Meer turnen
dan ballet
DIZZIE 17
Het bombardement op Biggekerke in 1944
sloeg een groot gat in het dorp.
Ooggetuigen van toen vertellen hun verhaal
in BommenWater en Chocola.
Peter van Uhm komt naar Middelburg
Vlaams en Nederlands
d
Zondag 17 september 1944. De
geallieerden bombarderen
Duitse stellingen langs de
Walcherse kust bij Biggeker
ke. Echter, wat er nog staat
zijn nepkanonnen, het echte geschut is
na de geallieerde landing op de Norman-
dische kust weggehaald. Het dorp
wordt zwaar getroffen. Er is sprake van
169 ton aan brisantbommen, die op Big
gekerke worden gegooid. Vijfenveertig
dorpelingen komen om het leven.
Lange tijd kreeg het bombardement op
Biggekerke niet veel aandacht. Inmid
dels is dat anders, met een jaarlijkse her
denking. Dit jaar verscheen er ook een
bundel met ruim dertig interviews met
ooggetuigen: nu allemaal achter in de ze
ventig of ouder, toen kinderen en jong
volwassenen. Het is goed dat de verha
len van de ooggetuigen zijn opgetekend.
Nu kan het nog. Het voorwoord (pag. 7):
„Het was een mooie zomeravond met
een strakblauwe lucht, onschuldig
bijna, kinderen speelden nog buiten na
het avondeten. Tot er 'kerstbomen' uit
de lucht vielen." Wat me opvalt is dat
vrijwel iedereen meteen in de gaten
had dat die uitgeworpen 'kerstbomen'
markeerlichten waren, voor de bom
menwerpers die eraan kwamen. In veel
verhalen is ook sprake van schuilkel
ders. Vaak primitief, met een dak van
stro. Maar het geeft wel aan dat de bur
gers met oorlogsgeweld rekening hiel
den. Dat het meteen zo'n zwaar bombar
dement zou zijn, dat was door niemand
te voorzien.
Ik ken het dorp enigszins. Maar een plat
tegrond van het dorp zou in het boek
handig zijn geweest. Met bijvoorbeeld
aangegeven welke straten het zwaarst
werden getroffen, en waar de geïnter
viewden toen woonden.
Ik geef één voorbeeld van een inter
view, zoals dat in het boek is opgeno
men. Met Piet Lampert, 82 jaar, destijds
woonde hij aan de Valkenisseweg, waar
nu de rotonde is (pag 41-42):
„Toen het stil werd, gingen ze naar bui
ten. Wat ze daar aantroffen, was één ra
vage. Alle ruiten kapot, alle dakpannen
eraf en veel was ingestort. Heel het erf
onder de modder. Twee varkens die op
het kalverweitje stonden, lagen dood.
Een paard was kreupel. Iedereen ging
meteen aan het werk om alles te repare
ren."
In de meeste verhalen komt ook de
inundatie van Walcheren aan de orde.
Vele gezinnen moesten vertrekken en
werden opgevangen op Zuid-Beveland.
Vaak Yerseke, zo lees ik, en niet ieder
een was even welkom.
Er waren achterblijvers.
Die gingen op een gegeven moment
poolshoogte nemen bij de duinen en
kwamen terug met chocola.
Bevrijders en chocola gaan samen...
Dat hadden al meer Zeeuwen ondervon
den.
Stel dat ik een monsterlijke
misdaad beraamde. Als idea
le plaats voor het delict zou
ik dan denken aan Zeeuws-Vlaan
deren, zeg de hoek bij Terhofste
de. Niemandsland, waar
geen wet echt geldt,
to.md00r de politie vlot ver
geten. Zulke gedachten
moet ook Herman Koch
hebben gehad bij het
schrijven van Geachte
heer M. (2014). En hij
kan het weten, want hij
verblijft een aanzienlijk
deel van het jaar te
Graauw.
In de roman worden
heel wat hoekjes
Zeeuws-Vlaanderen aan
gedaan. Terhofstede dus,
nabij Sluis en Retranche-
ment. In deze omstreken
staat het vakantiehuis
van de ouders van Laura,
de mooie middelbare
scholiere die kort een
verhouding heeft met
haar leraar geschiedenis. De man,
boos en verward vanwege de
breuk, wordt voor het laatst ge
zien bij Terhofstede, in het gezel
schap van Laura's nieuwe lief Her
man. Later dringt Herman zich
op aan de schrijver die een boek
wijdde aan de verdwijning. Deze
bezit zelf een huisje tegen een
dijk in het oosten van Zeeuws-
Vlaanderen. De plaatsen worden
in dit geval slechts met één letter
aangeduid. Maar je hoeft geen
waarzegger te zijn om het Ver
dronken Land van S., het vesting
stadje H. en de haven van A. te
duiden.
Geachte heer M. is literatuur in het
kwadraat, veel lagen vertelling,
veel verwijzingen naar eerdere on
derdelen van Herman Kochs
oeuvre, veel commentaar op wat
literatuur wel en niet moet we
zen. Het lezen van de roman is als
dolen door brandende zon, vier
honderd bladzijden woestijn tot
eindelijk een antwoord komt op
de vraag: wie heeft wat gedaan.
Soms is er een oase, een zin die
even verfrissing biedt, zoals deze
samenvatting van de seks tussen
meisje en leraar: het bleef'meer
als turnen dan als ballet' voelen.
Hetzelfde kun je zeggen over dit
boek. Volop plaatsnamen, nooit
een detail waardoor je die plek
ken herkent. De personages blij
ven marionetten aan het schrij-
verstouw. Het verhaal is een karig
bekleed schema. Geen roman is
het, hooguit de scherven daarvan.
Een straf om te lezen, wie weet
een bewuste zet van de schrijver.
Als om te bewijzen dat je met je
misdadige plannen zelfs in
Zeeuws-Vlaanderen niet aan je
verdiende loon ontkomt.
VRIJDAG 10 OKTOBER 2014
LITERAIRE AVOND VAN DE PZC
Voormalig commandant der strijdkrach
ten Peter van Uhm wordt vrijdag 21 no
vember om 20.00 uur in de Kloveniers
doelen in Middelburg geïnterviewd door
PZC-journalist Jan van Damme. Van Van
Uhm verscheen deze maand de biografie
Ik koos het wapen. Op 17 april 2008 werd
Peter van Uhm geïnstalleerd als comman
dant der strijdkrachten. De volgende dag
sneuvelde zijn zoon Dennis bij een aan
slag in Afghanistan. Ondanks de bizarre
omstandigheden bleef Van Uhm op zijn
post om de krijgsmacht te leiden.
De avond is georganiseerd door de PZC
en boekhandel de Drvkkery.'Kaarten via:
www.drukkerijmiddelburg.nl/tickets
COLUMNISTEN IN GESPREK
De Vlaamse radiomaker en schrijver Pat
Donnez verzorgt zaterdag 18 oktober in
de Middelburgse Kloveniersdoelen een
bijeenkomst over cultuurverschillen tus
sen Vlaanderen en Nederland (15.00
uur)Hij doet dat met de Vlaamse colum
nist Hugo Camps (1943) en PZC-colum-
nist Guido van der Heijden (1970).
A
ZEEUWSE SCHRIJVERS
door Mario Molegraaf
Toen het stil werd...
door jan van Damme
Herman Koch
(1953)
In 2014 verscheen
Geachte heer M.
Eerdere titels
(selectie): Red ons,
Maria Montanelli
(1989), Het diner
(2009) en
Zomerhuis met
zwembad (2011).
Bommen, water en
chocola. Bundel met
verhalen van
ooggetuigen van het
bombardement op
Biggekerke in 1944
Uitgave in eigen
beheer, 10 euro.
Stille tocht in Biggekerke ter herdenking van het bombardement in 1944. foto Ruben Oreel
