Zijn grootvader wordt
rijk dankzij de oorlog.
Zijn vader, een SS-er,
gaat er totaal aan onder
door. Oud-oorlogs
correspondent en Rus
landkenner Alexander
MünninghofF schrijft
erover „nu de kust
veilig is".
SPECTRUM 13
interview
66 Ik ben in rap tempo tot
een personage in een
fotolijstje op het
dressoir vervaagd
heeft gekregen om met zo'n verba
zingwekkende en huiveringwekken
de jeugd op een gezonde manier 70 te
worden? „Ja, die verbazing uit Ellen
(zijn vrouw red.) ook vaak:"
Dat levensverhaal begint in Poznan,
in Polen, tussen luchtaanvallen aan
het Oostfront in. De pasgeboren
Alexander wordt er op de buik van
zijn moeder naar de schuilkelder ge
bracht. Natte doeken moeten het ba-
by'tje beschermen tegen opvliegend
stof en kalk door de bombardemen
ten. Het enige gezamenlijke kind van
Wera en Frans, zoals hij zijn ouders
in het boek noemt, krijgt een leven
omhuld door mysteries.
De kleine Alexander zit vaak op de
knie van zijn opa. Als enige in huis is
hij niet bang voor de gehaaide Johan
nes MünninghofF voor wie de Eerste
Wereldoorlog een buitenkans vorm
de. „Mijn grootvader was een vleesge
worden opportunist en een groot ma
nipulator. Hij breidde zijn fruithandel
uit naar alles waar vechtende legers
blij mee zijn. De oude heer hield er
drie schepen, een broodfabriek, een ei
gen bank en een decadent leven aan
over. Met twee landgoederen, paar
den, een zwembad en jaarlijks tiental
len feestelijke partijen."
Voor de vier kinderen heeft het echt
paar nauwelijks tijd. „Opa en Omi wa
ren veel op reis. Omi soms wel zes we
ken; even naar Nice of Venetië in haar
Hanomag-cabriolet. Zij moest er door
haar vriendinnen aan herinnerd wor
den dat ze in Letland nog kleine kin
deren had." De opvoeding wordt uit
besteed; Frans moet op zijn 11e terug
naar Nederland, naar de Fraters van
Tilburg in Oss.
„Dat was echt verschrikkelijk van
mijn grootvader, om er geen seconde
over na te denken wat het voor zijn
zoon betekende om in een klooster in
Nederland te belanden. Hij sprak de
taal niet eens."
De eenzame balling schrijft gemid
deld zo'n zes a zeven brieven per
week naar huis. „Mijn vader wilde
niets te maken hebben met Neder
land, waar de mensen fietsten in
plaats van op paarden te rijden. De
treurigste zin die ik in het boek heb
moeten opschrijven, is zijn uitroep:
'Ik wil met niemand in Nederland
vriend worden'."
Toch is dat het land waar het gezin in
januari 1940 hals over kop naar toe
vlucht, met achterlating van alle Letse
bezittingen. Vanuit een chique villa
in Voorburg, die hij al eerder als beleg
ging had gekocht, slaagt de grootva
der van Münninghoffer erin een goed
draaiende olieraffinaderij in Den
Haag op te zetten. Maar in de tot 'Bri-
va Latvija' (Vrij Letland) omgedoopte
villa groeit het verlangen naar de ooit
paradijselijke omstandigheden.
Vader Frans neemt vanaf de eerste
dag deel aan operatie Barbarossa; de
Duitse aanval op de Russen. „Niet zo
zeer omdat hij een nazi was, hij wilde
de weelde en het geluk terug van zijn
jeugd in Letland. Die was hem afge
pakt door de bolsjewieken, de Rus
sen. Mijn vader zag het als zijn taak
het met wapengeweld terug te krij
gen. Zijn besluit om bij de SS te gaan,
vind ik daarom nog altijd honorabel."
Getraumatiseerd komt Frans terug
naar Voorburg. Zijn huwelijk blijkt-
niet bestand tegen de naoorlogse reali
teit. „Hij keerde zich van mijn moe
der af. Hij vond dat hij dood had moe
ten zijn, net als zijn vrienden."
Grootvader Johannes beslist ook nog
eens dat het voor de naam van de fa
milie en de toekomst van Frans be
langrijk is om alles wat naar Duits
land en de nazi's riekt, weg te poet
sen. Maar de oorlog wegstoppen,
blijkt onmogelijk. Vanaf zijn 12e krijgt
MünninghofF krijgsverhalen te horen.
„Altijd op zondagochtend, vanaf acht
uur. Dan had mijn vader al de eerste
borrel op en zat hij in zijn kamerjas in
de keuken te roken en te drinken. Als
ik dan een ontbijtje voor mezelf maak
te, vroeg hij: 'Hoe was het op school?'
Zonder mijn antwoord af te wachten,
vertelde hij vaak hetzelfde verhaal;
hoe hij in de maïsvelden verdwaald
was en daar onverwacht op een Russi
sche luitenant stuitte. Met zijn scherp
geslepen pioniersschop sloeg hij de
soldaat in een klap dood. 'Wat vind jij
daar nou van', vroeg hij dan."
Niemand weet dat de oorlogscorres
pondent Alexander MünninghofF een
SS-zoon is. „Ik heb het decennia lang
moeten wegdrukken en dat is zwaar
hoor. Tot in de jaren zeventig was het
uitgesloten dat je er wat over zei."
En ook al verslaat MünninghofF zelf
oorlogen in onder meer Libanon, El
Salvador en Joegoslavië, afgezien van
zijn vrouw kent niemand zijn verhaal.
Al dreigt dat herhaaldelijk naar buiten
te komen.
Eén van die momenten is de rechts
zaak tegen zijn vader wegens illegale
handel in diesel. „Hij was daar al eer
der bij verstek in Duitland voor ver
oordeeld. In Valburg deed hij hetzelf
de en is hij weer gepakt. Acht maan
den gevangenisstraf, kreeg hij. Ellen
zocht hem samen met onze zoon
Michiel op in de koepel in Breda. Ik
Alexander Münninghoff
wilde niet mee, ik vond het afstotelijk
hem zo te zien." Bovendien komt het
MünninghofF niet uit. „Het was voor
mijn naam als journalist niet goed dat
mijn vader weer eens in de bak zat."
Hoewel het vergrijp de kranten haalt,
is er niemand van zijn collega's die
aan de hand van zijn vaders initialen
de link met Münninghoff legt. En ook
een bericht over de afwikkeling van
het SS-verleden van Münninghoffs va
der blijft onopgemerkt. „Ik werkte
toen voor het NOS Journaal en ik was
erg benauwd dat naar buiten zou ko
men dat ik een SS-kind ben. Dat kon
toen absoluut niet."
Münninghoff voelt het als zijn morele
plicht uiteindelijk openheid van za
ken te geven. „Bepaalde verhalen mag
je, zeker als je journalist bent, niet on
besproken laten. Die moet je vertel
len." En is de kust nu veilig?
„Ja, nu je het zegt: ja. Ik had me niet
gerealiseerd dat mijn vaders verleden
in mijn onderbewustzijn nog steeds
als een dreigende veroordeling voelt.
Maar de mensen vinden dit nu eigen
lijk alleen maar interessant, verbin
den er geen morele consequenties
aan."
De stamhouder heeft tot op het laatst
contact gehouden met zijn ouders.
Hoewel dat met zijn vader alsmaar
moeizamer werd. „Vanaf de tijd dat
hij met mijn stiefmoeder naar de Bra
bantse Kempen verhuisde, ik was
toen 17, ben ik in rap tempo tot een
personage in een fotolijstje op het
dressoir vervaagd."
Toch stemt Münninghoff in als zijn
vader hem vraagt de naam van
Alexanders oudste zoon te verande
ren in Michael, omdat hij Michiel te
Nederlands vindt. „Dat is toch krank
zinnig en diep beledigend ook. Wij
nemen het onszelf nog steeds kwalijk
dat we toen omwille van de lieve vre
de hebben ingestemd."
Als zijn vader in zijn eentje tussen le
ge en volle flessen drank overlijdt,
heeft MünninghofF hem twee jaar
niet gezien. Tijdens de begrafenis
houdt MünninghofF een speech. „Dat
moet je dan toch doen."
Met zijn moeder is het contact lang ge
leden al verbroken. Na de scheiding
van Frans wordt Wera uit Voorburg
weggepest. Zij neemt haar zoon mee
naar Duitsland, maar Johannes stuurt
een echtpaar om zijn kleinkind, on
der bedwelming met chloroform, te
ontvoeren. Nooit hoort Münninghoff
iets van zijn moeder, ook niet als hij
haar een paar keer schrijft.
„Dat kan kennelijk. Ik kan het eigen
lijk nog steeds niet goed begrijpen."
Maar als zijn vader dood is, durft ze te
komen. „Zij zat - MünninghofF wijst -
op deze bank en logeerde hier een
maand. Na anderhalve dag was het
weer gewoon, gek is dat hè. Maar ja,
het is je moeder. Ze was lief en attent
en ging helemaal op in het gezin. Dat
was verrukkelijk."
ZATERDAG 8 NOVEMBER 2014
C
foto Phil Nijhuis
13 april 1944 geboren in Poznan,
Polen.
1974 reizend redacteur Haagsche
Courant.
1985 Moskou-correspondent GPD
en Avro.
1997 Oprichter Nederlands Weten
schappelijk en Cultureel Instituut
Sint Petersburg.
Getrouwd, twee zoons, een adoptie
dochter en drie vroeg overleden
zoons.
Publicaties: Tropenjaren in Moskou
en diverse schaakboeken.
Alexander Münninghoff - De Stamhouder.
Prometheus, 19,95 euro.
©reageren?
spectrum@depersdienst.nl
