36 ZEELAND
ONDERZEEBOTEN
Damen heeft er nooit een geheim van gemaakt dat ze
onderzeeboten wil bouwen. Nu het bedrijf gaat samenwerken
met Saab/Kockums is een belangrijke stap gezet om de order
binnen te slepen voor de vervanging van vier onderzeeërs van
de Walrus-klasse.
Niet alleen rondom het hoofdkantoor
van Damen Schelde Naval Shipbuil
ding wordt flink aan de weg getim
merd. Directeur Hein van Ameijden
van de Vlissingse werf vliegt dit
weekend naar het Zweedse Malmö om maandag
het glas te heffen op de samenwerking met Saab
en - met een beetje geluk - op een uiterst succes
volle toekomst in de bouw van onderzeeboten.
Eindelijk is het zover, moeten ze bij Damen den
ken. Want tot voor de Tweede Wereldoorlog
bouwde de Schelde in Vlissingen de meeste Ne
derlandse onderzeeboten. Na de oorlog is dat
werk verplaatst naar de Rotterdamse Droogdok
Maatschappij. Damen droomt al langer van de
bouw van onderzeeboten. Want het is een mooie
aanvulling op wat de succesvolle botenbouwer al
doet. Maar hoe een plekje te veroveren in de we
reld van de onderzeeërs heeft wat hoofdbrekens
gekost. „Er zijn verschillende werven goed in het
bouwen van onderzeeboten", zegt Van Ameijden.
„Maar dat zijn doorgaans óf werven die het van
een ander hebben geleerd óf concurrenten op het
gebied van oppervlakteschepen. En dat wil ik bei
de niet."
En ineens was daar het spreekwoordelijke geluk
bij een ongeluk. In de zomer nam Saab de Zweed
se onderzeebootwerf Kockums in Malmö over. De
voormalige staatswerf is in 2004 verkocht aan de
Duitse werf HDW (tegenwoordig TKMS) in de
hoop dat werk vanuit Duitsland naar Zweden zou
vloeien. Maar dat is niet gebeurd.
Nu de werf in handen is van Saab, verandert de
wereld totaal. „Saab is een grote speler op defensie
gebied, met name in vliegtuigen en defensie-elek-
tronica. Maar ze hebben nog geen ervaring met
scheepsbouw. We kunnen elkaar dus iets breng
en", zegt Van Ameijden overtuigd.
De bedrijven beginnen de eerste verkenningen in
oktober 2014 en komen heel snel tot een deal. „Ik
had ook behoefte om snel te gaan, omdat de be
sluitvorming in Nederland over de vervanging
van de vier onderzeeërs van de Walrus-klasse in
volle gang is. Ik wilde in elk geval aan de Neder
landse overheid duidelijk maken dat de bouw van
onderzeeboten in Nederland een optie is."
Het kabinet zal de Tweede Kamer voor de zomer
voorstellen om de onderzeeboten te vervangen.
Duidelijk is nu al dat een Kamermeerderheid dat
zal steunen. Damen en Saab hopen dat zij de op
dracht van defensie zullen krijgen om de schepen
te bouwen. „Ik hoop wel dat er uiteindelijk ge
noeg geld zal zijn voor het vervangen van de vier
onderzeeboten door vier nieuwe."
Hoe de nieuwe onderzeeboten eruit komen te
zien is nog niet duidelijk. Van Ameijden ver-
moedt dat het geen standaard ontwerp wordt. „De
Nederlandse onderzeedienst werkt - anders dan
veel andere - mondiaal. Dat betekent dat je een
boot nodig hebt die ver kan varen. De boten van
de Walrus-klasse zijn voor niet-nucleaire boten
heel groot. Plat gezegd komt het erop neer dat ze
uitvaren in Den Helder, onder water gaan en na
een maand of drie weer bij Den Helder bovenko
men."
Dat vereist bijzondere techniek. En die is door de
samenwerking met Saab/Kockums nu binnen
handbereik. Niet voor niets staan Zweedse onder
zeeërs bekend om hun moeilijke detecteerbaar
heid. Dat heeft grotendeels te maken met de ge
ruisloze voortstuwing. Waar traditioneel gebruik
werd gemaakt van elektrische voortstuwing op
batterijen, heeft Saab een unieke techniek om
langdurig onder water te varen: de luchtonafhan-
kelijke voortstuwing. Ofwel: varen op hete lucht.
„Dat kan op een aantal manieren", weet Van
Ameijden. „Een veel gebruikte methode is het ge
bruik van brandstofcellen. Die worden gevoed
met waterstofgas. Een dergelijke tank is ongelofe
lijk explosief en dus gevaarlijk. De Zweden doen
het anders. Zij verhitten lucht door diesel te ver
branden. De hete lucht drijft de motor aan. Een ge
ruisloze en veilige methode. Alleen de Zweedse
en Japanse onderzeeërs beschikken over die bij
zondere techniek. En de Japanners alleen omdat
ze een licentie van de Zweden hebben."
Zweedse schepen staan bovendien bekend om
hun robuustheid. „De Zweedse marine is mis
schien wel de enige die standaard haar onderzee
boten schokproeven laat ondergaan door middel
van dieptebommen. Dat moet je ook maar durven.
Het is de spreekwoordelijke Zweedse kwaliteit."
Het bouwen van een onderzeeboot is complexer
dan van een oppervlakteschip, verzekert Van
Ameijden. „Een onderzeeboot zweeft in neutrale
toestand, zodat je hem met een klein beetje lucht
erbij kunt laten stijgen en met een klein beetje
lucht eruit kunt laten dalen. Dat betekent dat je
een heel precieze gewichtsbeheersing moet heb
ben. Dus als je iets voorin de boot verandert, moet
je kijken of je ook niet achterin de boot iets moet
veranderen. Dat luistert buitengewoon nauw en
dat betekent dat we veel meer moeten doorreke
nen dan bij een oppervlakteschip, waar de toleran
ties veel groter zijn."
Als defensie de opdracht daadwerkelijk gunt aan
Damen/Saab, moet een ontwerpploeg van 350 tot
450 man aan de slag. Afhankelijk van welke indus
trieën en landen meedoen met het project, zal het
werk her en der worden verdeeld. Dat maakt het
ook lastig te voorspellen hoeveel banen er in Vlis
singen bij komen. „Dat het een zeer positief effect
zal hebben is zeker. Maar het hangt wel heel erg af
hoe het werk wordt verdeeld."
Van Ameijden gaat ervan uit dat de drukhuid in
delen in Zweden zal worden gemaakt. „Het bin
nenwerk komt op een enorm frame en wordt op
een vrij laat moment als het ware naar binnen ge
schoven."
Het assembleren van de totale boot zal in Hal 2 op
Vlissingen-Oost gebeuren. „Daar ga je van buiten
af niet veel van zien. Een deel van de werf zal afge
schermd worden en extra beveiligd."
De Nederlandse en Noorse marine overleggen in
tensief met elkaar of zij het project gezamenlijk
kunnen doen. „Ik hoop ook dat we in staat zijn
om de Noren te laten aansluiten. Daarmee wordt
de serie een stukje groter en dat drukt de kosten."
Als dit jaar met ontwerpen zou worden begon
nen, begint de bouw over een jaar of vijf en ligt de
eerste onderzeeër over tien jaar in het water. Wel
licht dat er dan ergens op de romp in kleine let
ters staat: made in Flushing, Zealand, The Nether
lands.
Onderzeeërs made in
Flushing, Zealand
door Jeffrey Kutterink
Directeur Hein van Ameijden van Damen Schelde Na
val Shipbuilding in Vlissingen. foto Ruben Oreel
