66
In 2015 is het
70 jaar geleden dat
de nazi's werden ver
slagen. Inmiddels is
Duitsland misschien
de enige natie die
kan voorkomen dat
het conflict tussen
Rusland en Europa
uit de hand loopt.
vooruitblik 2015 I woensdag 31 december 2014 I
ij stond in zo'n
reusachtige, typi
sche kale Sovjet
zaal injekateri-
nenburg, in de
Oeral, op de
grens van Europa
en Azië. Vanaf een kaal podium sprak
de Duitse minister van Buitenlandse
Zaken en vicekanselier, Frank-Walter
Steinmeier (SPD), eerder deze maand
een gehoor van Russische studenten
toe. Steinmeiers rede ging over de rela
tie tussen Duitsland en Rusland en
over de huidige, grote problemen die
zijn gerezen naar aanleiding van de
crisis in Oekraïne.
Meermaals verwees de Duitse vice
kanselier naar de geschiedenis. Naar
de twee wereldoorlogen en naar de
twintig miljoen Sovjetburgers die in
de strijd tegen Hitier omkwamen. Hij
herinnerde eraan dat Jekaterinenburg
in de Tweede Wereldoorlog enorm
groeide nadat de zware industrie naar
deze veiliger plek werd verplaatst en
dat de wapenindustrie er overuren
draaide om het Rode Leger van vol
doende slagkracht te voorzien.
Steinmeier maakte duidelijk dat hij
zelf een kind is van de Duitse geschie
denis: dat hij dankbaar is voor de Duit
se hereniging in 1990, komend jaar ok
tober precies 25 jaar geleden. „Wie
had toen kunnen denken dat de terug
trekking van de Russische troepen zo
vreedzaam zou verlopen?" En hij zei
ervan overtuigd te zijn dat een nieu
we confrontatie tussen Duitsland en
Rusland ten koste van alles moet wor
den vermeden. „Hebben velen van
ons destijds niet gehoopt dat uit
vijandschap vriendschap voor altijd
zou worden?"
Het is ironisch en tragisch dat 2015
- het jaar waarin ook wordt herdacht
dat zeventig jaar geleden de geallieer
den nazi-Duitsland versloegen - een
cruciaal en dramatisch jaar kan wor
den. Een jaar waarin mogelijk wordt
beslist over oorlog en vrede.
Wie opgroeide met de dromen van
iemand als Steinmeier, over een vreed
zaam, verenigd en welvarend Europa,
kan niet anders dan met afgrijzen de
recente ontwikkelingen in Oost-Euro
pa hebben gevolgd. In tegenstelling
tot andere westerse politici en com
mentatoren, die steeds luider de mili
taire trom roffelen, is de Duitse so
ciaal-democratische minister blijven
inzetten op onderhandelingen met
het Kremlin. Onvermoeibaar vloog
Steinmeier heen en weer tussen de
verschillende hoofdsteden en probeer
de hij de hoofdrolspelers in het con
flict rond Oekraïne telkens weer aan
tafel te krijgen voor een compromis.
Maar uiteindelijk laaide het geweld
steeds weer op.
In de laatste maanden van 2014
stonden de verhoudingen met Rus
land zozeer op scherp, vertelde Stein
meier zijn gehoor, dat een hooggekwa
lificeerde Russin, die jarenlang voor
een westerse ambassade in Moskou
had gewerkt, ontslag nam. Zij wilde
'in de huidige omstandigheden niet
langer voor een buitenlandse organisa
tie werken', legde de vrouw uit. Dat
lijkt een trivialiteit, maar de keuze
van de vrouw symboliseert heel goed
hoe de verhoudingen zijn verziekt: de
ander is de 'vijand' geworden. „Is dit
de richting die wij moeten inslaan?",
vroeg Steinmeier. „Ik ben er zeker van
dat niemand hier in de zaal die weg
wil afleggen. Maar welke dan?"
Welke weg zal de komende maan
den moeten blijken. In elk geval zal
Duitsland een leidende rol blijven spe-
Alleen omdat wij
oorlog uitsluiten,
denken mensen
dat ze met ons
kunnen doen wat
ze willen. Maar dat
staan we niet toe
len in de gesprekken met Vladimir
Poetin. Want niet Brussel (lees de
EU) of de Verenigde Staten, maar de
Duitsers hebben vanaf het begin van
deze crisis het diplomatieke heft in
handen genomen. Bondskanselier An
gela Merkel (CDU) besprak de proble
men veertig keer met Poetin over de
telefoon en bracht in totaal acht uur
onder vier ogen met hem door.
Tijdens de afgelopen G20-top in
het Australische Brisbane, nadat Mer
kel speciaal naar Poetins suites in het
Hilton was geweest voor nachtelijk
overleg, concludeerde de kanselier dat
haar argumenten voor de zoveelste
keer op een muur stuitten. Daar gaf
ze haar pogingen op, althans, ze liet
haar diplomatieke taalgebruik vallen
toen ze de wereld in een speech duide
lijk maakte dat Poetin een concrete be
dreiging vormt voor de veiligheid in
Europa. Maar, voegde ze eraan toe, het
zal hem niet lukken om Duitsland te
gen de rest van het Westen uit te spe
len.
Dat laatste dreigt: een ver
enigd Duitsland dat
door zijn gewicht en
ligging en historische
ervaringen naar een ei
gen positie drijft, los van andere wes
telijke staten, min of meer neutraal
tussen Oost en West. Bijvoorbeeld on
der druk van machtige Duitse onder
nemers, die vele miljoenen verdienen
aan de handel met Rusland en die de
sancties tegen Poetin schadelijk vin
den. Of onder invloed van de grote
groep Duitse 'Putin-Versteher' (vaak
oud-politici die meer begrip eisen
voor Poetin en die bereid zijn belang
rijke concessies te doen aan de Rus
sen om oorlog te vermijden). En dom
weg doordat Duitsland, nu Frankrijk
in een permanente crisis verkeert en
het Verenigd Koninkrijk niet kan be
slissen of het land wel in de EU hoort,
er in veel opzichten alleen voorstaat
en bovendien immense belangen
heeft.
De afgelopen jaren, gedurende de fi
nanciële crisis, werd duidelijk wat de
toegenomen betekenis van de Bonds
republiek in Europa sinds de hereni
ging van 1990 betekent. Merkel en
haar minister van Financiën Wolf
gang Schauble (CDU) hielden koppig
vast aan de gedachte dat wat goed is
voor Duitsland ook goed moet zijn
voor andere Europese landen. Dat be
tekende begrotingsdiscipline en bezui
nigen. Dit gehate Duitse dictaat, dat
leidde tot hevige protesten in landen
als Griekenland, Portugal en Italië,
had voor een aantal eurolanden
schrikbarende gevolgen. Zij kampen
nu met een enorme (jeugdwerkloos
heid, economische stilstand en met
de dreiging van politiek extremisme.
Mede vanwege deze negatieve erva
ring wordt buiten de Bondsrepubliek
niet alleen met verwachting, maar
ook met wantrouwen gekeken naar de
Duitse pogingen om het gesprek met
Poetin gaande te houden. Want wat
als de Duitsers ook in dit geval hun ei
gen belangen voorop stellen en wat
als Duitse politieke leiders bezwijken
onder de lobby van de industrie en de
Poetin-vrienden? Vooral de Polen en
de Balten - die verschrikkelijk hebben
geleden onder de nazi-dictatuur en
de onderdrukking onder Stalin - zijn
eerder geneigd hun bondgenoten in
de Verenigde Staten te vertrouwen
dan die in Duitsland.
Recente oproepen uit Berlijn, van
bondspresident Joachim Gauck en
van de minister van Defensie, Ursula
von der Leyen (CDU), die pleiten
voor een veel dominantere internatio
nale rol voor Duitsland, kunnen met
enige kwade wil ook worden uitge
legd als een pleidooi voor het nastre
ven van vooral Duitse belangen.
Merkel nam in Brisbane die vrees
weg door erop te wijzen hoe belang
rijk het is dat het Westen een ver
enigd front blijft vormen en een prin
cipiële houding aanneemt ten opzich
te van Moskou. Onmiddellijk na die
rede vertrok haar minister Steinmeier
overigens weer naar de Russische
hoofdstad, opnieuw op zoek naar al
was het maar de geringste opening
voor een gesprek. Ondertussen bena
drukte Merkel haar vastberadenheid:
„Alleen omdat wij oorlog uitsluiten,
kunnen sommige mensen denken dat
zij met ons kunnen doen wat ze wil
len. Maar dat zullen we niet toestaan."
In het nieuwe jaar, dat bol staat van
de herdenkingen, zal het Merkel
zwaar vallen om de Europese eenheid
te bewaren. Poetin is actief op allerlei
fronten: hij haalt de banden aan met
anti-Europa partijen, zoals het Front
National van Marine LePen. In Honga
rije, Slowakije en Italië, waar hij veel
bewonderaars heeft, wakkert hij het
verzet aan tegen een verlenging van
de sancties tegen Rusland. En het is
de vraag hoe de situatie zich ontwik
kelt in Kiev en elders in Oekraïne nu
het land zo goed als failliet is en feite
lijk uiteen is gevallen. Onvrede onder
de burgers kan leiden tot nog grotere
chaos, waar Moskou en de Russische
rebellen van kunnen profiteren.
Er wacht Merkel en Steinmeier een
Herculiaanse opdracht in het nieuwe
jaar. Op alle fronten. In een eerdere
toespraak, ook in Jekaterinenburg te
genover de verzamelde studenten, ci
teerde Steinmeier de grote Russische
schrijver Dostojevski: 'Goede tijden
komen niet uit de hemel vallen, die
moeten we zelf creëren'.
Duitsland als
vredesmakelaar
door Wierd Duk
H
Bondskanselier Angela Merkel
