actueel
SPECTRUM 3
Koemelk
Waarom
zou je het
Muiderslot
wel bescher
men en de
Lakenvelder
runderen
niet?
Food-beweging, die het eten van lang
zaam groeiende rassen als het Kempi-
sche heideschaap, het brandrode rund
en het Chaams hoen promoot. Zelfs
rassen die zijn uitgestorven, worden
teruggefokt. Of althans, dat wordt ge
probeerd. Zo moeten varkens als de
Duitse Bonte Bentheimer het verlies
aan oorspronkelijke biodiversiteit in
de varkensfokkerij opvangen. Ook als
rassen volledig in elkaar zijn opge
gaan, kunnen de oorspronkelijk ken
merken in principe worden terugge
haald, zegt Frankenhuis. „Als je maar
genoeg beesten hebt en het nodige ge
duld." Dat lukt niet altijd. Twee Duit
se dierentuindirecteuren, de broers
Heinz en Lutz Heek, deden al voor de
Tweede Wereldoorlog verwoede po
gingen de oeros terug te fokken. Fran
kenhuis: „Vanuit hun nazi-sympathie
zochten zij een Germaans oerdier. Ze
kruisten meer dan tien primitieve Eu
ropese runderrassen met elkaar, maar
vergaten het primitiefste ras, de beti-
zu uit de Pyreneeën. Het resultaat,
het Heckrund, lijkt daarom niet echt
op de oeros. Het is decimeters kleiner,
minder gedrongen en veel warriger."
Toch is het Heckrund een blijvertje
gebleken. Sinds 1983 begraast een kud
de Heckrunderen de Oostvaarders-
plassen. En wie weet keert ook de
'echte' oeros ooit terug: de stichting
Tauros probeert de oeros terug te fok
ken op basis van DNA-techniek en ge
richte kruisingen met andere rassen.
Met behulp van gentechnologie zijn
er talloze nieuwe mogelijkheden om
dieren terug te fokken of juist verder
naar onze hand te zetten. Het zal niet
lang meer duren totdat buiten de EU
het vlees van de eerste genetisch ge
modificeerde dieren in de handel
komt; in de VS wordt 'gesleuteld' aan
een twee keer zo snel groeiende zalm.
In China zijn menselijke genen inge
bouwd bij koeien om melk te kunnen
geven die op moedermelk lijkt.
Medicijnen geproduceerd door gene
tisch gemodificeerde dieren zijn al op
de markt, zoals een middel tegen de
ziekte van Pompe, dat wordt gewon
nen uit de melk van genetisch versleu
telde konijnen. Negen jaar geleden
werd het eerste racepaard gekloond.
In Nederland lopen drie klonen van
het succesvolle dressuurpaard lazz
rond. Hoewel klonen van huisdieren
hier verboden is, mogen gekloonde
dieren wél worden ingevoerd.
Wetenschappers hebben niet stil geze
ten sinds de presentatie van het eer
ste gekloonde schaap Dolly en de ge
netisch gemodificeerde stier Herman,
verklaart Frankenhuis „Hun experi
menten zijn alleen wat meer in de
luwte gehouden, omdat consumenten
genetische manipulatie een akelige
term vinden. Dat is jammer. In feite is
het niet meer dan versnelde natuurlij
ke selectie. Nieuwe eigenschappen
waar je anders generaties voor moet
fokken, zijn nu in één generatie bin
nen bereik. Dat biedt fantastische mo
gelijkheden voor de toekomst."
Maarten Frankenhuis en René Zanderink -
Huisdieren. Onderworpen en gebruikt,
gekoesterd en bewonderd.
2010 Uitgevers, 24,90 euro.
eieren worden noodgedwongen uitge
broed door postduiven."
Het fokken op uiterlijke kenmerken
leidde tot meer problemen. Allerlei
rashonden kampen met gedragsstoor
nissen en fysieke ongemakken. Franse
en Engelse bulldogs hebben zo'n kor
te neus, dat ze moeite hebben met
ademen. Door hun kleine schedel heb
ben Cavalier King Charles spaniels
constant hoofdpijn en veel husky's
zijn doof. Bij landbouwhuisdieren ko
men ook uitwassen voor. Dikbilrunde-
ren zijn zo ver doorgefokt, dat ze al
leen met behulp van een keizersnede
kunnen kalven. Vleeskippen groeien
zo snel dat ze soms aan ademnood be
zwijken. Melkkoeien worden vaak
niet ouder dan 5 of 6 jaar, terwijl een
rund van een oud ras in de natuur
makkelijk 20 jaar kan worden.
Het doorfokken met rassen die de
meeste melk, vlees of eieren oplever
den, heeft nog een keerzijde: de klein
schalige veelsoortigheid van vroeger
maakte plaats voor de grootschalige
uniformiteit van nu. „Op schilderijen
uit de gouden eeuw zie je runderen
met allerlei kleuren en vormen.
Brandrode runderen, baggerbonte af
tekening aan de poten, Lakenvelders
en Witrikken. In de negentiende
eeuw raakten de zwartbonte Neder
landse koeien in het buitenland ge
liefd vanwege hun hoge melkproduc
tie. Door die grote vraag ontstonden
stamboeken waarin alleen koeien wer
den geregistreerd die aan bepaalde
voorwaarden voldeden. Daarbij lag
veel nadruk op uiterlijkheden: vlekver-
deling, vorm van de kop, kronkeling
van de meikaders onder de buik."
Zoals de Holstein-Friesian nu hét ras
is voor melkkoeien, is de Texelaar dat
bij schapen. De oude rassen die de ba
sis van de hoogproductieve landbouw
huisdieren vormen, zijn zeldzaam.
Sommige zijn zelfs verdwenen.
Eeuwig zonde, vindt Frankenhuis.
Enerzijds omdat huisdierrassen tot
ons cultuurbezit behoren. „Ze zijn
het resultaat van eeuwenoude fokkers
kunst. Waarom zou je het Muiderslot
wel beschermen en de Lakenvelder
niet? Daar komt bij dat elk ras unieke
kwaliteiten heeft. Sommige oude kip-
penrassen zijn bijvoorbeeld beter be
stand tegen bepaalde infectieziekten
en Blaarkoppen kunnen beter tegen
extreem koude winters dan onze mo
derne, hoogproductieve Holstein-Frie-
sians. Zulke eigenschappen kunnen
fokkers in de toekomst van pas ko
men. Ook daarom is het belangrijk di
versiteit in stand te houden."
Steeds meer mensen raken van dat be
lang doordrongen. Oude landbouw
huisdierrassen zijn daarom bezig aan
een comeback. Mede dankzij hobby
fokkers en onder invloed van de Slow
Door koeien te domesticeren, heeft
de mens niet alleen dieren genetisch
veranderd, maar gebeurde ook het
omgekeerde. Door het samenleven
met dieren veranderde het genetisch
materiaal van mensen. Oorspronke
lijk konden volwassenen geen melk
verteren. Veel oorspronkelijke inwo
ners van Afrika, Amerika, Zuid-
oost-Azië en Australië kunnen dat
nog steeds niet. Bij hen levert melk
darmklachten op.
Dat de meeste volwassenen in het
Westen wel tegen melk kunnen, dan
ken we aan het lange samenleven
met koeien en geiten. Daardoor zijn
we lactosetolerant. Na de borstvoe
ding blijven volwassenen het enzym
lactase produceren, dat lactose uit
melk splitst in de suikers glucose en
galactose. Die genmutatie die daar
voor nodig was, werd rond 7.500
voor Christus voor het eerst aange
troffen in het DNA van mensen in
Noord- en Centraal-Europa.
ZATERDAG 4 OKTOBER 2014
Grote foto: Een roodbonte melkkoe. Inzet: Het Heckrund.
Kleine foto's rechts van bovenaf, renpaard tijdens een koers; ang
orakonijn voor wolproductie; Engelse bulldog tijdens een hon
denshow. foto's Wikimedia Commons
reageren?
spectrum@depersdienst.nl
