'Waarom zie jij steeds
maar niet dat Ik niet kan
komen, omdat Ik er al ben'
14 SPECTRUM
Een boek blikt terug op het opmerkelijke verhaal
van Jozef van den Berg. 25 jaar terug gaf hij zijn
theatercarrière op, verliet later zijn gezin en trok
in een hut in Neerijnen. 'De cirkel is nu rond.'
et is 12 september 1989 en
theatermaker Jozef van den
Berg zit in zijn kleedkamer
in afwachting van de Belgische pre
mière van Genoeg Gewacht in deSin-
gel in Antwerpen. Hij schrijft een per
soonlijke brief aan zijn personage,
een brief die hij wil invoegen in het
stuk. Van den Berg is al een tijdje aan
het rommelen. Hij is niet tevreden
over het stuk. 'Op dat moment legde
God ineens de hand op mijn hart', al
dus Van den Berg. 'Waarom zie jij
steeds maar niet dat Ik niet komen
kan, omdat Ik er al ben', zegt God.
Van den Berg voegt de brief in, maar
stelt vast dat het publiek het allemaal
niet meer kan volgen. Bovendien, de
brief die volgens plan in de theater-
kist moest vallen die op het podium
staat, valt niet in, maar naast de kist.
Een slecht teken, denkt Van den
Berg.
De volgende dag is een vrije dag die
hij doorbrengt in Brussel met wat in
terviews. Voor de tweede voorstel
ling, op 14 september, eveneens in
deSingel, pakt hij de Bijbel. Hij vraagt
God om raad. De Bijbel valt open bij
II Korinthiërs 6:17. 'Ga weg uit hun
midden en scheidt u af.'
Vlak voor aanvang van de voorstel
ling zegt Van den Berg tegen de toe
schouwers in de zaal dat hij gaat stop
pen met theater maken. 'Voor mij is
het voorbij. Ik zeg u allen goeiedag. Ik
ga. Het geld dat u hebt betaald, kunt
u terugkrijgen bij de kassa. Tot ziens.'
In de zaal is het stil, hier en daar
klinkt gelach. Die Jozef. Maar het is
echt. Zijn manager spreekt van een
menselijk drama. Alle voorstellingen
worden geannuleerd.
Dat dramatische moment 25 jaar gele
den, toen Jozef van den Berg besloot
te stoppen met zijn succesvolle thea
tercarrière, is het centrale element in
het boek Jozef van den Berg, van pop
penspeler tot acteur van Christus van de
Belgische theatermaker en auteur
Francis lonckheere.
Jonckheere zocht Van den Berg tien
tallen keren op in Neerijnen in een
poging het mysterie te ontrafelen
waarom Van den Berg in 1989 besloot
te stoppen, zijn succesvolle internatio
nale carrière opgaf en kort daarna
vrouw en kinderen verliet om als een
kluizenaar te gaan wonen in een fiet
senstalling in Neerijnen, een dorpje
aan de Waal dat hij sindsdien nooit
meer heeft verlaten,
lonckheere komt een heel eind. Hij
haalt er de teksten bij uit de tiental
len theatervoorstellingen die Van den
Berg maakte, zoekt een verklaring in
zijn jeugd. Want de katholiek opge
voede Van den Berg voelde al in zijn
jeugd een roeping. Voor Sinterklaas
vroeg hij kleren en attributen van
een priester om de mis op te dragen.
Op zondag droeg hij als kind een mis
op. Maar zijn priesterambities verdwe
nen. 'Ik kreeg een vriendinnetje, zo
mooi, zo lief.'
De vroege dood van zijn vader speelt
ook een rol. Marietje Pluim, het pop
petje dat Van den Berg van zijn vader
kreeg net voor hij doodging, speelt
een belangrijke rol in zijn voorstellin
gen. Net als zijn andere poppen die
hij zijn familie noemt en die hij op
onnavolgbare wijze tot leven wekt.
In Moeke en de Dwaas (1982) komt
voor het eerst een zoekende jonge
man voor die grote vragen stelt over
leven en dood. In Pleisterplaats (1987)
neemt Van den Berg afscheid van
zijn poppenfamilie die hij begraaft.
Tijdens het spelen heeft Van den
Berg steeds het gevoel dat er iets niet
klopt tussen hem, de poppen en het
publiek. 'Ik ging verloren lopen in de
wereld en in het terugvinden van de
Vader.'
lonckheere maakt goed inzichtelijk
dat de theaterstukken die Van den
Berg maakt, heel dicht langs zijn per
soonlijke zoektocht schuren en dat
het uiteindelijke, rigoureuze besluit
om zich uit de wereld terug te trek
ken al in zijn theaterstukken opgeslo
ten ligt.
Teder schetst Jonckheere een helder
en mooi portret van Van den Berg.
Maar een biografie is het boek niet.
Daarvoor laat lonckheere te veel vra
gen onbeantwoord en blijft hij te
dicht bij zijn hoofdpersonage.
Bij de boerderij is hij niet. Een buurtbewo
ner raadt aan de kasteeltuin in te lopen,
aan de overkant van de hut van Jozef. De
man daar, die in de kasteeltuin aan het
rommelen is, heeft Jozef ook niet gezien.
„Staat zijn fiets er niet?"
Hij loop mee terug naar de hut. Dan komt
plots Jozef de bocht om bij de kerk op zijn
witgespoten ouderwetse herenfiets, zijn
lange witte baard wapperend in de wind.
Hij maak een paar zwierige, vrolijke slin
gerbewegingen op de weg. „Jozef, waarom
hang je niet een briefje op waar je bent?
Het halve dorp zoekt je", zegt de man, qua
si streng. „Ja, ik had al een gevoel dat ik te
rug moest naar de hut, dat er mensen voor
me waren", zegt Jozef.
Hij heeft een ferme handdruk en vriendelij
ke ogen. Om zijn middel houdt een touw
zijn rok van bruin ribfluweel omhoog die
reikt tot zijn bergschoenen. Daarover een
zwarte jas. Een wollen muts rust op zijn
borstelige wenkbrauwen. Hij biedt koffie
aan, giet heet water op oploskoffie met
De voortekenen zijn niet
gunstig. Een enorme
file voor de brug op de
A2 bij Zaltbommel, stap
voets rijdend verkeer op
de weg naar Neerijnen.
Zijn het aanwijzingen
dat dit geen goede dag is om een bezoek te
brengen aan Jozef van den Berg, de ooit we
reldberoemde theatermaker die 25 jaar gele
den alles opgaf en als kluizenaar in een hut
in Neerijnen ging leven?
Het lijkt erop. Na de oversteek van het
knarsende voetpad van schelpen naar zijn
hutje, is er niemand. Er branden een paar
kaarsen, er staat een lege koffiemok en er
ligt een houten bord met kruimels en een
mes, maar Jozef is nergens te zien. De buur
man weet het ook niet. „Hij is er eigenlijk
altijd. Maar loop maar eens naar de boerde
rij aan de dijk iets verderop, negen van de
tien keer zit hij daar."
Jozef van den Berg bij zijn hutje in een achtertuin in Neerijnen, foto Cor de Koek
Jozef van den Berg met een van zijn poppen, archieffoto's Bert Nienhuis
door Cerrit van den Hoven
'Jozef van den Berg, van poppenspeler tot
acteur van Christus' van Francis Jonck
heere is vorige week verschenen bij uitge
verij Lannoo na de presentatie in Interna
tionale Kunstcampus deSingel in Antwer
pen. Het boek kost 19,90.
Voor Jozef van
doorgegaan in
den
de
door Gerrit van den Hoven
