DE MUUR 11
leuzen, in werkelijkheid was het sys
teem allang vastgelopen. Veel mensen
beseften dit.
Gorbatsjovs pogingen om die ver
steende samenleving open te breken,
vonden dan ook breed weerklank. Het
duurde slechts enkele jaren voordat
het communisme definitief instortte.
De Petersburgse kunstenaars verover
den in die tijd stormenderhand de in
ternationale musea en podia. „We
werden direct op het allerhoogste ni
veau ontvangen", herinnerde Novikov
zich in zijn rommelige, met boeken
en kunstwerken volgestouwde flat.
„We hingen rond in musea in Amster
dam, Düsseldorf en Londen, overal."
Maar hij raakte snel gedesillusio
neerd, de eigentijdse westerse kunst
bleek in hun ogen betekenisloos en le
lijk. „Schoonheid is in het Westen ge
degradeerd tot een subjectief begrip,
met als gevolg dat er allerlei slecht ge
schilderde voorstellingen worden ge
maakt, begeleid door onbegrijpelijke
teksten waarmee het publiek wordt
geïntimideerd. Het gaat nergens over,
het is een soort pornografie."
Als reactie verklaarde Novikov de oor
log aan het modernisme. Met geestver
wanten richtte hij de conservatieve
Nieuwe Academie op, waar op grond
van klassieke schoonheidsidealen
wordt onderwezen. De Nieuwe Acade
mie koppelde in neoclassicistische af
beeldingen homo-erotiek aan postmo
derne ironie en stuitte op weerstand.
Toen Novikov beweerde dat hij kun
stenaars onder Hitier beter vond dan
de hedendaagse, werd een expositie
van zijn werk in een Berlijnse galerie
afgelast. Rituele, op video opgenomen
kunstboekverbrandingen, opgeluis
terd met veel vaandelgezwaai en trom
geroffel, riepen de vraag op of die rus-
sofiele Nieuwe Academici misschien
sympathiseerden met neonazi-groepe
ringen. Novikov: „Kijk die verschrikke
lijke Russen eens. Ze verbranden boe
ken! Novikov is erger dan Hitier!"
Mogelijk zonder dat zij dit beseften,
weerspiegelde de radicale omslag, die
de kunstenaars uit Sint Petersburg
maakten, een tendens in de Russische
samenleving. Na de aanvankelijke
vreugde over de ineenstorting van de
partijdictatuur, het openstellen van
de grenzen en de mogelijkheid om de
wereld buiten de Sovjet-ruimte te ver
kennen, volgde de kater. In de jaren
negentig hadden de Russen kennis ge
maakt met een wanstaltige vorm van
rauw kapitalisme, die hen, zo voelden
zij dit, door het Westen was opgedron
gen. De Navo en de Europese Unie wa
ren bovendien uitgebreid met voorma
lige vazalstaten van Moskou en daar
door opgerukt tot aan de grens met
Rusland. Diepe achterdocht jegens de
ware westerse bedoelingen maakte
zich meester van de Russische publie
ke opinie.
Vladimir Poetin, de populaire presi
dent, en diens spindoctors bleken be
kwaam in het bespelen van dit senti
ment. Een grote meerderheid van de
Russen zegt Poetins anti-westerse po
litiek te steunen. Onder hen bevin
den zich ook kunstenaars, muzikan
ten en intellectuelen, die zich ooit ver
zetten tegen de Sovjet-dictatuur.
Ook Novikov begroette destijds de
komst van Vladimir Poetin, na de
chaos van de jaren negentig. Maar hoe
hij de huidige, agressieve sfeer in Poe
tins Rusland zou beoordelen, weten
we niet. Novikov is immers al meer
dan tien jaar dood, evenals een groot
aantal andere kopstukken uit de voor
malige underground van Leningrad:
drugs, drank en een ruig leven eisten
hun tol. Opmerkelijk is dat ook van
die destijds nog zo jonge neoliberale
politici, die begin jaren negentig de
Russische overgang naar een markt
economie probeerden te realiseren, ve
len zijn overleden.
Dat zich in Rusland, 25 jaar na de val
van de Muur, een heuse culturele re
volutie zou voltrekken - waarin alles
wat in de ogen van de huidige macht
hebbers 'niet patriottisch, onrussisch,
anti-orthodox en pro-westers' ver
dacht is - had Novikov waarschijnlijk
niet kunnen voorzien. Onder Vladi
mir Poetin is een nieuw cultuurbeleid
geformuleerd, met als leidraad dat
Rusland niet Europa is. Kunstenaars
die werk maken dat niet loyaal is aan
de traditionele waarden van de unie
ke Russische beschaving worden be
schouwd als vijanden van de Russi
sche staat. Inmiddels roepen de pam
fletachtige tirades in kranten, op ra
dio en televisie tegen 'decadente,
kwaadaardige buitenlandse' invloe
den in de kunsten herinneringen op
aan de cultuurpolitiek onder Stalin in
de donkere jaren dertig, toen het so
cialistisch realisme als enige toegesta
ne kunststroming gold.
De weinige artiesten, die zich tegen
Poetins politiek verzetten, worden
door de propaganda publiekelijk als
'CLA-agenten' aan de schandpaal gena
geld. In een enkel geval hangen hun
portretten, naast die van politieke op
positieleiders, op spandoeken en bill
boards langs de openbare weg, met er
boven de aanduiding 'Vijfde colon
ne!'.
Peremen! (Verandering!) is een compo
sitie uit de jaren tachtig van de Russi
sche punkband Kino. Het was ooit
het lijflied van de rebellerende peres
trojka-generatie, waartoe ook Timoer
Novikov behoorde. Onder Poetin keer
den de propaganda en de censor terug
en werd Peremen! opnieuw een ver
zetslied. Ditmaal tegen de huidige
machthebbers. Daarmee is de cirkel
rond. Een kwart eeuw nadat in Ber
lijn de Muur viel zijn het Westen en
Rusland elkaar al weer kwijt geraakt.
ZATERDAG 1 NOVEMBER 2014
Op een affiche
uit 1992 lijken
kapitalisme en
communisme
elkaar gevonden
te hebben,
foto
Hollandse Hoogte
