Echo
van de
orgelman
-9-
DIZZIE 19
Dizzie ni
BOEKEN
TOPIOO
Vergeten verhalen
uit Nederlands-lndië
Recepten spreken
tot de verbeelding
Stemmen op Dizzielijst
kan alleen vandaag nog
zijn boeken op allerlei niveaus naar elkaar
te laten verwijzen, hij laat ook personages
in verschillende boeken opduiken. Zo
keert in Tijdmeters Marinus terug, de dok
ter en wereldreiziger uit De niet verhoorde
gebeden van Jacob de Zoet, Mitchells roman
Uit 2010.
Met een guitige glimlach drukt hij een dek
sel op zijn beker noodles om ze warm te
houden. Hij spreekt graag over Marinus.
„Hij is een van mijn lange termijnprojec
ten. In Jacob de Zoet toont hij sympathie
voor vrouwen en slaven. Dat was omdat ik
wist dat hij in een eerder leven een vrouw
en een slaaf was geweest. Ook is hij non
chalant over de naderende dood. Want hij
weet dat hij na zeven weken als baby zal te
rugkeren en een nieuw leven kan leiden. Ik
kende hem als personage al vóór Jacob de
Zoet. Hij hoorde toen al bij de onsterfelij-
ken. Niet dat hij een superman is, hij heeft
geen speciale krachten. Schiet hem neer en
hij sterft. Maar altijd zal hij reïncarneren,
of hij wil of niet. Kan zijn dat hij als vrouw
terugkeert. Hij heeft herinneringen aan eer
dere levens, maar niet veel. Hij herkent bij
voorbeeld huizen."
Voor Marinus heeft hij al twee ideeën voor
volgende boeken. „Hij zal altijd ergens zijn,
want hij is onsterfelijk."
Hij heeft redenen te vermoeden dat Mari
nus in de zesde eeuw na Christus is gebo
ren in San Marino. Wat de vraag opwerpt
waarom hij pas in Jacob de Zoet opduikt. Of
was hij al stiekem een personage in zijn de
buut De geestverwantschap„Hmmm, ik ge
loof niet dat ik hem aan kan wijzen. Hoe
wel, er zit een waarzegger in.
Met naar elkaar verwijzende boeken
schrijft David Mitchell aan een eigen we
reld. „Ik heb altijd een universum willen
bouwen. Tolkien en George R.R. Martin
spendeerden daar hun hele leven aan. Daar
voor wil ik te veel. Ik ben een ekster. Schrij
ven over een Zeeuw die in Japan een han
delskolonie bestiert, over een jongetje met
een spraakgebrek (de roman Dertien, red.).
Dat wil ik allemaal. Maar ze bouwen wel
op tot iets enorms."
Tegelijkertijd is hij een woordkunstenaar
met een ontzagwekkend taalgevoel. „Heb
ik dat?" lacht hij. „Dat zou niet exclusief
moeten zijn. Zouden alle schrijvers moe
ten hebben. Als er een verklaring voor zou
zijn, en ik kan het niet bewijzen, zou het te
maken kunnen hebben met mijn stotteren
van vroeger. Als kind moest ik snel het juis
te woord kiezen. Een woord dat ik
vloeiend kon uitspreken. Om te overleven
op het schoolplein. Het goede woord om te
voorkomen dat iemand me met mijn hoofd
in het toilet zou duwen."
Taal en toon, klank en karakter, bij
Mitchell staat niets los van elkaar. Zo heeft
hij een bijzondere manier gevonden om
zijn personages beter te leren kennen. Hij
laat hen brieven aan hem schrijven. Sollici
tatiebrieven, als het ware. Of ze voor een
plek in zijn roman in aanmerking komen.
Brieven die hij dus aan zichzelf schrijft. Als
of het de normaalste zaak van de wereld is.
„Ze moeten uitleggen wie ze zijn. Dus wil
ik dat ze een brief aan mij schrijven. Met
daarin hoe ze denken
over zaken als andere
mensen, seks, politiek,
God, werk. Ik ben de eni
ge niet, hoor", zegt hij
alsof hij zich wil veront
schuldigen. Hij vertelt
dat Irvine Welsh, schrij
ver van onder meer
Trainspotting, van ieder
personage een playlist
met favoriete muziek
maakt. „Als hij over hen
schrijft, draait hij die
playlist af. Ook als het muziek is die hij
zelfhaat. Ik begrijp dat. Goed idee."
Heeft hij wel eens een personage afgewe
zen op basis van zo'n sollicatiebrief? „Nee,
dan zou ik het personage verkeerd hebben
gekozen. Die brieven zijn cruciaal. Aan een
kaal cv heb ik niets. Met brieven krijg ik
hun taal, hun toon en weet ik hoe ze spre
ken. Ik leer hun persoonlijkheid kennen en
hun sociale klasse. Taal is de beste manier
om een karakter neer te zetten."
Reproductie
is onze ma
nier om ster
felijkheid te
overwinnen
'Scheppen zonder echo is depri
merend', schrijft hij in 2937 aan
een vriend. Na zijn dood in Ausch
witz is die echo er voor de Joodse
kunstenaar Felix Nussbaum
(2904-2944) toch gekomen.
De Belgische journalist Mark
Schaevers, beoogd biograaf van
Hugo Claus, beschrijft in een
prachtig boek Nussbaums tragi
sche leven en de wonderbaarlijke
herontdekking van zijn werk in
de jaren na 2945.
In dat jaar was Nussbaum een
kunstenaar zonder naam en zon
der oeuvre. Met het laatste trans
port vanuit België verdwenen hij
en zijn vriendin, de eveneens
Joodse kunstenares Felka Platek,
in het niets. Van de grote naam
die hij in het Berlijn van de jaren
'20 bezig was te krijgen, was na ja
ren van ballingschap in
Italië, Oostende en Brus
sel niets meer over. Zijn
werk was in de loop van
de oorlog verborgen bij
vrienden en familie. Het
zou pas in de loop van de
jaren zestig en zeventig
weer worden ontdekt.
Schaevers' interesse be
gint als hij tijdens een in-
Orgelman terview met de Holo-
Felix Nussbaum, caust-historicus David
een schildersleven Goldhagen op diens ka-
Mark Schaevers mer een afbeelding ziet
van een van Nussbaums
320 blz. bekendste schilderijen:
De Bezige Bij het zelfportret met joden-
39,90 euro pas. Zijn zoektocht naar
de kunstenaar, op zijn
schilderijen vaak te zien
in de gedaante van een or
gelman, voert hem langs de
schaarse sporen van zijn korte le
ven.
Eigen onderzoek, gesprekken met
ooggetuigen, de weinige brieven
en interviews, en vooral schilde
rijen vormen de bouwstenen
voor deze onconventionele biogra
fie. Schilderijen vol melancholie
en zelfspot waarin Felix Nuss
baum zijn onafwendbare lot lijkt
te voorvoelen en waarvan een
groot deel nu permanent te zien
is in zijn geboortestad Osnabrück.
In dit indrukwekkende, door Da
niel Libeskind ontworpen mu
seum, is het veel te korte leven
van de kunstenaar aan de hand
van zijn schilderijen bijna stap
voor stap te volgen.
Het boek is opgebouwd uit korte
stukjes, inclusief cliffhangers en
leest bij vlagen als een spannend
filmscenario. Nussbaum rijst op
uit de as van de vergetelheid.
Of, zoals Schaevers met gevoel
voor humor, opmerkt: 'Fenix
Nussbaum!'.
VRIJDAG 19 DECEMBER 2014
ETALAGE
Op Dizzie.nl staat een selectie boeken
over verhalen uit Nederlands-lndië en de
jappenkampen. Bijvoorbeeld het dag
boek Vrouwenleed van Toos Blokland. Zij
overleefde zo'n kamp. Vertel ons jouw le
vensverhaal uit die tijd via info@dizzie.nl
BLOG
Literatuur voedt de geest. Eten brengt
ons terug op aarde. Is het daarom dat zo
veel boekenliefhebbers graag lezen over
voedsel? Marjon Kok wisselt fictie regel
matig af met kookboeken. En kookt ver
volgens. Lees haar blog op Dizzie.nl
TOP 100
Vandaag sluit de stembus voor de Boe
ken Top 100 van Dizzielezers. Stem op je
favorieten en wellicht komt jouw lieve
lingsboek straks op nummer één in de
krant van maandag 29 december.
Stemmen kan via Dizzie.nl/top100
David Mitchell
foto
Murdo Madeod
BIOGRAFIE
door Herman Haverkate
'ROUWEN LEED
