB, de voorma
lige KGB. Ze lezen namen voor van
slachtoffers van het Stalinregime en
branden kaarsjes voor hen.
De laatste jaren waren er geen rege
ringsvertegenwoordigers bij aanwe
zig. Terwijl die ongetwijfeld ook fami
lieleden hadden die bij de zuiverin
gen zijn omgekomen. Maar de Sovjet
repressie is een ongemakkelijke waar
heid in het Rusland van Poetin. En
Memorial, die de jaarlijkse bijeen
komst organiseert, is als een onbe
haaglijk geweten voor het Kremlin.
Hoewel al meerdere organisaties in
het gedrang waren gekomen, meldde
het persbureau Interfax in oktober on
verwachts dat het ministerie van Justi
tie de mensenrechtenorganisatie wil
opheffen. Woensdag doet de rechter
uitspraak in de zaak.
Memorial kwam eind jaren tachtig op
als een burgerinitiatief dat de glasnost
en perestrojka van Michaïl Gorbatsjov
aangreep om onderzoek te doen naar
de Sovjetterreur. Geestelijke vaders
waren mensenrechtenridders als
Andrej Sacharov en Sergej Kovaljov,
die de Sovjetbruutheid aan den lijve
hadden ondervonden. De archieven
gingen open en de slachtoffers van de
zuiveringen, de politieke gevangenen
en de in inrichtingen opgeborgen
dwarsliggers kregen een naam.
Aanvankelijk kon Memorial rekenen
op respect en redelijk vrij haar gang
gaan. Maar de tijden zijn veranderd.
Nu moet de beweging, evenals veel an
dere mensenrechtenorganisaties, het
ontgelden. „Al meer dan twee decen
nia controleert het ministerie van Jus
titie om de vier jaar onze registratie.
Het was nooit een probleem, tot het
bijna drie jaar geleden ineens moeilijk
begon te doen", vertelt directeur Arse-
ni Roginski (71).
Het moment dat hij noemt, valt sa
men met de algehele verslechtering
van de mensenrechtensituatie in Rus
land: de terugkeer van Vladimir Poe
tin als president. Volgens Roginski,
die in de jaren tachtig vier jaar opge
sloten zat vanwege het verspreiden
van ondergrondse geschriften, zou
het ministerie zich beklagen over de
structuur van Memorial.
Memorial heeft overal afdelingen in
het land, maar die zijn alle onafhanke
lijk. Van een centrale organisatie is
geen sprake. En daar kunnen de amb-
tenaren van het ministerie niet zo
veel mee. Althans, zo luidt het offici
eel.
Waarschijnlijk is zo een stok gevon
den om de hond mee te slaan. Want
Memorial uitte in de loop der jaren
steeds vaker kritiek op het Kremlin.
Of het nou ging om de behandeling
van Poetins grootste opposant Aleksej
Navalny, om een wet die toestaat dat
huizen van familie van terroristen te
gen de grond gaan of om de oorlog in
Oekraïne: Memorial trok aan de bel.
Dat heeft ook bij een deel van de Rus
sische bevolking kwaad bloed gezet.
Want de onderwerpen waarop de or
ganisatie zijn pijlen richt, werken in
het huidige tijdsgewricht als een rode
door Joost Bosman
Memorial-directeur Arseni Roginski.
foto Joost Bosman