Heb je een boodschap voor een groot
publiek? Gebruik oude en nieuwe filmtrucs.
Die werken nog altijd, blijkt deze week op
het Rotterdamse filmfestival IFFR.
10 VERDIEPING
INTERNATIONAL FILM FESTIVAL ROTTERDAM
W W aarom is Islamiti
sche Staat geïnteresseerd in Hol
lywood? Dat is een van de vragen die
op het International Film Festival Rot
terdam 2015 worden beantwoord in
het thema-programma Everyday Pro
paganda.
Is propaganda niet iets uit de oude
doos? Volgens de organisatoren van
het festival niet. Propaganda is in hun
ogen juist springlevend. Dan hebben
we het niet alleen over verborgen ver
leiders en schoonheidsidealen in recla
meboodschappen. Integendeel, poli
tiek en ideologie zijn de belangrijkste
invalshoeken van Everyday Propagan
da.
De aanslag op de redactie van het sati
rische tijdschrift Charlie Hebdo toon
de op wrange wijze aan dat beelden
een sterke werking hebben. Cartoons
in dit geval, die je antipropaganda zou
kunnen noemen. Tenzij je een mos
limfundamentalist bent. Iets vergelijk
baars, dat gelukkig met een sisser af
liep, speelde zich af rond de speelfilm
The Interview, de Amerikaanse kome
die waarin de CIA twee tv-presentato-
ren inschakelt bij een moordaanslag
op de leider van Noord-Korea. De
Noord-Koreanen waren furieus. Of zij
ook achter het hacken van de So-
ny-studio en het dreigen met aansla
gen zaten, is nog steeds onduidelijk.
Een van de meest beroemde propagan
dafilms uit de filmhistorie is Leni
Riefenstahls Triumph des Willens, een
beeldverslag van Hitiers partijcongres
in 1934. Cinematografisch gezien haal
de de ambitieuze Riefenstahl alles uit
de kast. Imposante beelden van solda
ten en vaandels, gevat in een stuwen
de montage, leverden een schouwspel
op dat de kijker liet gloeien van trots
en bewondering. Zo verbreidde Rie
fenstahl het geloof in de nazi-ideolo
gie, al beweerde ze na de Tweede We
reldoorlog dat het haar toch echt al
leen maar om het filmen zelf was ge
gaan.
Hoewel dit soort klassiekers uit de
tijd is geraakt, sluipt propaganda in
minder opvallende vormen nog vaak
de moderne filmwereld binnen. Inter
net heeft talloze nieuwe mogelijkhe
den geschapen. Een van de uitgangs
punten van Everyday Propaganda is
dat tegenwoordig iedereen zijn bood
schap de wereld in kan sturen, van
seksistische muziekvideo's tot promo
tiefilmpjes voor de Occupy-beweging.
Ook Islamitische Staat (IS) maakt
dankbaar gebruik van die moderne
communicatiemiddelen. Opvallend is
dat IS-filmpjes veel geavanceerder
zijn dan de houterige boodschappen
van de aanhangers van Osama Bin La
den destijds. IS beweegt zich moeite
loos op YouTube en sociale media en
gebruikt aan Hollywood ontleende
technieken. Slow motion en explosies
geven hun filmbeelden een grote dra
matische kracht.
Veel Amerikaanse actiefilms zijn wel
licht geen rechtstreekse propaganda,
ze vertellen wel simpele en geromanti
seerde verhalen over de aloude strijd
tussen goed en kwaad. Amerika staat
daarin uiteraard aan de goede kant.
Geweld is spannend, heldhaftig en
succesvol. Niet zelden krijgen deze
films een goedkeurend schouderklop
je van het Pentagon. In ruil voor finan
ciële steun aan X-men: First Class
mocht de Amerikaanse strijdmacht
beelden van de superhelden gebrui
ken in een wervingsvideo.
Eenzijdige en versimpelde verhalen
zijn een belangrijk wapen in handen
van de propagandamaker. Gevoel is
belangrijker dan de feiten.
De filmende activist Michael Moore,
een fel tegenstander van het Ameri
kaanse establishment, maakt daarvan
gebruik. Vooral in Fahrenheit 9/11, zijn
persoonlijke afrekening met president
Bush en de oorlog in Irak, trekt hij
van leer. Hij past daarin een scala van
propagandatechnieken toe. Zo liet hij
bijvoorbeeld beelden van de aanslag
op de Twin Towers doelbewust weg.
Die konden immers de sympathie
voor de War on Terror versterken.
Een andere truc was om direct na
beelden van diepbedroefde nabestaan
den van de aanslag een glimlachende
George W. Bush te monteren. Dé ma
nier om hem gevoelloos en onsympa
thiek te laten overkomen.
Een sterk imago en gebruik van stereo
typen zijn andere middelen om de kij
ker te beïnvloeden. Niet voor niets
heeft Michael Moore altijd een honk
balpetje op. Hij weet dat een under
dog het altijd goed doet.
Ook Disney is bekritiseerd om het ge
bruik van stereotypen. In de teken
film Aladdin zien we hoe Arabieren
bij voorkeur ongunstig en karikatu
raal worden uitgebeeld. En waarom
zou het hoofddeksel van de duistere
Darth Vader in Star Wars lijken op
een Duitse helm uit de Tweede We
reldoorlog?
Heeft u nu zin gekregen om zelf eens
een propagandafilm te gaan maken?
Dat kan op het Rotterdams festival.
De Australische filmmaker Anna
Broinowski komt er een workshop ge
ven. Ze weet alles van klassieke propa
ganda, want ze mocht bij hoge uitzon
dering in Noord-Korea, een propagan-
dafabriek bij uitstek, een kijkje in de
keuken nemen.
Hoe dat ging, legde ze vast in het licht
voetige Aim High In Creation dat tij
dens de workshopdagen wordt ver
toond. Ook al is Amerika de vijand,
Noord-Koreaanse filmmakers blijken
zeer geïnteresseerd in het werk van
bijvoorbeeld Steven Spielberg. We kij
ken mee op de set van een Noord-Ko-
reaanse thriller met Amerikaanse
schurken. En we leren dat de in 2011
overleden 'Geliefde Leider' Kim
Jong-il een geheime collectie van dui
zenden Hollywoodfilms had.
Wat voor truc hanteerde Broinowski
om in die gesloten wereld binnen te
komen? Ze liet weten dat ze inspiratie
wilde opdoen voor een protestfilm te
gen een bedrijf dat in Australië naar
schaliegas ging boren. Dat was het
propagandaverhaal dat voor haar de
Noord-Koreaanse deuren opende.
Geen dag
zander
door Leo Bankersen foto's IFFR
W
pzc.nl/show en bndestem.nl/show
Bekijk online fragmenten
IAsh and Money
Tiit Ojasoo/Ene-üis Semper,
Estland, 2013
Om het politieke klimaat van
Estland aan de kaak te stellen,
richt theatergroep N099 een
fictieve politieke partij op die
door velen als echt wordt ge
zien. Met inzet van populisti
sche propagandatrucs stijgen
ze in de peilingen.
2 War Book
Tom Harper,
Groot-Brittannië, 2014
Openingsfilm IFFR 2015. Sterk
geacteerde politieke thriller
rond een groep regeringsamb
tenaren die in een spelsituatie
moeten beslissen over de in
zet van atoomwapens.
3 No Place For Fools
Oleg Mavromatti,
VS/Rusland/Bulgarije, 2015
Welkom in de bizarre wereld
van Sergej Astahov, een Russi
sche homo die door kerk en
staat is bekeerd tot orthodoxe
pro-Poetin-propagandist. Ge
heel samengesteld uit beelden
van zijn (inmiddels verboden)
blog.
