TOPTALENTEN ALS CHARLIE CHAPLIN, DANNY KAYE
EN ORSON WELLES KONDEN TIJDENS DE COMMUNISTISCHE
HEKSENJACHT VAN MCCARTHY EEN TIJD NIET WERKEN
DE MUUR 15
teert nog steeds grote budgetten in
films, het liefst in blockbusters. Zo
konden de makers van Top gun met
Tom Cruise voor de filmopnames
vliegdekschepen van de Amerikaanse
marine lenen. Daar kom je normaal
gesproken niet zo makkelijk aan. Het
Pentagon stelt die schepen beschik
baar en kan zo laten zien wat het in
huis heeft en waartoe het in staat is."
Probleem voor Hollywood was in de
eerste jaren na de oorlog de opkomst
van het McCarthy-isme, de periode
van anticommunistische verdachtma
kingen onder leiding van senator Jo
seph McCarthy. Conservatieve bazen
van de grote filmstudio's plaatsten
veel acteurs en regisseurs op de zwar
te lijst omdat ze verdacht werden van
linkse sympathieën. Uit voorzorg, om
dat die bazen niet zaten te wachten
op moeilijkheden en financiële verlie
zen als gevolg van de heksenjacht van
McCarthy. Toptalenten als Charlie
Chaplin, Danny Kaye en Orson Wel
les konden daardoor een tijd lang niet
werken. Deze vorm van zelfcensuur
riep jaren later veel kritiek op.
In zo'n woelig tijdperk kon een film
als Dr. Strangelove niet gemaakt wor
den. Regisseur Stanley Kubrick moest
tot 1964 wachten met zijn film over
een Amerikaanse president die een
fout maakt en een kernoorlog tussen
zijn land en de Sovjet-Unie uitlokt.
Het was een gewaagde film zo kort na
de Cuba-crisis van 1962. „Je heb kriti
sche geesten nodig om dit soort films
te maken", aldus filmkenner Fritz de
Jong. „Kubrick koos voor een satiri
sche aanpak. Daardoor was het moge
lijk dingen te zeggen die hij anders
moeilijk kwijt kon in die tijd."
Beukenhorst noemt Dr. Strangelove de
allerbeste film rond het thema Koude
Oorlog. „Hij valt de waanzin van de
wapenwedloop, die toen gaande was,
direct aan. De Sovjet-Unie zou overal
geheime pakhuizen vol kernbommen
hebben. Door een amateuristische
fout van de Amerikaanse president
dreigt de hele wereld te ontploffen.
Die angst leefde toen: dat je niet al
leen je grootste vijand vernietigt,
maar ook jezelf."
James Bond bemoeit zich vanaf 1962
op het bioscoopdoek met de Koude
Oorlog. Ruim veertig jaar lang komt
het thema ook in tal van andere block
busters terug. Beukenhorst: „Hyper-
masculiene acteurs als Arnold Schwar
zenegger en Sylvester Stallone belicha
men in hun actiefilms het hyper-
patriottisme. Geheel in lijn met de po
litiek in Washington. In de tweede
helft van de jaren zeventig kon dat pa
triottisme niet meer als gevolg van de
oorlog in Vietnam. Later onder presi
dent Reagan, die zelf acteur was ge
weest, mocht die vaderlandsliefde
weer openlijk getoond worden. De
filmindustrie haakte daar vol op in."
Na de val van de Berlijnse muur, 25
jaar geleden, blijft het even rustig.
Maar al snel haalt de strijd tussen
Oost en West weer het witte doek.
„Er werd ontzettend veel geld gesto
ken in films als Titanic en Jurassic
Park. Die waren het gevolg van de
overwinningsroes na het uiteenvallen
van de Sovjet-Unie. Amerika wilde de
wereld laten zien dat het een su
per-staat was." Rond diezelfde tijd ko
men vanuit Duitsland films die terug
kijken op de periode van de Koude
Oorlog. Das Leben der anderen en Good
bye Lenin reflecteren, op verschillende
manieren, op dat tijdperk. „Zo'n tien
jaar na de Koude Oorlog was de tijd
daarvoor rijp", stelt De Jong. „Uit
Amerika kwam acht jaar geleden The
good shepherd met Matt Damon; een
duistere film over de oprichting van
de CIA door een heel achterdochtige
man. Die focust op onderlinge relaties
binnen dat spionnennetwerk, niet op
de strijd tussen Oost en West."
Verfilmingen van boeken van John le
Carré deden eerder al een duit in het
zakje. Zijn verhalen, meestal rond de
meesterspion George Smiley, maken
duidelijk hoe zinloos een wereld vol
achterdocht is. Tinker tailor soldier spy
uit 2011 kijkt zelfs met nostalgie terug
op de Koude Oorlog. „Het was een
duidelijke, overzichtelijke tijd. Je wist
wie de goeden en wie de kwaden wa
ren", brengt De Jong in herinnering.
„Spionagediensten werkten vanuit
mooie kantoren. Om de schoonheid
daarvan te kunnen waarderen, moet
je weten hoe het is afgelopen."
Maar is dat tijdperk echt voorbij? „Nie
mand heeft ooit gezegd dat de Koude
Oorlog is geëindigd", zegt De Jong.
„Dus gaan de spionagediensten ge
woon door." En dus draait ook Hol
lywood filmrollen vol over de strijd te
gen het rode gevaar. Zo komt Steven
Spielberg oktober volgend jaar met de
Koude Oorlog-thriller St. James Place.
Beukenhorst,, „De fascinatie voor die
periode blijft. Ze leent zich goed voor
het vertellen van een verhaal."
ZATERDAG 1 NOVEMBER 2014
THE SPY WHO CAME IN FROM THE COLD *1965
DAS LEBEN DER ANDEREN *2006
DR.STRANGELOVE1964
GOOD BYE, LENIN! *2003
foto's Hollandse Hoogte
V
