Wissenkerke in
spiegelbeeld
toch herkend
Nieuwe raadkaart
Vrouwe Beliya
BUITEN 7
Dorpstraat, Wissekerkë Zeeland
Vrij unaniem kwamen alle lezers
tot de juiste oplossing: de Voor
straat, of Dorpstraat zoals op de
kaart staat, in Wissenkerke rond
1920-1925. Maar d'r is iets eigenaar
digs aan de hand en ook dat viel een aantal
lezers op: het tafereel op de kaart is in spie
gelbeeld afgedrukt. Niet door de krant dus,
maar in lang vervlogen tijden door de ma
ker van de kaart.
Een inzending van ver deze keer, uit Syd
ney in Australië. E-paperlezer Peter van der
Vlies herinnert zich dat er in de jaren vijf
tig links naast de kerk een pad liep naar de
vijver achter de kerk waar Bram Breure zijn
stal en paarden had, die na een dag hard
werken hun dorst in de vijver lesten.
Rinus de Moor uit Retranchement, maar ge
boren Wissenkerkenaar, beschrijft de kaart
zoals hij is afgedrukt. „Links van de muziek
tent de gemeentelijke dorpspomp, waar de
Noord-Bevelanders in de zomermaanden
hun regenbakken konden aanvullen toen er
nog geen waterleiding was. Door de mu
ziektent heen (die er niet meer is) is het
winkeltje van de weduwe Koets te zien."
Keest Stevense uit Middelburg meldt dat de
kerk in 1827 in de plaats kwam van de kerk
uit 1670. De kerk is in 1968 afgebroken en
vervangen door de Opstandingskerk. Het
oude door JJ. Vollebregt Zn. in 1862 ge
bouwde orgel staat nu in de nieuwe kerk.
De muziektent stamt uit 1904. In mei van
dat jaar gaf Apollo er haar eerste concert.
Bram van de Sande uit Tholen schrijft dat
de kerk een geliefd object was om in de
winter sneeuwballen tegenaan te gooien.
„Wie de wijzerplaat wist te raken, was een
goeie. Daaronder zaten echter ramen, dus
sneuvelde er wel eens een ruitje."
Mare Oele uit Middelburg weet dat op het
kerkplein nog een elektrische generator
heeft gestaan. „Een kwartier voordat de ge
nerator uitging, knipperde het licht even zo
dat de mensen naar bed konden gaan."
Helemaal in het zuidoosten van
het eiland Tholen staat de hoe
ve 'Vrouwe Beliya'. Althans wat
er nog resteert van de oorspron
kelijke gebouwen. Vrouwe Be
liya, niemand wist mij te vertellen wie dat
is of was. Integendeel; bij lezingen e.d. op
het markante eiland was er altijd wel ie
mand die na een vragenrond je ook nog
eens met Beliya aan kwam zetten: „Weet u
misschien..."
Na enige jaren zoeken kwam ik, via een
heemkundige kennis uit het Thoolse, uit
bij het 19e eeuwse boek van Adriaan Holle-
stelle: 'Geschiedkundige beschrijving van
Tholen en omstreken'. De hoeve Vrouwe
Beliya ligt in de voormalige Verbeliepolder.
Voormalig, omdat de dijken van dat oude
poldertje van rond 1300, zijn afgegraven en
verwijderd, en dus is het als zodanig niet
meer te herkennen. Verbelie en Vrouwe Be
liya blijken alles met elkaar te maken te
hebben. Het deftige 'Beliya' werd al snel
verzeeuwst/ verthoolst tot Beele of Belie.
'Ver' is in de middeleeuwen de aanspreekti
tel voor een dame van adel. Net zoals 'ser'
(denk aan het Engelse 'sir', of het Spaanse
'sire') voor een adellijke heer. Vrouwe of
Ver Beliya werd dus verbasterd tot Belie,
en het naar haar vernoemde poldertje tot
de Verbeliepolder. En toen werden de dij
ken afgegraven zodat de ooit aparte polder
niet meer als zodanig te vinden was. Dank
zij de naspeuringen van de grondige Holle-
stelle 120 jaar geleden, kan ik persoon en
hoeve nu weer aan elkaar verbinden.
Wie was Beliya? Ook daar heeft Hollestelle
een antwoord op. Ze was vermoedelijk een
dochter van Hendrik van Brigdamme, één
van de takken van het geslacht Van Borse-
le. Niet zomaar een beetje deftige dame
dus, maar een afstammelinge van de grafe
lijke familie van Zeeland. De van Borseles,
geparenteerd aan het Hollandse grafelijke
huis - onder andere Jacoba van Beieren -
waren hovelingen, maar ook diplomaten
en hoge militairen aan het Bourgondische
Hof, dat vaak resideerde in Brussel of Gent.
De van Borseles waren schatrijk en hadden
kastelen in Vlaanderen, Holland en vooral
Zeeland, hun stamgrond. Zo ook in Tho
len. Heel Sint Maartensdijk werd in feite
beheerst door het grote kasteel met veel
personeel, paarden en dergelijke van de
van Borsele-familie. Jonkvrouw Beliya zal
tijdens een verblijf in Sint Maartensdijk
wel verliefd zijn geworden op ene Simon,
later haar niet-adellijke echtgenoot. De van
Borseles zullen haar wel van geld, goede
ren en vooral grond (en wellicht ook schor
ren) voorzien hebben. Van dat geld kon ze
niet alleen leven, maar ook haar slikken en
schorren bedijken en die dan naar zichzelf
noemen: de Vrouwe Beliyapolder, met daar
in een gelijknamige hoeve. De kinderen
die ze bij Simon kreeg, zetten allen achter
hun eigen naam Beliya, later verbasterd tot
Beele. Nog later was er een afstammeling
die Hughe heette, en die aanvankelijk ook
Beele achter zijn naam zette, maar zich op
latere leeftijd Huygens ging noemen. Holle-
stelle veronderstelt dat deze man de stam
vader was van de latere Constantijn Huy
gens en zijn zoon Christiaan. Beide waren
(inter)nationaal beroemd in de 17e eeuw
als dichter, staatsman of geleerde. Of deze
stelling waar is weet ik niet, maar feit is dat
de 17e eeuwse Huygens' nauwe banden
hadden met Tholen en Schouwen en er
veel grond en boerderijen bezaten (onder
andere hoeve Nooitgedacht en de beide
Muiterij-hoeves). Het zou ook de nauwe
banden verklaren tussen de Oranjes (die
via huwelijken aan de van Borseles ver
want waren) en de familie Huygens, die
dus via hun vader ook van de van Borseles
af zouden stammen. Maar nergens anders
dan bij Hollestelle heb ik ooit zo'n verwant
schap bevestigd gezien. Naast Vrouwe Be
liya was er trouwens ook een Vrouwe (Ver)
Theresia op Tholen. Zij en haar nakomelin
gen werden in het Thools al snel de Vertrie-
zen-familie genoemd. Maar dat is weer een
heel ander verhaal.
WOENSDAG 29 OKTOBER 2014
De winnaars van de waardebonnen zijn: Mare Oe
le, Middelburg; Adrie Clement, Kamperland en
A.H. Ruijsink, Goes
van Wissenkerke?
Een nieuwe opgave uit
de collectie kaarten en
foto's van Hans Linden-
bergh. Onze vraag: waar
is deze foto genomen?
We zijn benieuwd naar
de locatie en lezen
graag anekdotes of ver
halen over deze plek.
Stuur uw oplossing naar:
redactie@pzc.nl of post
bus 5046, 4380 KA Vlis-
singen.
Drie inzenders van goe
de antwoorden ontvan
gen een waardebon.
De Dorpsstraat van Wissenkerke had ooit een muziektent.
door Gerard Smallegange
