Ij
iHKi
Éi
Waarom
humor
pijn doet
fe|M.e feet,O.E^^mc^iaiö'ö#ei
ftomrp waèrdbor 4§nLsmné Go
I
VERDIEPING 13
"hco^t
lil'
SS
■MP»--
m no^VD cfi 2*3ie -
Wc) /jybl marl 1
Confronteer tien men
sen met dezelfde grap.
De één ligt in een deuk,
de ander wordt woest.
Hoe kan het dat mensen
zich door humor zo be
dreigd voelen dat ze de
makers vervolgen of
zelfs doodschieten?
Satire is soms heel con
fronterend, legt postdoc
toraal onderzoeker Mark
Boukes van de Universi
teit van Amsterdam uit.
Hij promoveert eind de
ze maand op een onder
zoek naar de vraag waar
om satire soms grappig
en soms aanstootgevend
wordt gevonden. Humor
dwingt je over een be
paald onderwerp na te
denken, stelt Boukes. Ter
wijl je nadenkt, zie je dat
er altijd een kern van
waarheid in de grap zit.
Dat is extra pijnlijk als
die wordt gemaakt over
het geloof of de politieke
richting waar je je zeer
betrokken bij voelt.
Betrokkenheid is hier
het kernwoord. Hoe
meer je je betrokken
voelt bij een bepaalde
groep, hoe sneller je je
aangevallen voelt door
satire over die groep.
Dat verklaart ook waar
om christenen de laatste
jaren minder fel reage
ren op satire. De betrok
kenheid bij het geloof is
fors afgenomen, dus
wordt een grap over de
kerk gemakkelijker met
een korrel zout geno
men, zegt Boukes. „In de
islamitische wereld staat
het geloof nog hoog op
de ladder en zijn de reac
ties dus feller."
Daar komt nog bij dat de
islamitische wereld on
der druk staat, stelt cul
tuurwetenschapper en
neerlandicus Ivo Nieu-
wenhuis die vorig jaar
promoveerde op een on
derzoek naar satire.
Sinds de aanslagen van
tl september neemt de
spanning tussen Westen
en islamitische wereld
toe. „Juist instituten of
groepen die onder druk
staan, reageren feller."
Het effect versterkt zich
zelf, betogen twee psy
chiaters in de Hufïing-
ton Post. Wie zich per
soonlijk bedreigd voelt,
is bereid extremere maat
regelen te nemen. Een
militair zal na een gevaar
lijke situatie eerder in
staat zijn de vijand te
martelen. Wie zich be
dreigd voelt, zoekt ook
de veiligheid van de
groep op. Als er vervol
gens over die groep grap
pen worden gemaakt,
voelen mensen zich niet
serieus genomen. Ge
volg: ze voelen zich nog
meer bedreigd en zullen
tot nog fellere reacties
bereid zijn.
Dit effect is momenteel
niet alleen aan de islami
tische kant zichtbaar,
maar ook in de westerse
wereld, stellen de psy
chiaters. Gevolg is dat
beide kampen nog meer
tegenover elkaar komen
te staan, en humor over
eikaars wereld nog har
der zal aankomen.
brengt de Nederlandse overheid ernstig in
verlegenheid.
Kerkhervormer Maarten Luther herkent
de kracht van de spot en gebruikt satire als
strijdwapen. In zijn strijd tegen de katho
lieke kerk steunt hij het maken van spot
prenten. Zoals de prent waarin de duivel
letterlijk katholieke monniken uitpoept.
Weinig subtiel, maar dat is satire in die tij
den zelden, vertelt promovendus Gerard
Bouwmeester van de faculteit Geesteswe
tenschappen aan de Universiteit Utrecht.
Hij verdiepte zich in satire in de middel
eeuwen. Teksten waarin het seksuele ge
drag van geestelijken werd bekritiseerd,
stonden gewoon in boeken tussen de Ma-
ria-gebeden.
De kracht van satire is dat het in een paar
tellen de beeldvorming kan bepalen. Al
moet je dat volgens Ivo Nieuwenhuis ook
niet overdrijven. Met alleen satire verander
je de wereld niet. Er zijn altijd aanvullende
ontwikkelingen nodig. Het kan wel het zet
je in de juiste richting geven. Die weten
schap zorgt ervoor dat satire door macht
hebbers en fanatieke gelovigen wordt ge
vreesd en bestreden. Desnoods met een
kalasjnikov op een redactievloer.
[ifëjtsiii
1
ti..
WOENSDAG 14 JANUARI 2015
Links: Johannes Rothé zette in 1674 stadhouder Willem III in een pamflet neer als ie
mand die smacht naar een koninklijke titel en verafgood wil worden. Rothé zou er
spijt van krijgen. Er kwam een premie van 1000 gulden op zijn hoofd. Hij zat er vijf
tien jaar voor vast. foto Rijksmuseum
Spotprenten van Louis Raemaekers brachten de neutrale Nederlandse overheid tij
dens de Eerste Wereldoorlog in verlegenheid. De tekenaar werd naar De Verenigde
Staten gehaald in de hoop dat hij met zijn werk de beeldvorming over de oorlog zou
kunnen beïnvloeden en meer vrijwilligers voor het front zou kunnen werven. Duits
land zette een prijs op zijn hoofd.
De duivel poept, zittend op een galg, monni
ken uit. Harde kritiek op de machtige katho
lieke kerk, mede mogelijk gemaakt door
Maarten Luther die de macht van de satire
maar al te goed kende.
