Ereschuld
afgelost
DE DAGERAAD
DIZZIE 17
Historicus Bert Altena vangt het leven van
de in Groede geboren machinist en
wereldverbeteraar Bram Lansen
(1847-1931) in een boeiende biografie.
Een buiten met kasteelachtige allure bij Gapinge
Lezing Kader Abdolah
Noem het de geschiedenis
van een gezichtsloze.
Want dat is het. De levens
verhalen van koningen,
krijgsheren, industriëlen
en andere helden komen in groten geta
le tot ons. Van de gewone man verne
men we zelden iets. Historicus Bert Al
tena (1950) brengt daarin verandering
met zijn biografie Machinist en wereldver
beteraar. Het leven van A.J. Lansen
1847-1931-
Altena is verbonden aan de Erasmus
Universiteit in Rotterdam. Hij heeft
Zeeuwse wortels, in zoverre dat hij van
af begin jaren zestig opgroeide in Koude-
kerke, waar zijn vader dominee werd.
Voor zijn in 1989 verschenen proef
schrift Broeinest der Anarchie - over de
vroege arbeidersbeweging in Vlissingen
- kreeg hij brede waardering.
Nu is hij 'terug' in Zeeland, met het le
vensverhaal van Bram Lansen, 'een ge
zichtsloze uit de arbeidersklasse'. Om
dat de historicus het geluk had bij nako
melingen schriftjes met gedichten, enke
le boeken en de schrijfkist van Bram te
vinden, kon hij zich aan een biografie
wagen.
Met succes! Altena vertelt op een mooie,
uitgesponnen wijze over de op Kruis-
dijk bij Groede geboren wagenmakers-
zoon. Het is bijna spannend om te lezen
hoe de jonge Bram zijn moeilijke jeugd
jaren in Zeeuws-Vlaanderen overleefde.
Eerst raakte zijn vader arbeidsonge
schikt. Bram was 11 jaar toen de wagen
makerij werd verkocht en het gezin ver
armd bij een grootvader in Axel introk.
Even leek het erop dat hij onderwijzer
zou kunnen worden - hij had er de capa
citeiten voor - maar door het overlijden
van zijn ouders in 1861 en 1862 bleef hij
toch vastzitten in de arbeidersstand. Bij
de omvangrijke haven- en spoorwerken
in Vlissingen werd hij uiteindelijk ma
chinist op stoommachines.
In 1879 richtte Bram in Vlissingen de
derde socialistenvereniging van Neder
land op. Zijn carrière als machinist ver
liep moeizaam. Hij was aanhanger van
sociaal-anarchist Domela Nieuwenhuis
en werd om die reden meerdere keren
ontslagen. Van 1915 tot zijn dood was
hij als auteur zeer actief voor vrijden
kersvereniging De Dageraad.
Het boek heette Zwieg stil
le, maar het zorgde voor
tumult. Najaar 2008 ver
scheen dit werk van Rinus Spruit
uit Nieuwdorp op Zuid-Beveland
als Zeeuws boekenweek
geschenk. De auteur ver
telde in een interview
op 'landelijke versprei
ding' te hopen. Dat lukte
nog ook, zeker toen Eva
Cossee, het oplettendste
meisje van de uitgevers
klas, de vertelling ont
dekte en zomer 2009 op
nieuw uitbracht onder
de titel De rietdekker. Ver
der bleven alle Zeeuwse
wendingen intact en
ook verder werd niets
aan de tekst veranderd.
Gelukkig maar, want in
het geval van Spruit zou
poetsen en polijsten al
snel betekenen dat je het
kenmerkende wegpoetst
en wegpolijst. Wat is ei
genlijk dat kenmerkende
van Spruits Zeeuwse verhalen?
Dat hij opschrijft in plaats van
zich in schrijven te verliezen. Sier
lijke stijl, elegante compositie, het
kunnen dwaalwegen zijn richting
ziel en hart, obstakels voor lach
en traan.
Hij liet het niet bij één boek. Nog
eens: gelukkig maar. In 2013 ver
scheen Een dag om aan de balk te
spijkeren, aangekondigd als een ro
man, maar in feite een autobiogra
fie met een jasje aan. In de hoofd
persoon Maarten Rietgans, aan
vankelijk jongste bediende bij de
Boerenleenbank in Goes, later bui
ten Zeeland werkzaam als verple
ger, herken je dadelijk Rinus
Spruit. Een verschil is dat Riet
gans' vader landbouwer is en die
van Spruit rietdekker.
'Een schip zonder roer' noemde
vader Spruit zijn zoon. 'Een zor
genkind op jaren', zegt hij zelf
vanwege zijn liefdes- en beroeps
leven. Zwieg stille schreef hij,
denk ik, om alles goed te maken.
De ereschuld werd glorieus afge
lost. Toch is voor mij niet de be
scheiden zoon en niet de vereerde
vader, maar de grootmoeder de
opvallendste figuur uit het boek.
Een karikatuur in klederdracht,
maar zo vlot getekend dat je haar
niet gauw vergeet. 'Ik bin glad nie
goéd', beweerde ze voortdurend.
Tot in de middag bleef ze in de
bedstede liggen. Als op een dag el
ders in huis haar man is overle
den, zegt ze: 'Dan za'k er toch es
uutkomme'. Ondanks al haar ge
klaag wordt ze vierennegentig. Ze
leed in haar laatste jaren aan 'een
blijmoedig soort dementie'. Of
wel: 'Opoe was als een huisdier.
Spinnen deed ze niet maar het
scheelde niet veel.'
VRIJDAG 16 JANUARI 2015
WINTERNUMMER VAN HET TIJDSCHRIFT NEHALENNIA
LITERAIRE BIJEENKOMST IN GOES
Nu staat er een moderne villa aan de
Snouck Hurgronjeweg bij Gapinge. Op
een recente luchtfoto is te zien dat het
huis omgeven wordt door een oude slot
gracht. Die gracht duidt op een rijke ge
schiedenis. Uit intensief onderzoek blijkt
- schrijft Jaco Simons in het winternum
mer van het tijdschrift Nehalennia - dat
precies op die plek vier eeuwen geleden
't Huys te Gapinge werd gebouwd. Op
drachtgever was de Middelburgse koop
man Aernout van Ceters. Het gaat om
'een buiten met kasteelachtige allure'. In
de 19e eeuw was het buiten in bezit van
de familie Snouck Hurgronje. In 1849
werd het afgebroken.
Kader Abdolah (Iran, 1954) geeft dinsdag
27 januari een lezing in de bibliotheek
van Goes (20.00 tot 22.00 uur, toegang
10 euro). Hij spreekt over zijn nieuwe ro
man, Papegaai vloog over de IJssel, die in en
rond Zwolle speelt. Met de romans Spij
kerschrift (2000) en Het huis van de moskee
(2005) maakte hij naam.
Historicus
Bert Altena.
Bram Lanssen
was een belezen
arbeider.
foto collectie
Burger- Lansen
Apeldoorn
Bram krijgt een gezicht
door Jan van Damme
ZEEUWSE SCHRIJVERS
door Mario Molegraaf
Rinus Spruit
geboren 1946 in
Nieuwdorp
Zwieg stille (2008)
kwam een jaar later
uit als
De Rietdekker.
Een dag om aan de
balk te spijkeren
(2013)
Machinist en
wereldverbeteraar
Het leven van
A.J. Lansen
(1847-1931)
Bert Altena
Uitgeverij Verloren
272 pagina's
29,- euro
Jubileum van De Dageraad, Haarlem 1926. Bram Lansen staat iets rechts van het midden (met baard).
foto collectie Internationaal Instituut Sociale Geschiedenis Amsterdam
