1814
1903
De troonrede
sinds
De koets
Nederland viert
volgende week
twee eeuwen
prinsjesdag. Maar
de meeste
rituelen en tradi
ties zijn een stuk
jonger.
10 VERDIEPING
TWEE EEUWEN PRINSJESDAG
Prins Willem Frederik, de late
re koning Willem I, schreef zijn
eerste troonrede zelf. 'Edel Mo
gende Heeren!', begon zijn kor
te epistel.
'Na de bekrachtiging der Grond
wet, heeft zich mijne eerste en
voornaamste zorg bepaald tot
de bijeenroeping der Staten-Ge-
neraal.' Hij besprak er, in alge
mene termen, de stand van de
economie, buitenlands beleid,
financiën, wetgeving en defen
sie. Sinds 1849 is het niet de ko
ning, maar de minister-presi
dent die de troonrede opstelt.
Over het algemeen is het de
vorst die de tekst voorleest,
maar een enkele maal moest hij
of zij verstek laten gaan - we
gens ziekte, zwangerschap of
overlijden van een familielid.
Wie prinsjesdag zegt, zegt Gou
den Koets. Maar tot 1903 moest
het publiek het doen met de Gla
zen Koets. Koningin Wilhelmina
besloot vanaf dat jaar het ge
schenk van de stad Amsterdam
ook in te zetten op Prinsjesdag.
Dat wil zeggen: alleen bij goed
weer, want bij regen bleef de
koets in de garage. Ook in de eer
ste jaren na de Tweede Wereld-
oorlog bleef de Gouden Koets
binnen. Wilhelmina wilde de
plechtigheid sober houden en
verscheen per auto.
Sinds Juliana is de koets nog
slechts eenmaal ongebruikt ge
bleven: in 1974, toen op de nabij
gelegen Franse ambassade een
gijzeling plaatsvond. Ook toen
vond men de pracht en praal niet
passend.
Met een beetje fantasie
zou je nog kunnen
zeggen dat Neder
land komende dins
dag tweehonderd
jaar prinsjesdag
viert. Want het was
immers in 1814 dat de toenmalige prins
Willem Frederik, de latere koning Wil
lem I, de eerste troonrede voorlas ten over
staan van het parlement. Maar dan moet je
voor het gemak even vergeten dat het toen
niet de derde dinsdag van september be
trof, maar een mooie dag in het voorjaar,
2 mei om precies te zijn. In de jaren erna
schoof prinsjesdag naar de eerste maandag
in november en de derde maandag in okto
ber om pas in 1887 op de huidige datum te
belanden.
Tweehonderd jaar prinsjesdag betekent
evenmin tweehonderd troonredes: dat aan
tal is allang gepasseerd. Koning Willem-
Alexander leest op 16 september nummer
225 voor, omdat zijn voorvaderen er nog
wel eens de gewoonte van maakten er
twee per jaar voor te schotelen aan het par
lement - bijvoorbeeld als er verkiezingen
waren geweest. Tweehonderd jaar Ridder
zaal dan, dat andere ankerpunt van prins
jesdag? Helaas. De eerste twee jaar zat de
koning met zijn paperassen in de Trêves-
zaai op het Binnenhof, de jaren erna werd
de rede afwisselend in Brussel en in Den
Haag voorgelezen. Het zou tot 1904 duren
voordat de Ridderzaal het epicentrum van
de plechtigheden werd. Om het helemaal
bont te maken: het is dinsdag niet eens de
tweehonderdste prinsjesdag. Tijdens de
oorlogsjaren kwam het politieke feestje ge
heel te vervallen. De naam prinsjesdag is
bovendien veel ouder: die werd in de 17e
en 18e eeuw al gebruikt om de verjaarda
gen van de prinsen van Oranje aan te dui
den.
De huidige versie van prinsjesdag is een
fraai samenraapsel van oude en nieuwe tra
dities. De gouden koets, de route door Den
Haag, het koffertje met de miljoenennota,
de balkonscène op paleis Noordeinde, de
hoedjes: het zijn allemaal rituelen die pas
veel later aan het festijn zijn toegevoegd.
Het mag de pret allemaal niet drukken. Er
is reden voor feest. Den Haag pakt flink uit
uit voor het jubileum met een groots cultu
reel festival. Er is een galabal, een hoeden-
show, een fototentoonstelling over poli
tiek, er zijn films en documentaires. Het
Nationale Archief heeft een speciale troon
rederoute door Den Haag gemaakt, er is
een prinsjesmarkt en een paardenshow
met de Gele Rijders. Ongetwijfeld zal het
hoogtepunt toch weer zijn de koninklijke
stoet in de gouden koets. Traditie sinds
1903.
I Litho met por
tret van koning
Willem I.
11915: Koningin
Wilhelmina
loopt naar de
Ridderzaal. Ach
ter haan de Gou
den koets.
Over oude redes en
Erica Terpstra (WD)
door Sandra Donker
O/prinsjesdag
Laatste nieuws en achtergronden
