SPECTRUM 7
achtergrond
Hij kan de zon niet evenaren, maar
moet proberen te doen wat binnen
zijn vermogen ligt. Ie moet je inzet
ten om iets voor anderen te beteke
nen."
Richa is aanhanger van Arya Samaj
(ASAN), een Hindoeïstische organisa
tie die is opgericht door de Indiase
swami Dayanand. Het uitgangspunt
is dat God in elk mens aanwezig is en
dat iedereen gelijk is. Haar schoonva
der Suruj (spreek uit: Soeroedj) Biere
is voorzitter van ASAN. „Eén van on
ze belangrijkste grondbeginselen is
dat we pas echt geluk vinden als we
anderen helpen", zegt hij. „Als je eet
zonder anderen eten te geven, leef je
eigenlijk in zonde omdat je niet soli
dair bent. Dienstbaarheid is bedoeld
om jezelf ervan bewust te maken dat
aan alles wat je gebruikt, van eten tot
kleding, mensen hebben gewerkt."
In de moderne maatschappij is het
niet zo vanzelfsprekend om belange
loos iets te doen voor een ander of de
samenleving. Zeker niet als die ander
geen familie is, want daarvoor wil on
geveer een kwart van de volwassenen
nog wel mantelzorger zijn. Maar ver
der toont het ene na het andere onder
zoek aan dat de solidariteit met ande
ren en vooral tussen groepen geleide
lijk afbrokkelt.
Uit de Mentaliteitsmonitor van onder
zoeksbureau Motivaction blijkt dat
het overgrote deel van de Nederlan
ders vindt dat onze maatschappij
egoïstisch en verhard is. Men vindt de
eigen persoonlijke ontwikkeling erg
belangrijk. Zaken als betrokkenheid
bij de maatschappij zijn op hun re
tour. De onderzoekers typeren de hui
dige samenleving als de 'BV ik'.
Het meest zichtbare symbool van de
ze ontwikkeling: de selfie. We kun
nen tegenwoordig zelf vorm geven
aan ons leven. Veel meer in elk geval
dan eerdere generaties dat konden. Ze
ker vrouwen, bij wie dienstbaarheid
en zorg er tot ver in de vorige eeuw
met de paplepel werd ingegoten.
Tegenwoordig hoeven we niet meer
andermans sloof te zijn. Doorgaans
willen we dat ook niet, want dat tast
ons gevoel van waardigheid aan. Veel
van de vroegere sociale verhoudingen
en verbindingen die het leven van
mensen voor een belangrijk deel be
paalden, zijn vervaagd of verdwenen.
In een nog niet zo heel ver verleden
waren mensen uit lagere sociale klas
sen afhankelijk van welgestelden en
daardoor als vanzelfsprekend dienst
baar, om niet te zeggen gedienstig aan
die groep. Die tijd komt naar voren in
het recent verschenen boek Alstublieft
mevrouw, een geschiedenis van de Ne
derlandse dienstmeisjes. Tot in de ja
ren zestig van de vorige eeuw waren
er in Nederland honderdduizenden
meisjes, vaak tieners nog, die dienden
bij welgestelde huishoudens van boe
ren, advocaten, artsen, burgemeesters
en fabrieksdirecteuren.
„Destijds was het volstrekt normaal
dat meisjes na de lagere school geen
onderwijs meer volgden", zegt Piet de
Rooy, emeritus-hoogleraar Nederland
se geschiedenis. „De tijd tot ze in het
huwelijk konden treden, moesten ze
volmaken en dat deden ze als 'dienst-
je'. Voor hun ouders betekende dat
extra inkomsten en een mond minder
te voeden in doorgaans heel grote ge
zinnen. En de meisjes leerden hoe ze
een huishouden moesten runnen."
Na de Tweede Wereldoorlog neemt
het opleidingsniveau toe, waardoor
meisjes minder beschikbaar zijn als
dienstmeisje. Bovendien verandert
het huishouden enorm van karakter.
De Rooy: „De technologie rukt op,
waardoor opruimen veel minder belas
tend en veel minder zwaar wordt.
Dan komt de parttime werkster in
beeld, die veelal uit recente migran
tengezinnen komt."
Pas eind jaren zestig, begin
jaren zeventig kunnen bur
gers zich dankzij collectie
ve regelingen van de verzor
gingsstaat, zoals de sociale
zekerheid en de zorg, losmaken uit de
beknelling van rangen en standen.
Niemand is nog afhankelijk van de
goodwill en grillen van de rijke boven
laag. Arbeiders kunnen zich losweken
uit hun klasse en zichzelf ontwikke
len tot zelfstandige individuen.
In die egalitaire samenleving wordt
dienstbaarheid niet meer opgelegd
door klasse, geslacht of kerk, maar
door een levensovertuiging. Daarmee
is ze tevens vrijblijvend geworden. En
als gevolg van de relatieve welvaart
lijkt een groot deel van de bevolking
te neigen naar individualisme en ge
brek aan dienstbaarheid. We denken
dat dit de enige manier is om de huidi
ge, gerieflijke positie te kunnen be
houden.
Geschiedkundige De Rooy ziet dat an
ders. Hij spreekt liever niet van indivi
dualisering, maar van privatisering.
„Mensen zijn meer prijs gaan stellen
op hun privacy. Ouders wonen niet
meer in bij de kinderen. Iedereen in
het gezin heeft zijn eigen kamer, ook
de kinderen. Mensen willen een privé-
ruimte in hun eigen huis en zo min
mogelijk met anderen worden gecon
fronteerd.
„Als het een kwestie van individuali
sering zou zijn, dan zou dat erop dui
den dat we ons minder aan elkaar ge
legen laten liggen. Dat is zeer de
Als je eet
zonder
anderen
eten te
geven, leef
je in zonde
omdat je
niet solidair
bent
vraag. Vanaf de jaren tachtig zie je
weliswaar een terugkeer naar verschil
len in inkomen en opleiding, maar
dat heeft er niet toe geleid dat men
sen minder bereid zijn tot dienstbaar
heid. Onderzoeken van onder meer
het Sociaal en Cultureel Planbureau
(SCP) laten door de jaren heen zien
dat ongeveer één op de drie Nederlan
ders vrijwilligerswerk doet. Zij zetten
zich onbetaald in voor anderen. Dat
onderschatten we vaak."
Volgens het laatste SCP-onderzoek, in
maart dit jaar, besteden mensen die
vrijwilligerswerk doen daaraan onge
veer een uur per week. Het gaat voor
al om mensen van middelbare leeftijd
met hogere inkomens, autochtonen
en kerkgangers.
Marsja Broeksteeg-Putmans herkent
dat. Ze is landelijk coördinator van de
Vincentiusvereniging. Die van oor
sprong christelijke organisatie van
ruim zestig lokale vrijwilligersorgani
saties is vooral in Brabant en Limburg
actief. Ze richt zich op daklozen, oude
ren, vluchtelingen en nadrukkelijk
ook op mensen die de eindjes niet
meer aan elkaar kunnen knopen.
„We leven in een gejaagde maatschap
pij", zegt Broeksteeg-Putmans. „Ik
word ook wel eens teleurgesteld als ik
heel hard vrijwilligers nodig heb,
maar gelukkig zijn er nog altijd men
sen die voor een ander klaarstaan. Dat
zijn vooral ouderen; sommigen zijn
heel actief, anderen doen af en toe
iets. We hebben de jongeren hard no
dig, zeker gezien de toekomst waarin
als gevolg van de vergrijzing steeds
meer mensen op hulp aangewezen
zullen zijn. Jongeren en jong volwasse
nen hebben het, begrijpelijk, vaak
druk. Vooral als ze in de kinderen zit
ten, worden ze geleefd. Maar ik ben er
van overtuigd dat ook jongeren op
zoek zijn naar een toegevoegde waar
de in het leven. In dat licht pleit ik
voor een maatschappelijke stage tij
dens de schooljaren."
Dat klinkt als muziek in de oren voor
Suruj Biere. Volgens de voorzitter van
ASAN is er voor iedereen altijd en
overal maar één levenshouding moge
lijk. „Je moet jezelf in dienst stellen
van de samenleving. Onbaatzuchtig.
Doe goed en kijk niet om."
ZATERDAG 6 DECEMBER 2014
foto Getty Images
Suruj Biere
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
