Hoewel de kijk op mensen
met psychiatrische
aandoeningen vanaf de 18e
eeuw geleidelijk veranderde,
sloot men geesteszieken nog
lange tijd op in dol- en
gekkenhuizen. Sommigen
wisten keer op keer te
ontsnappen, anderen
hadden andere middelen
om op vrije voeten te
blijven.
14 SPECTRUM
geschiedenis
In Hamburg geeft hij zich uit
als admiraal van de Elbe, in
Eemnes als Heer van Soest-
dijk en 'Baron van de Heijli-
gen Bergh', in de kerk van Al-
tena veroorzaakt hij oproer
en in het Godshuis van Via-
nen ontkleedt hij zich tijdens de
dienst. Ook in Berlijn, Amsterdam en
Veere haalt hij gekheden uit en is
daarbij soms gewelddadig. Hij wordt
meerdere keren opgesloten, maar Ja
cob Muijssart ontpopt zich als een ont
snappingskunstenaar. Totdat hij in
1717 brand sticht in het Utrechtse
'Huys van Gemak', waarbij zeven
mensen om het leven komen en hij
definitief achter de tralies verdwijnt.
In een bewaard gebleven advies van
de juridische faculteit van Utrecht
worden tal van voorbeelden genoemd
van Muijssarts 'buijtensporigheden,
razernij en dolligheid'. Toch oordelen
de opstellers van het betreffende stuk
betrekkelijk mild over hem en schrij
ven dat zijn 'furiosus en krankzinnig
heid' weliswaar niet strafbaar zijn,
maar dat hij wel ter bescherming van
zichzelf en anderen levenslang opge
sloten dient te worden.
Wat Muijssart precies mankeerde, we
ten we niet. Hij was simpelweg krank
zinnig, een medisch etiket dat genees
heren tot aan het begin van de 20ste
eeuw op een bonte verzameling van
gedragsgestoorden plakten, onder wie
zowel epileptici, notoire dronkaards,
melancholici, hysterici als mensen
met een verstandelijke beperking vie
len. Hoewel de psychiatrie zich in de
afgelopen eeuw met rasse schreden
heeft ontwikkeld, zijn de oorzaken
van veel psychische aandoeningen
nog steeds niet goed bekend. Dit is
het kernprobleem van de psychiatrie.
Behandelaren hanteren daarom nu
een ziekte-indeling die uitgaat van
een aantal symptomen, samenge
bracht in twintig hoofdcategorieën,
zoals bijvoorbeeld schizofrenie, de
pressies en neurale ontwikkelings
stoornissen, waar ADHD en aan autis
me verwante aandoeningen onder val
len. Al deze stoornissen zijn gebun
deld in de vijfde editie van de Dia
gnostic and Statistical Manual of Men
tal Disorders, het lijvige handboek
voor de classificatie van psychische
stoornissen, kortweg DSM-5 ge
noemd. Dit handboek dient overigens
niet alleen als classificatiesysteem
voor geestesstoornissen, maar wordt
ook 'misbruikt' als vergoedingssys
teem bij zorgaanspraak binnen de
geestelijke gezondheidszorg. Wie
komt er wel voor vergoeding van een
behandeling in aanmerking en wie
niet.
Door het juridische rapport
over Jacob Muijssart ken
nen wij een deel van zijn
buitensporige levenswan
del. Over andere geesteszieken uit de
r8e eeuw is nauwelijks iets bekend.
Een uitzondering vormt Pieter de la
Ruë, die opklimt tot rekenmeester
van Zeeland, maar in zijn latere le
vensfase nooit alleen de straat op
mag. De la Ruë is bovendien een bege
nadigd dichter en schrijver en bouwt
niet alleen een omvangrijk oeuvre op
van stichtelijke poëzie en biografische
woordenboeken, maar laat ook een uit
gebreide autobiografische nalaten
schap achter. Daartussen zitten zijn
'Aanteikeningen omtrent mijne ziels
strijd' en die gunnen ons een inkijkje
in zijn zielenroerselen.
Pieter de la Ruë ziet in 1695 in Middel
burg het levenslicht. Hij is de jongste
zoon van Pieter de la Ruë, een gefortu
neerde Middelburgse koopman die
zijn vermogen vergaart met kaapvaart
en smokkelhandel en Maria van de
Claver. Hij groeit op in een gelovig ge
zin. Volgens eigen schrijfsels gaat hij
pas laat praten en brabbelt daarna nog
lange tijd onverstaanbare zinnen. In
zijn kindertijd is hij 'zeer eigenzinnig
en schuw van menschen, dog zeer be-
geerig naar boeken met printverbeel
dingen van historiën'. De jonge Pieter
is een pientere knaap, geeft blijk van
een vlugge geest en behoort tot de be
sten van zijn klas. Hij doorloopt de
Franse school, de Latijnse school en
wordt op 17-jarige leeftijd toegelaten
tot de Leidse Universiteit. Daar stu-
Niet alle krankzinnigen
door Ruud Paesie
Portret van Pieter de la Ruë (Collectie Zeeuws Genootschap)
