ZEELAND 25
worden, betekent dat al die andere oké waren.
Dat illustreert de grootsheid van de prestatie
die hier is verricht. En laat meteen ook de ver
bijsterende maat en schaal van de Oosterschel-
dewerken zien."
Van de pijlers, ooit als 'mastodonte kathedra
len' oprijzend vanuit de bouwput, zijn nu al
leen nog maar de topjes te zien, als knekels in
de ruggegraat van de gatendam. „Het is de tra
giek van Rijkswaterstaat dat alle waterbouw
kundige werken, zodra ze af zijn, uit het zicht
verdwijnen. En wat nog wel is te zien, wordt
landschappelijk weggemoffeld. Alsof we ons
er voor schamen."
Hoog tijd dus voor een monumentaal gebaar.
Pomp het water die bouwput uit, en de reser
vepijler doemt daar dan in alle kolossaliteit
weer uit op, achttien meter beneden de zee
spiegel, in Nederlands diepste polder. En daar
hoort dan natuurlijk ook een fontein bij, de
hoogste van Nederland. „Want wij hebben
hier nooit met water gespeeld. Ja, we pompen
het weg, maar we hebben er nog nooit iets
leuks mee gedaan. Ik pomp het omhoog, zo
dat je van heinde en verre kan zien: hé daar
wordt een polder leeggepompt."
Om zijn verhaal nog aanschouwelijker te ma
ken bedacht Van Gasteren het werkeiland
'vast te schroeven'. Acht enorme moeren zou
den Neeltje Jans op haar plaats moeten hou
den. Want stel je voor dat zo'n kunstmatig ei
land wegdrijft. „Jongen", zo beëindigde Van
Gasteren ons vraaggesprek, „echt, ik durf je te
zeggen, dit wordt wereldberoemd. Dit wordt -
onthoud het maar - Dutch windmills, tulips
en Nieltje Jèns."
Waar wie zal dat betalen? Het plan vergde een
investering van 132 miljoen gulden. Maar als
het resultaat jaarlijks 800.00 bezoekers trekt,
die daar dan elk 28 gulden spenderen, dan ver
dient het zich dubbel en dwars terug. Gere
nommeerde adviseurs als oud Shell-topman
Gerrit Wagner en oud-minister Tjerk Wester
terp stimuleerden het provinciebestuur de
plannen verder uit te laten werken. Provincie,
Rijk, gemeente Veere en het pensioenfonds
PGGM legden daar samen acht ton voor op ta
fel. Maar toen het plan af was, bleken de beno
digde investeerders te aarzelen. Een beheer
maatschappij moest hen over de streep trek
ken. De provincie stak daar 1,2 miljoen gulden
in, en de gemeente Veere 6 ton. Aanzienlijk
minder dan de aanjager van het plan, gedepu
teerde Jaap Ventevogel, hardnekkig bij zijn me
debestuurders bleef bepleiten. Het lukte nog
wel banken, vakantieparken en andere moge
lijke geldschieters te interesseren, maar in
plaats van meteen toe te happen, kleedden die
de plannen steeds verder uit. Het moest goed
koper, en er moesten meer verdienpunten in.
Uiteindelijk bedacht Matthijs Zeelenberg, ar
chitect te Ouddorp, voor hen een 'beter' plan:
Sealand-expo. Geen gebouwen als koepels,
maar als één grote 'sneeuwkristal'. Geen pijler-
Op Neeltje Jans zou 'de ziel van elke
rechtgeaarde Nederlander wordt bloot
gelegd'. Goed voor 800.000 bezoekers
per jaar.
polder, maar een nep-pijler. Geen bouten en
moeren, maar een hotel. Bitter constateerde
Van Gasteren dat de provincie zijn gedachte
goed had verkwanseld. Om een rechtszaak te
voorkomen betaalde de provincie hem 75 mil
le uit. Ondertussen strandde ook Zeelenbergs
plan, en raakte de beheermaatschappij plat
zak. Zes jaar na de presentatie van het baanbre
kende plan, gingen ook de laatste ambities ver
loren. Eindbalans: het eiland had er vier patat-
kramen bij.
Kwestie van te hoog opgeschroefde ambities?
Kan zijn. Maar het waren ook de jaren van een
hoog opgelopen conflict binnen het CDA Zee
land. Met aan de ene kant gedeputeerde Jaap
Ventevogel, die Neeltje Jans zag als 'speer
punt' in zijn streven van Zeeland een 'kwali
teitsprovincie' te maken. En aan de andere
kant gedeputeerde Ron Barbé, die dat alles
zag als veel te pretentieuze 'franje'. Hij eiste
geld op voor 'serieuzer zaken': zeehaventerrei
nen bijvoorbeeld. Als Barbé geen geld kreeg
voor zijn havens, dan kreeg Ventevogel geen
geld voor Neeltje Jans. Dat verlammende con
flict bleef al die jaren binnenskamers. Barbé
kwam er pas mee voor de draad toen hij was
afgezwaaid naar de burgemeesterspost in Ter-
neuzen. Ventevogel hield toen nog vol: had hij
maar armslag gekregen, dan was 'ongetwijfeld
al een en ander van de grond gekomen'.
Op Neeltje Jans draaide toen al wel de Del-
ta-expo, nu Deltapark geheten, goed voor zo'n
300.000 bezoekers per jaar. Die attractie krijgt
binnenkort buren: negen windmolens, elk 180
meter de lucht in wiekend. Heel hoog. Maar je
bestormt er niet de hemel mee.
MAANDAG 24 NOVEMBER 2014
rhet firmament
Elementaire onderdelen van Van Gasterens parapluplan voor het werkeiland Neel
tje Jans, zoals verbeeld in de projectbrochure (fase 1; 1986).
1. Drie koepels, elk een oppervlakte van acht voetbalvelden omspannend. Onder
de eerste een Nationaal Museum rond tien eeuwen vaderlande geschiedenis, toe
gespitst op de waterbouw en de VOC; onder de tweede een expo van Neder
lands trotse prestaties in de offshore, visserij en waterbouw, ingericht door het
bedrijfsleven; en onder de derde een subtropisch ontspanningsoord.
2. Brug naar koepels en pijlerpolder.
3. Nederlands diepste polder, met drooggelegde reservepijler.
4. Acht moeren verhinderen dat Neeltje Jans ooit nog eens 'wegdrijft'.
