Hoopvolle
symfonie
in stad
des doods
*§■1
DIZZIE 19
Droom en realiteit
gaan in elkaar over
Versjes voor
volwassenen
Avonturen op de
motor in Amerika
IliÉ]
■Spil
2»
AAN DE
OEVER
de rij boeken die ik heb geschreven zich
heeft ontwikkeld. Toch schrijf ik nooit met
het vooropgezette idee het thema opnieuw
op te pakken."
Chirbes heeft altijd over Spaanse humeu
ren en temperamenten geschreven, zegt
hij. „Ik heb ze stuk voor stuk om verschil
lende redenen geschreven, maar ieder vol
gend boek past goed bij de voorgaande. Al
les overziend betreft het mijn hele genera
tie. Van 1948 tot nu. Alle romans zijn uit
het onderbewuste voortgekomen."
Het mag dan lijken dat hij een chroniqueur
van zijn tijd is, een chroniqueur bovendien
met een scherp oog voor moedwil, misstan
den en menselijke overmoed, volgens
Chirbes zelf gaan al zijn boeken over hem.
„Ik ben alle personages. Ik hoor dat ik een
heel sociale schrijver zou zijn, die sociale
kwesties aankaart. Is niet zo. Ik probeer mij
met mijn schrijven staande te houden in
het drijfzand waarin we ons bevinden. Ik
onderzoek mijn geheugen. Het geheugen is
de ergste vorm van politie. Het geeft je aan,
het laat je iets schrijven wat je eigenlijk
niet wilt schrijven. Mijn boeken zijn zelfon
derzoeken."
Geen gesjoemel, geen leugens, geen gemar
chandeer. „Niets verdraaien of mooier ma
ken. Eerlijk zijn. Misschien moet je, om eer
lijk te zijn, ook niet in staat zijn al te veel
sturing te geven. Niet ieder thema is even
fijn, maar je ontkomt er niet aan. Wat je als
schrijver haat aan je boek is het deel in je
zelf waar je een pesthekel aan hebt. Dat
vind je de hele tijd terug in mijn boeken.
De boeken lijken op je. Dat is al reden ge
noeg om er een hekel aan te hebben."
Hij begon aan Aan de oever toen hij bij zijn
oudere zuster was gaan wonen, aan de kust
van de Middellandse Zee. Wanneer hij uit
het raam keek, zag hij in de verte de bouw-
kranen overuren draaien. „Graafmachines
waren bezig de boel vlak te maken voor de
zoveelste overbodige grijze kolos."
Bij alle gevoelens en gedachten die bij die
aanblik door hem heen gingen, zat ook ver
wondering. Waarom moest uitgerekend hij
dit aanschouwen? „De geografie is mijn he
le leven met mij meegereisd."
Hij woonde in Madrid tijdens de beslissen
de momenten in de Franco-tijd. „En in ver
re streken toen in de jaren tachtig en ne
gentig de grote Europese geldstro
men binnenkwamen om te ver
dwijnen in volstrekt nutteloze
vliegvelden en hogesnelheidslijnen
naar nergens. Daarna begon die he
le donderse boom van het onroe
rend goed langs de kust en wie was
net in die tijd naar de kust ver
huisd? Ik. Had ik weer de mazzel
dat ik maar uit het raam hoefde te
kijken."
Het kon niet goed gaan, wist hij
steeds. Chirbes schreef het op en
telkens kreeg hij gelijk. Geen won
der dat hem profetische gaven wer
den toegedicht.
„Het is me zo vaak gevraagd: hoe
kon je dat toch zo voorspellen?
Maar ik heb dat nooit voorspeld, ik
heb hooguit iets waargenomen wat
anderen verkozen hebben niet
waar te nemen of domweg niet
hebben gezien."
Hij verwijst naar een verhaal van Edgar Al
lan Poe over een brief die op een schoor
steenmantel ligt. „Waar is de brief, waar is
de brief, roept iedereen in paniek, terwijl
de brief daar open en bloot ligt. Ik ben zo
iemand die de brief ziet. Ik neem waar, an
deren zien het niet. Ik beschrijf altijd die
dingen waarvan ik meen dat iedereen ze
zou moeten zien, omdat ze zich voor hun
ogen afspelen. Toch slagen ze erin er langs
heen te kijken. Waarna ze zeggen, als ik
het heb opgeschreven: wat bijzonder dat jij
dat gezien hebt."
Het is dan ook vaak met tegenzin dat hij
naar de schrijftafel terugkeert. „Een onver
mijdelijkheid, maar het moet gebeuren."
Steeds het besef dat het weer confronte
rend zal worden. „Omdat ik over mezelf
schrijf, bij mijzelf begin. Doordat je naar je
zelf kijkt en jezelf probeert te doorgron
den, en daarbij onvermijdelijk stuit op din
gen die minder aangenaam zijn."
Aan de oever zuigt de lezer naar binnen.
„Om alle thema's bij elkaar te houden, heb
ik de stijl heel compact gemaakt. Als je er
een keer in zit, dan ontsnap je er niet meer
aan en dat is goed. Want de lezer maakt op
deze manier de zuiveringsriten mee die de
mystici ervaren op hun gang naar de top
van de berg. Het is stijgen naar onaangena
me kennis weliswaar, maar ook dat is ken
nis. Alle wijsheid is pijnlijk. De enige litera
tuur die er toe doet, is nooit de plezierigste
of de gemakkelijkste. Goede literatuur is
inktzwart."
Het was een van de meest bela
den concerten uit de muziekge
schiedenis: de uitvoering van de
zevende symfonie van Dmitri
Sjostakovitsj in het belegerde Le
ningrad in augustus 1942. Terwijl
de Russische artillerie met specia
le symfonische salvo's de Duitse
kanonnen tijdelijk tot zwijgen
bracht, voerden de uitgeputte en
verzwakte musici van het Radio-
kom Orkest de symfonie uit die
de componist aan zijn geboorte
stad had opgedragen.
De uitvoering vond plaats op een
zeldzaam donker uur. Ruim een
jaar hielden de Duitsers de stad al
in een dodelijke greep. De bevol
king leed honger, verviel zelfs tot
kannibalisme en had al
bijna een miljoen doden
te betreuren. Velen, onder
wie ook Sjostakovitsj zelf
en het complete Lenin
grad Symfonieorkest, had
den de stad verlaten. Het
radio-orkest dat resteerde,
moest met soldaten van
het front en een fanfare
worden aangevuld om de
tachtig minuten durende
symfonie te kunnen spe
len.
Brian Moynahan grijpt
het historische concert
aan voor een huivering
wekkend boek over een
uitvoering waarvan het
propagandistisch effect gi
gantisch was. Het stuk
werd gepresenteerd als
een teken van hoop en be
schaving in een barbaarse tijd. Uit
voeringen in Engeland en Ameri
ka versterkten het imago van het
Sovjet-regiem bij hun bondgeno
ten. De werkelijkheid was echter
aanmerkelijk cynischer. De stad
leed niet alleen onder de Duit
sers, maar al veel langer onder de
terreur van het eigen regiem. Dui
zenden inwoners, vooral intellec
tuelen en hoge militairen, werden
vermoord op grond van valse be
schuldigingen en showprocessen.
In bijna zeshonderd pagina's ver
telt Moynahan het verhaal van de
componist, het beleg en de Sta-
lin-terreur. Dat hij er niet in
slaagt deze drie verhaallijnen bij
elkaar te houden, is jammer. Me
de hierdoor verlies je als lezer
soms het zicht op wat blijkens de
titel toch het eigenlijke onder
werp had moeten zijn: de uitvoe
ring van een symfonie die op een
ongekend wijze aantoont hoe
groot en troostend de kracht van
muziek kan zijn.
VRIJDAG 5 DECEMBER 2014
RECENSIE
In Emil von S. van Jan van Boorne komen
droom en werkelijkheid samen in een ver
haal over oorlogsgeweld, filosofie en (me
tafysica. Dizzieleden zijn enthousiast:
„Óndanks de beschreven gruwelijkheden
is het een boek waarin je blijft lezen."
ETALAGE
Krijg je in deze Sinterklaastijd geen ge
noeg van versjes, of ben je op zoek naar
last-minute inspiratie? Ontdek de leukste
recente dichtbundels op Dizzie.nl, bij
voorbeeld de humoristische Versjes van
Lars door Lars van der Werf.
BLOG
Journalist Paul van Hooff (foto) schrijft de
komende zes weken op Dizzie.nl een
blog over zijn motorreis door Amerika.
Vandaag verschijnt zijn boek Man in het za
del. „Motor 'Guus' wordt op zo'n reis
bijna een vriend, mijn rechterarm."
Emil von S.
IV c4»wr vin cm DimkmUuc
W At IWtcdt
GESCHIEDENIS
1-
Rafael Chirbes.
foto Hollandse
Hoogte
-
's
-
r r-
V' -
'.;Tl
Aan de oever
Rafael Chirbes
Vertaling Eugenie
Scholderman en
Arie van der Wal
432 blz.
Meridiaan
27,50 euro
Symfonie van
honger, dood en
hoop
Brian Moynahan
Vertaling Arjanne
van Luipen, Mir
jam Nieman en
Huub Stegeman
528 blz.
De Bezige Bij
34,95 euro
door Herman Haverkate
